پایان نامه ی ساخت و فرمولاسیون گرانول جوشان پوسته دانه اسفرزه. doc

نوع فایل: word

قابل ویرایش 100 صفحه

چکیده:

در این تحقیق فرآورده جوشان حاصل از پوسته دانه اسفرزه در خانواده بارهنگ بصورت گرانولاسیون مرطوب تهیه شد. پوسته دانه اسفرزه از شرکت ایران داروک تهیه تحت و تست‌های فارماکوپه‌ای شامل: (ضریب تورم، خاکستر تام، وزن خشک و مواد ناخالصی) مبتنی بر استاندارد رفرانس‌ها قرار گرفت. سپس فرمولاسیونهای متعددی، (در مجموع 30 فرمولاسیون) شامل نسبت‌های متفاوتی در پوسته‌ دانه اسفرزه، اسید و بازهای مختلف شامل (اسید سیتریک،‌اسید تارتاربک و سدیم بی‌کربنات)،‌پلی و منیل پیرولیدون بعنوان چسباننده، افزودنیهای دیگر شامل (رنگ دهنده، طعم دهنده و شیرین کننده)‌ با هم مخلوط هستند و توسط اتانول %90 به گرانول تبدیل شدند گرانولهای تهیه شده از یک بامش 10 عبور داده شدند و در آون با دمای   سانتی‌گراد خشک گردیدند. سپس از یک بامش 20 عبور داده شد. نتیجه فرمولاسیونها تهیه شده توسط خصوصیات ظاهری، زمان جوشش وPH، ریزش و میزان ماده مؤثره بررسی شد. البته باید توجه داشت که هر گرم از گرانول تهیه شده معادل 40 میلی‌لیتر موسیلاژ به دنبال اضافه کردن بافر با 8/6= PH می‌دهد.

3 فرمولاسیون با طعم‌های مختلف تهیه شد و توسط 10 نفر از داوطلبین سالم تست شد. بعد از انجام آنالیز‌های آماری (فریدمن- ویکگسون)، بهترین فرمولاسیون شامل (%9 اسید سیتریک، % 19 اسید تارتاریک با %32 سدیم بی کربنات، % 40 پوسته دانه اسفرزه، 300 میلی‌گرم ساکاند، 750 میلی‌گرم آسپارتام) انتخاب شد. سرانجام مطالعات پایداری تبریع شده روی فرمولاسیون منتخب به مدت 6 ماه در دمای   سانتی‌گراد و رطوبت % 75 انجام شد. در طی ماه 1، 2، 3 و 6. نمونه گیری انجام و تستهای فیزیکوشیمیایی روی فرمولاسیون صورت گرفت. در نتایج اختلاف معنی‌داری (05/0 > P) دیده نشد و پارامترهای گفته شده در بالا در طی 6 ماه روی فرمولاسیون انجام گرفت.

کلمات کلیدی: پسیلوم اواتا، گرانولهای جوشان، پوسته دانه اسفوزه، فرمولاسیون گرانول، گرانولاسیون مرطوب، مطالعات پایداری.

 پیشگفتار:

امروزه ضمن گسترش روز افزون تحقیقات در زمینه داروهای گیاهی، تجویز و کاربرد آنها روز به روز در کشورهای مختلف جهان رو به افزایش است. علت عمده این توجه آن است که گیاهان در قرن‌های پیش مورد مصرف دارویی بوده‌اند و اثرات درمانی آنها در طول سالیان متمادی تجزیه و به اثبات رسیده است، کشور ایران نیز از لحاظ جغرافیایی و آب و هوایی از موقعیت مناسبی برخوردار است و برخورداری از این عامل مهم باعث گردیده در بین گیاهان دارویی موجود در ایران که رشد گونه‌های مختلف گیاهی در آن امکان پذیر باشد همچنین سابقه بسیار طولانی در کاربرد آنها توسط دانشمندان بزرگ و صاحب نام، از پیشروان استفاده از گیاهان در درمان بوده و نقش بسزایی در تکامل گیاه درمانی در طی قرون و اعصار ایفا نموده است.

گیاه اسفرزه با نام علمی Psylium ovata به منظور درمان یبوست و ضد التهاب دستگاه گوارشی به کار می‌رود. البته اثرات درمانی متعددی به غیر از موارد بالا از این گیاه کشف شده، از جمله این کاربرد‌ها می‌توان: کمک به کاهش کلسترول خون و همچنین کاهش قند خود در افراد دیابتی را نام برد. لذا با توجه به اثرات درمانی این گیاه، پذیرش بهتر بیماران و سهولت مصرف توسط بیماران و عدم وجود آن به صورت جوشان در بازار دارویی کشور، در این پایان‌نامه اقدام به تهیه فرمولاسیون گرانول جوشان پوسته دانه اسفرزه نمودیم. لازم به ذکر است اثر درمانی اسفرزه هم در دانه و هم در پوسته دانه آن موجود می‌باشد که خاصیت معینی آن در پوسته دانه 5 برابر دانه اسفرزه می‌باشد.

فهرست مطالب:

چکیده فارسی        

چکیده انگلیسی      

پیش گفتار           

بخش اول – مباحث نظری

فصل اول – اسفرزه

1-1 اسفرزه         

1-1-1- ریخت شناسی        

2-1-1- زمان جمع‌آوری      

3-1-1- خرده نگاری         

4-1-1- طرز نگهداری       

5-1-1- دامنه انتشار          

6-1-1- مواد متشکله          

7-1-1- مواد مصرف گیاه    

8-1-1- مهم‌ترین اثرات گزارش شده اسفرزه      

1-8-1-1- بیماریهای قلبی – عروقی   

9-1-1- نحوه مقدار مصرف به عنوان ملین گیاهی           

10-1-1- مکانسیم اثر         

11-1-1- موارد عدم مصرف            

12-1-1- در دوران بارداری و شیردهی           

13-1-1- تداخل دارویی      

14-1-1- موارد احتیاط       

15-1-1- اشکال دارویی      

2-1- کنترل کیفی و کمی شیمیایی پوسته دانه اسفرزه        

فصل دوم – یبوست

1-2- یبوست       

2-2- اتیولوژی     

3-2- درمان        

1-3-2- درمان غیر دارویی  

2-3-2- درمان دارویی        

4-2- سوء مصرف ریلمین‌ها

فصل سوم – کلیات فرآورده‌ جوشان

1-3- مقدمه         

2-3- تعریف پودر

1-2-3- انواع پودرها         

3-3- تعریف گرانول          

1-3-3- انواع گرانولها        

4-3- مزایای فرآورده‌های پودری و گرانولی      

5-3- معایب پودرها و گرانولها          

6-3- کلیاتی در مورد فرآورد‌ه‌های جوشان         

1-6-3- مکانسیم ایجاد جوش در فرآورده‌های جوشان         

2-6-3- مواد بکار رفته در فرآورده‌های جوشان   

1-2-6-3- منابع اسیدی       

2-2-6-3- منابع بازی        

3-2-6-3- چسباننده           

4-2-6-3- ترکیبات شیرین کننده        

5-2-6-3- ترکیبات طعم دهنده          

6-2-6-3- رنگ دهنده        

7-2-6-3- مواد افزایش دهنده محلولیت

8-2-6-3- مواد پایدار کننده  

7-3- بسته‌‌بندی    

8-3- انواع فرآورده‌های جوشان         

1-8-3- پودرهای جوشان     

2-8-3- گرانولهای جوشان   

1-2-8-3- گرانولاسیون مرطوب       

1-1-2-8-3- مزایای گرانولاسیون مرطوب         

2-2-8-3- گرانولاسیون خشک           

3-2-8-3- گرانولاسیون به روش ذوب

9-3- آزمایشات کنترل فیزیکوشیمیایی گرانولهای جوشان    

1-9-3- خصوصیات ظاهری            

2-9-3- تعیین مقدار موثره دارویی     

3-9-3- زمان جوشش و انحلال         

4-9-3- PH محلول           

5-9-3- تعیین مقدار رطوبت گرانولها  

10-3- آزمایشات پایداری و تعیین غیر مفید دارو

1-10-3- آزمایش پایداری تسریع شده  

2-10-3- آزمایش پایداری ادواری      

3-10-3- عمر قفسه‌ای       

فصل چهارم – کار تجربی

بخش دوم : مباحث تجربی

1-4- مقدمه         

2-4- وسایل و دستگاههای بکار رفته   

3-4- مواد بکار رفته          

4-4- تهیه پودر پوسته دانه اسفرزه     

1-4-4- کنترل‌های کیفی و کمی شیمیایی پوسته دانه اسفرزه           

5-4- تعیین ریزش پودر      

6-4- تهیه گرانول جوشان    

7-4- آزمون‌های کنترل فیزیکوشیمیایی

1-7-4- بررسی خواص ظاهری        

2-7-4- تعیین ریزش گرانولها           

3-7-4- آزمون تعیین PH محلول       

4-7-4- تعیین مدت زمان جوشش و چگونگی انحلال        

5-7-4- آزمون تعیین مقدار موثر دارویی          

6-7-4- آزمایش پایداری      

1-6-4- انتخاب مخلوط اسید و باز در حضور اسفرزه       

2-6-4- استفاده از سورفکتانت‌ها        

3-6-4- اصلاح طعم فرمولاسیونهای منتخب      

4-6-4- اصلاح طعم فرمولاسیون توسط شیرین کننده        

5-6-4- انتخاب فرمولاسیون نهایی     

فصل پنجم – نتایج و بحث

1-5- مقدمه         

2-5- نتایج و بحث مربوط به مطالعات انجام شده بر روی ریزش پودر اسفرزه  

1-2-5- تابعیت ریزش پودر اسفرزه    

2-2-5- نتایج حاصل از بررسی ریزش پودر اسفرزه توسط دستگاه ریزش سنج

3-5- نتایج حاصل از بررسی ریزش پودر اسفرزه با محاسبه اندیس کار و ضریب هانسر

4-5- بررسی فرمولاسیون‌های تهیه شده بررسی انتخاب منابع اسیدی و بازی   

5-5- بررسی فرمولاسیونهای تهیه شده جهت دستیابی به PH مناسب

6-5- بررسی فرمولاسیون‌های تهیه شده از سورفکتانتهای مختلف     

7-5- بررسی فرمولاسیون تهیه شده از منابع اسیدی و بازی، طعم دهنده و شیرین کننده   

8-5- بررسی فرمولاسیون جدول (13-4) حاوی شکر و آسپارتام      

9-5- نتایج حاصل از نظر خواهی داوطلبین در مورد 3 فرمولاسیون

10-5- آزمونهای پایداری تسریع شده   

11-5- نتیجه‌گیری نهایی     

منابع و مأخذ:

1- زرگری ،ع.، گیاهان دارویی، جلد 4 ،انتشارات دانشگاه تهران؛تهران، 1369، صفحات105-95.

2-ایینه چی، ی.، مفردات پزشکی  و گیاهان دارویی ایران، انتشارات دانشگاه تهران؛ تهران،1370 ،صفحات 138-136.

3-امین، غ. ،صالحی ،م. ح .،کاوه، ش .،در فارماکوپه گیاهی ایران، انتشارات وزارت بهداشت درمان و اموزش پزشکی؛معاونت غذا و دارو، 1381، صفحات75-71.

4-امین ،غ. ، متداولترین گیاهان دارویی سنتی ایران، انتشار معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران ؛تهران، 1384، صفحه 46.

5-Drug facts & Comparisons, wolters kluwer, united states ,2007,pp:1644-1645                                                

6-Duk,J.A. ,Hand book of medicinal Herbs,CRC press LLC,2001,pp:386-387.

7-Ganji,V.,kuo,J., Serum lipid  response to psyllium fiber,differences between pre-and post-meno pausal, hypercholesterolemic women, nutrition Journal,2008,pp:7-22.

8-Ziai,S.A., larijani,B., fakhrzadeh,H., et al., Study of psyllium (plantago Ovata)effects on diabetes and lipidemia in the Iranian type II diabetic patients, Journal of medicinal plants, Volume 3,Issue 12, 2004, pp:41-50.

9-شهراز،س.، غازیانی،ط.، انصاری،ش.، وهمکاران.، درسنامه جامع رسمی ایران، انتشارات تیمورزاده؛تهران، سال 1386،صفحات 768-767.

10-انجمن تولید کنندگان داروها و فراورده های گیاهان دارویی، دارونامه گیاهی ایران، انتشارات پروهان؛تهران، سال 1386،صفحات 136و70.

11-Sweeten,S.C., Parfitt,K., Blake,P.S., et al., Martindale, The complete Drug Refrence, royal pharmaceutical society publishing; London ,2007, 35th ed., pp:1134-5.           

12-صالحی سورمقی ،م. ح.، گیاهان دارویی و گیاهان درمانی، جلد اول، انتشارات دنیای تغذیه؛ تهران، 1387، صفحات 67-64 .

13-The united states pharmacopeia-National Formulary, The united states pharmacopeial convention, Baltimore,2008, 31st ed., pp:3133.

14-koda-Kimble,M.A., Young,L.Y., Alldredge,B.K., et al., Applied theraptics, The clinical use of drugs, wolters kluwer; philadlphia, 2009, 9th ed., pp: 93-5, 6-31, 12-30.

15-Dipiro,J.T., Talbert,L.R., Yee,G.C., et al., Pharmacotherapy, A pathophysiologic approach, The McGraw-Hill companies; china, 2008, 7th ed., pp:623-629.

16-جعفرخانی، م.، مبانی طب داخلی سسیل ،بیماریهای گوارشی، کبد، مجرای صفراوی، انتشارات تیمورزاده ؛تهران، 1380، صفحات427-425 .

17-قدیمی ،ر.، محقق شلمانی، ح .،زاهدی ،ل .ن.، وهمکاران. هاریسون، دستنامه طب داخلی ،بیماریهای دستگاه گوارش، انتشارات تیمورزاده؛ تهران، 1381، صفحات 696-694.

18-O`connor,R.E., Schwartz,J.B., Felton,L.A., Powders, In:Remington,The science and practice of pharmacy, Hendrickson,R., lippincott Williams & wilkins; Philadelphia, 2005, 21st ed., pp: 716-719.

19-اولتون م .فارماسیوتیکس ترجمه افراسیابی ،ه .،تفقدی،م . ،سجادی ،س . ا .،وهمکاران .، انتشارات دانشگاه علوم پزشکی مشهد؛ مشهد، سال 1385،صفحات 75-70و99-95.

20-Reynols,JEF., Martindale, The extra pharmacopia, 3rd ed., pharmaceutical press; London, 1989.

21-Jiunn,H., Pharmacokinetic and parmacodynamic properties of histamine H2-receptor antagonist, clin pharmacokinetic, 20(3), 1991, pp:218-238.

22-Rowe,R.C., Sheskey,P.J., Weller,P.J., Hand book of pharmaceutical expients, Pharmaceutical press; London, 2003,4th ed., pp:250-251, 183-185, 390-392, 402-403.

23-Cooper, B.F., Gennaro,A.R.,Smith,W.E., Dispensing of medication, 1976, 8th ed.

24-سیه فام م. فرمولاسیون قرص جوشان فروس سولفات، پایان نامه دکترای داروسازی شماره 1166 ،واحد داروسازی دانشگاه آزاد اسلامی،81-1380 صفحات52-51

25-رفیعی تهرانی ،م .،قرص سازی انتشارات دانشگاه تهران ؛تهران ،1377،صفحات90-73 ،219-215

26-رفاهی ،م.، فرمولاسیون و کنترل فیزیکوشیمیایی ORS ،پایان نامه دکترای داروسازی دانشکده داروسازی دانشگاه شهید بهشتی، شماره 681 ، 1382.

27-Gerbino,P.P., Pharmaceutical necessities, In:Remington,The science and practice of pharmacy, Wolter Kluwer co; Philadelphia, 2005, 11th ed., pp:1286-1329.

28-Adjei,A.L., Doyle,R.,and Reiland,T., Flavors and flavor  modifier, In:Encyclopedia of pharmaceutical technology, Swarbrick,J., and Boylan,J.C., et al., Vol.6, Marcel Dekker, New York, 1998, pp:101-141. 

29-Sheth,B.B., Bandelin,F.J., Compressed tablets, In:Pharmacetical dosage forms tablets, Lieberman,H.A., Lachman,L.,eds., Marcel Dekker, New Yok, 1st edn., pp:109-186.

30-Aulton,M.E., Pharmaceutical practice, Churchill Livingstone; London, 2002, pp:86-95, 89-151, 528-529.

31-Alfred,M., James,S., Arthor,C., Physical pharmacy, Lea & febiger., Philadelphia, 1983, 3rd ed., pp:289-294, 295-302.

32-Dingerman,Th., Steinhilber,D., Folkers,G., Molecular biology in medicinal chemistery, Wiley-VCH, 2004, pp:140,186.

33-Torres,A.I., Esther,M., Wet granulation, In:Encyclopedia of pharmaceutical technology, Swarbrick,J., boylon,J.C.,eds., Marcel Dekker, New York,1994, 1st ed., pp:363-373.

34-اسکوگ ،وست ،هالر،مبانی شیمی تجزیه، جلد دوم، انتشارات مرکز نشر دانشگاهی؛ تهران ،1384، صفحات 478-476.

35-Mohler,R., Effervescent tablets, In:Pharmaceutical dosage forms tablets, New York, 1st edn., 1980, pp:225-258.

    36-Ansel,H.C., Peroral solids and tablets, In:pharmaceutical dosage forms and drug delivery systems, Lippincott Williams and Wilkins, Philadelphia, 2000, 7th edn., pp:196-228.

37-Forsworth,N.R., Screening plants for new medicines, In:Wilson,E.O., biodiversity, Part II, National academy press, Washington, 1989, pp:83-97.

38-Staniforth,J.N., Powder fiow, In:Pharmaceutics the science of dosage form design, Aulton,M.E., Curchill livingstone; London, 1988, 1st ed., pp:600-615.

39-Howard,C.A., Nicholas,G.P., Loyd,V.A., Pharmaceutical dosage forms and drug delivery systems, Willliams & Wilkins; United States, 1995, 6th ed., pp:163-165.

40-Who Export committee on specifications for pharmaceutical preparation, 3rd report, Who technical report series, No.70,1990.

پایان نامه ی تعیین ارتباط استرس شغلی در معلمان. doc

نوع فایل: word

قابل ویرایش 40 صفحه

جهت دریافت درجه ی کارشناسی در رشته ی روان شناسی

مقدمه:

در جوامع امروزی نقش و اهمیت آموزش و پرورش بعنوان یکی از نهادهای اصلی و اساسی هر جامعه ای ، بر همگان پر واضح و آشکار است و این موضوع هم بسیار بدیهی است که یکی از ارکان اصلی آموزش و پرورش هر جامعه ای معلمان هستند. آموزش و پرورش بدون وجود معلم نمی تواند معنا و مفهومی داشته باشد.پس رسالت تعلیم و تربیت با وجود معلمان خسته، مضطرب، افسرده، ناتوان و ناراضی زیر سؤال خواهد رفت چرا که فشار عصبی ناخوشایند معلم باعث می گردد تا روحیه یأس و ناامیدی بر آن مستولی گردد و اعتماد به نفس و عزّت آن خدشه دار گردد.( محمدی خواه ، 1378 )

یکی از گرفتاریهای اصلی بشر امروزی که طبق نظر دانشمندان زائیده تغییر و تحولات سریع اجتماعی است، موضوع استرس می باشد . رضایت و خشنودی افراد از شغلشان نه تنها باعث موفقیت روزافزون در آن شغل می شود بلکه تأثیرات مثبتی در روال عمومی زندگی آنها خواهد داشت.

عدم رضایت شغلی موجب کاهش روحیه کارکنان می شود و در شوم ترین شکل خود، رضایت شغلی پائین سرچشمه گروههای بی اجازه غیبتها، پائین آمدن آهنگ کار و جایگزینی کارکنان است. نارضایتی شغلی می تواند عامل افزایش سوانح کاری، تأخیر، کارکرد پائین، مشکلات انضباطی و دیگر مشکلات باشد.

در یک جمع بندی کلی میتوان گفت که رضایت شغلی نتایج مثبت گوناگونی از جهت فردی و سازمانی به همراه دارد و بر احساس فرد در باره سازمان و علائق وی به مشارکت در حفظ همبستگی کمک می کند و تأثیر قابل توجهی در شیوه تقرب و نزدیکی افراد نسبت به مشاغل خود، میزان تلاش، تعهدات و سهم آنان در اثر بخشی سازمان دارد .

اهمیت نتایج و پیامدهای استرس شغلی و رضایت شغلی در رابطه با شغل معلمی بیشتر از سایر مشاغل است ، معلمان با توجه به ماهیت شغل خود رسالت ویژه ای بر دوش دارند ، تعلیم و تربیت رسمی قشر وسیعی از جامعه بر عهده آنها گذاشته شده است. و با توجه به تعامل معلم با دانش آموزان و نقش الگو پذیری دانش آموزان از معلم خود، پیامدهای مثبت و منفی ناشی از استرس شغلی و رضایت شغلی معلمان علاوه بر تحت تأثیر قرار دادن معلمان، بصورت مستقیم و غیر مستقیم بر روحیه و عملکرد درسی دانش آموزان نیز تأثیر فراوانی خواهد گذاشت. و در نهایت با توجه به اثراتی که استرس شغلی معلمان میتواند در ابعاد مختلف بر خود آنها و سایر افرد جامعه داشته باشد و نتایج و پیامدهایی که برای رضایت شغلی بیان گردید اهمیت و ضرورت انجام یک تحقیق دقیق و جامع در این زمینه آشکار می شود . تحقیق حاضر در همین راستا و به لحاظ اهمیت و ارزش کاربردی که این مفاهیم می توانند داشته باشند طرح ریزی و اجرا شده است.

بیان مسئله:

فشار روانی نه تنها ممکن است از ناکامیهای مربوط به نرسیدن به هدفها و احساس تعارض ناشی شود، بلکه ممکن است مربوط به رویدادهای مختلف یا رفتار کردن به طریقه های خاصّی باشد که از داخل یا خارج بر فرد تحمیل شود . معمولاً این فشارها شخص را مجبور می کنند که مصراً به عمل خود سرعت ببخشد یا رفتار جهت یافته خود را بسوی هدف معینی تغییر دهد. گاهی اوقات این فشارها بطور جدی تدابیر سازشی فرد را مختل می سازند و موجب فشار روانی مزمن می شوند که اگر شدت یابند منتهی به اضمحلال رفتار منظم فرد می گردند. بدین ترتیب، استرس ممکن است شامل ناکامی، تعارض و فشار روانی خاص باشد.

استرس ممکن است تحمیل شده  باشد مانند یک سرباز که مجبور است تحت انضباط شدید و سایر شرایط فشار آور قرار گیرد، تعیین شده  باشد مانند ستاره شناسی که باید ساعتها، روزها و حتّی ماهها منتظر رصد کردن ستارگان باشد و در نتیجه در معرض استرس غیرمعمول طولانی مدت قرار گیرد، انتخاب شده  باشد مانند فردی که به دلایل معتبر شخصی یک موقعیت فشار آور را انتخاب می کند، طرح شده  باشد مانند تجارب مربوط به محرومیت حسی به منظور تجربه های آزمایشی تحقیقاتی هم که در مورد استرس شغلی و رضایت شغلی انجام گرفته است نشان میدهد که بین این دو رابطه منفی وجود دارد بطوری که استرس شغلی زیاد باعث کاهش رضایت شغلی در افراد می شود ( نقل از مغاره، 1374 )

در گذشته اختلالی شبیه به آنچه اکنون اختلال استرسی پس از ضایعه روانی (P.T.S.D) نامیده شده است در میان سربازان آمریکائی در جنگهای داخلی مشاهده شد که چون در آن نشانه های قلبی مربوط به دستگاه عصبی خودکار وجود داشت، « اختلال قلب سربازان  » نام گرفت.

پرسشهائی که در این تحقیق مطرح میباشد به شرح زیر است:

1-         آیا بین میزان استرس شغلی و رضایت شغلی معلمان رابطه ای وجود دارد ؟

2-         آیا نگرش معلمان زن و مرد در رابطه با میزان استرس شغلی متفاوت است؟

3-         آیا نگرش معلمان زن و مرد نسبت به رضایت شغلی متفاوت است؟

فرا گیر بودن استرس در جامعه مان از آن جا آشکار میشود که هر یک با زبان خود به طریق مختلف آن را بیان میکنیم مثلاً می گوئیم « احساساتم جریحه دار شده اند، احساس تنگی، فشار و تنش، وحشت زدگی ، آشفتگی، بیقراری می کنیم.» با هر زبانی که احساسمان را بیان کنیم به هر حال استرس را همگی ما تجربه می کنیم . استرس در زندگی روزمره به شیوه های متفاوتی بروز می کند: پرخاشگری ناگهانی در پاسخ به یک سؤال ساده لوحانه، سردرد شدید در پایان یک روز کار سخت، بروز عصبانیت بصورت زدن روی فرمان ماشین در ترافیک. این استرسها در طول روز، طبیعی هستند.

در تحقیق حاضر سعی بر این است تا ارتباط بین مفاهیم استرس شغلی و رضایت شغلی در رابطه با شغل شریف معلّمی مورد توجه قرار گیرد و چگونگی ارتباط این مفاهیم با یکدیگر و نحوه تأثیر آنها بر همدیگر بصورت دقیق مورد بررسی قرار بگیرد تا از این طریق بتوان علاوه بر تعیین روابط موجود و مشخص نمودن وضعیت این رابطه در بین معلمان راهکارهای عملی را نیز در حد امکان به مسئولین مربوطه ارائه نمود.

اهداف تحقیق:

هدف کلی پژوهش حاضر تعیین ارتباط استرس شغلی و رضایت شغلی در معلمان می باشد. تا از این طریق بتوان همسو با تحقیقات و مطالعات دیگر، دانش موجود در این زمینه را گسترش داده و در مورد ارتباط این مفاهیم با یکدیگر به یافته های جدید و دقیقی دست یافت و در ضمن دسترسی به این هدف کلی اهداف فرعی دیگری به شرح زیر در پی خواهد دارد: 1- تعیین رابطه رضایت شغلی با استرس شغلی با توجه به مقطع و جنس معلمان   

2- تعیین میزان استرس شغلی معلمان مقطع تحصیلی دبیرستان

3-مقایسه میزان استرس شغلی در دبیران زن و مرد

4-         تعیین عوامل مؤثر بر رضایت شغلی معلمان

5-         مقایسه میزان رضایت شغلی دبیران زن و مرد در مقطع تحصیلی دبیرستان

6-         ارائه راهکارهایی برای کاهش استرس شغلی و افزایش رضایت شغلی در معلمان

فهرست مطالب:

فصل اول :

مقدمه

بیان مسئله

اهداف تحقیق

فرضیات تحقیق

متغیرهای تحقیق و تعریف عملیاتی آنها

فصل دوم :

مبانی نظری استرس شغلی

مبانی نظری رضایت شغلی

بررسی پژوهش های انجام یافته پیرامون موضوع تحقیق

تلفیق و نتیجه گیری از پژوهشها

فصل سوم :

روش اجرای تحقیق

جامعة آماری و گزینش نمونه

روش جمع آوری اطلاعات و ابزار اندازه گیری

روش آماری و تجزیه و تحلیل اطلاعات

تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها

تجزیه و تحلیل استنباطی داده ها

فصل چهارم :

یافته های تحقیق و تجزیه و تحلیل آنها

بیان توصیفی نتایج

بیان استنباطی نتایج

جداول و بررسی داده های ارائه شده

فصل پنجم :

بحث و نتیجه گیری

محدودیت های تحقیق

پیشنهادات

منابع

منابع و مأخذ:

1 – پاول ، ترورج ، انرایت ، سیمون ج ، ( 1376 ) ، کنترل اضطراب و استرس ، ترجمة حسن توزنده جانی و نسرین کمال پور ، چاپ اول ، نشر مرندیز

2 – شعاری نژاد ، علی اکبر ( 1375 ) . روانشناسی رشد بزرگسالان در فراخنای زندگی ، چاپ اول ، انتشارات دنیای پژوهش

3 – شاملو ، سعید ( 1378 )‌بهداشت روانی ، تهران ، انتشارات رشد

4 – آزاد ، حسین (‌1378 ) آسیب شناسی روانی ، تهران ، انتشارات بعثت

5 – شریفی ، حسن پاشا و شریفی ، نسترن ( 1380 ) روشهای تحقیق در علوم رفتاری ، تهران ، انتشارات سخن

6 – ریو ، جان مارشال . ( 1378 ) انگیزش و هیجان ( ترجمه یحیی سید محمدی ) چاپ دوم ، تهران ، مؤسسه نشر ویرایش

7 – لو ، پیر ، لو ، هنری (‌1371 )‌استرس دایمی ( ترجمه عباس قریب ) چاپ اول ، مشهد ، انتشارات درخشش . (‌چاپ اثر به زبان اصلی 1986 )

8 – راس ، رندال آر ، آلتمایر ، الیزابت . ام (‌1377 ) استرس شغلی ( ترجمة غلامرضا خواجه پور )‌چاپ اول ، تهران ، انتشارات سازمان مدیریت صنعتی .

9 –  ابراهیم قوام ، صغری ( 1372 ) منابع استرس زا در شغل معلمی . تربیت ، 8 ، ص 11 – 14 .

10 – مغاره ، زهرا ( 1374 )‌رابطة استرس شغلی معلمین و رضایت شغلی آنها در منطقة مهر شهر کرج ، پایان نامة کارشناسی ارشد ، دانشکدة‌ علوم انسانی ، دانشگاه تربیت مدرس

11 – استورا ، ب (‌1377 ) تنیدگی یا استرس : بیماری جدید تمدّن (‌ترجمة پریرخ دادستان ) ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات رشد .

12 – دقیقی ، رضا ، فرهنگی ، علی اکبر ( 1379 ) تنش در محیط کار ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات نگرش روز

13 – رضایی ، علی رضا ( 1374 ) بررسی میزان شیوع ، منابع و علائم استرس در میان معلمان ایرانی مجموعه مقالات اولین سمینار استرس و بیماریهای روانی ، چاپ اول ، تهران ، انتشارات دانشگاه علّامه طباطبایی ، ( ص 73 – 91 ) 

پایان نامه ی کارشناسی با موضوع معماری مصلی. doc

نوع فایل: word

قابل ویرایش 30 صفحه

 مصلی:

جای نماز: جایی که در عید فطر و قربان در آن نماز برپا می شود. مصلی مکانی است که در مواقع خاص در آن نماز برگزار می شود.

مثلا جهت برگزاری نماز باران از مکان مصلی بهره می گرفتند، علاوه بر این گفته شده که مراسم تدفین در این مکان برگزار می شده و در پاره ای اوقات از مصلی جهت مراسم اعدام نیز استفاده می شده است. قداست این مکان تا حدی بوده که از ورود زنان حائضه جلوگیری می شده و ممنوعیت داشته است.

اولین مصلی در شهر مدینه بدستور حضرت محمد (ص) دور از دیوارهای شهر ساخته شد، بعد از آن در بیشتر کشورهای مسلمان مکانی دور از حریم شهر و دور از هیاهوی شهر مکانی جهت برگزاری مراسم نماز عیدین (فطر و قربان) و دیگر مراسم مخصوص در نظر گرفته می شد که مصلی نام داشت.

مصلی در واقع زمینی وسیع، شبیه زمین خرمن کوبی است، با دیواری که جایگاه محراب در قسمتی از آن ساخته شده است، و جایگاهی سکویی و بلندتر جهت خطبه امام جمعه در نظر گرفته می شده.

گروهی معتقدند حتی پیش از اسلام جایگاهی شبیه مصلی بوده جهت برگزاری مراسم های مخصوص.

مساجد جمعه که برای شهرهای بزرگ ساخته می شد، بدلیل اینکه گنجایش تمام مومنین آن شهر را نداشت، به این دلیل جهت ادای فرائض دینی و برگزاری نمازهای عید فطر و قربان یا به هنگام دعاهای دستجمعی در موقع شیوع بیماریهایی مثل وبا، طاعون و خشکسالیهای بسیار طولانی، محل لازم بود تا تقریبا تمامی مسلمان بالغ آن شهر بتوانند در آن محل جمع شوند و به نماز و مراسم خاص آن روز بپردازند، که این محل را مصلی نام گذاری کرده اند که این جایگاه عموما در کنار یا اطراف شهرها بود. بنابراین مصلی، یعنی محل اجتماع خاص و عام، و قطعه زمینی وسیع بوده که محصور یا غیر محصور که بر حسب گنجایش مردم شهر در نظر گرفته می شده و مورد استفاده قرار می گرفته و گاهی بدلیل بی توجهی و عدم استفاده بصورت متروکه در می آمده است. در ایران مصلی بنام عیدگاه ترجمه شده و جای برگزاری جشن ها می باشد که در روز عید انجام می شده، محلی باز و دلگشا که در آن هیچ گونه ساختمان مسکونی به چشم نمی خورد، و فقط یک کوشک جهت ایستادن امام جمعه در آن ساخته می شده، در صبح روز عید مردم شهر بهترین جامه های خود را برتن کرده و با استفاده از عطر خود را خوشبو کرده، ا… اکبر کنان به سوی مقصد مذکور یعنی مصلی راهی می شدند تا مراسم روز عیدین و نماز عید را در این مکان باصفا و بی ریا برگزار کنند، خالی از هر گونه دلبستگی به دنیا، این مراسم دست کمی از مراسم احرام حجاج ندارد. با توجه توضیحت داده، می خواهیم چند مصلی را در چند شهر نقد و بررسی کنیم، که ابتدا به شهر بادگیرها، شهر دارالعباده یعنی شهر کویری یزد می رویم، شهری که در دل کویر همچون نگینی می درخشد.

در شهرستان یزد دو مصلای معروف وجود دارد که یکی از آن دو بنام مصلای عتیق می باشد که این محل در سال 860 هـ. ق بر اثر سیل به ویرانه ای تبدیل شد و مسجدی که در این مصلی ساخته شده بود نیز به خرابه ای تبدیل شده و بازار و محله مصلی را همین سیل ویران گر به تلی از خاک تبدیل کرد، بنیانگذار این مصلی و مسجد، امیر رکن الدین قاضی بود، بنای مسجد این مصلی بسیار وسیع بوده و در کنار آن مناره ای جهت راهنمایی مسافران ساخته شده بود، در این محل شبستاتی دراز توسط امیرمعین الدین اشرف ساخته شد، و آب نرسوباد توسط او به این محل آورده شد، بعد از آن مرحوم شرف الدین علاءالدوله دستور داد تا زیلوهایی برای آن ببافند، اما همانطور که ذکر شد در سال 860 مسجد و محله مصلی طعمه سیل شده و بصورت ویرانه ای تبدیل شده، اما به این حال هنوز بیشتر مردم یزد، آن ناحیه را به علت دروازه ای که از حصار شهر به سوی مصلی باز می شده، به دروازه مصلی می شناسند و گودال آن منطقه را گودال مصلی و حوضی که در آن جا بوده را به نام حوض مصلی عتیق می شناسند.

یکی دیگر از مصلی های یزد، نزدیک میدان میرچخماق می باشد که محدوده آن 75×70 ذراع می باشد که در حال حاضر قسمتی از آن بصورت مدرسه درآمده، که معروف به مدرسه مصلی می باشد. حجره های مدرسه در دو طبقه واقع شده، که طبقه پائین آن بعلت دسترسی به قنات خاکبرداری شده و در آن باغچه ای ساخته شده، که این باغچه در گودی وسط حیاط ساخته شده است و حجره های مدرسه دورادور باغچه ساخته شده است.

نائین

نائین یکی از شهرهای استان اصفهان می باشد که در غرب شهرستان اصفهان واقع شده، در دل کویر، در این شهر تاریخی دو مصلا وجود دارد، یکی مصلای قدیمی بنام مصلی عتیق و دیگری بنام مصلای جدید می باشد.

در جنوب غربی نائین این دو مصلی با فاصله کمی از یکدیگر قرار دارند. مصلای عتیق (قدیمی) به دلیل مرور زمان بصورت مخروبه درآمده و فقط یکی، دو صفه و گنبد آجری از آن باقی مانده است.

مصلای جدید (بزرگ): این مصلی در غرب مصلای عتیق با فاصله کمی ساخته شده که حدودا 200 سال قبل این محوطه بنا گردیده است. این مصلی که یک سمت آن مقبره شیخ الاسلام است، توسط دیواری دور تا دور آن در زمینی وسیع احاطه شده، در طرف مقبره فضایی سبز با درختان سر به فلک کشیده احاطه شده که آرامش روحانی به نمازگزاران می دهد. در سوی دیگر مصلی، آب انباری بزرگ ساخته شده جهت استفاده آب و حتی جهت وضو ساختن نمازگزاران. این مصلی بصورت یک قلعه مستحکم می باشد که دیوارهای آن تماما از آجر می باشد و در چهار طرف آن چهار برج ساخته شده، در وسط باغ بقعه ای هشت ضلعی ساخته شده، این مصلی سالهاست که محل نمازگزاری و عبادت گروهی از عرفا بوده. در این بقعه افرادی با اصالت پرآوازه مدفون شده اند از جمله مرحوم حاجی عبدالوهاب نائینی و مرحوم حاجی محمد حسن یزدی. این بقعه در زمان محمد شاه قاجار ساخته شده است.

مساحت این مصلی در حدود هیجده جریب می باشد که دور تا دور آن دیوار آجری به ارتفاع 6 متر به همراه چهار برج زیبا ساخته شده است، داخل محوطه مصلی، باغچه ای از درختان کاج و پسته و انار می باشد. آب مصرفی این باغ توسط چاهی که در مصلی حفر کرده اند تامین می شود.

نمای دیوار از سمت داخل توسط آجر بصورت خفته آراسته تزئین شده است.

ورودی مصلی در جهت شرق جغرافیایی واقع شده، ورودی این بنا را ساختمانی دو طبقه تشکیل داده که سر در آن بسیار تزئین شده است. در طبقه دوم این سردر، سه اتاق ساخته شده که از این اتاقها می توان تقریبا فضای بیشتر شهر و اطراف را نظاره کرد.

در قسمت غرب مصلی آب انبار بزرگی ساخته شده، این آب انبار شامل سه بادگیر به سبک بادگیرهای یزد می باشد، این بادگیرها جهت خنک نگه داشتن آب مخزن آب انبار ساخته شده است. این نوع معماری از معماری اقلیم کویر سرچشمه می گیرد، گرمای کویر با وجود این بادگیرهاست که قابل تحمل می شود.

این آب ابنار دارای دو قسمت پله می باشد که یکی از داخل و جهت مصرف و استفاده افراد خاص می باشد، و پله دوم در خارج بنای آب انبار می باشد که جهت استفاده عموم از آب انبار توسط پاشیرهای تعبیه شده در آب انبار می باشد.

در قسمتی از باغچه مصلی بقعه ای بصورت هشت ضلعی روی سکویی به ارتفاع یک متر از سطح زمین ساخته شده، این بقعه حدودا 30 متر از درب اصلی مصلی ساخته شده است، گنبد این بقعه دو پوسته می باشد، پوسته خارجی و نمای خارجی گنبد توسط آجرهای آبی رنگ ساده ای پوشیده شده، رنگ آبی این کاشی ها واقعا چشم نواز و دل انگیز و آرام بخش می باشد. پوشش زیر گنبد بصورت کاربندی از آج ساخته شده است. ورود به این بنا از هشت ضلع امکان پذیر می باشد. ساخت این بقعه کاملا برونگر است، مثل تمامی مرقدهای ساخته شده بعد از اسلام که حالتی برونگرا دارند. در داخل بقعه قبر دو تن از شاخص ترین افراد زمان خودش بنام های مرحوم حاج عبدالوهاب نائینی و مرحوم حاجی محمد حسن یزدی می باشد. در اطراف بقعه کتیبه های وجود دارد که با خط بسیار زیبا نوشته شده اند. این مصلی در دل کویر یک محل آرام بخش برای دلهای خسته می باشد، روحانی بودن این مکان با ورود به آن حس می شود و انسان با ورود به این مکان احساس پاکی و صفا می کند و با ورود به این محل دیگر احساسی از خشکی کویر در ذهنش نمی ماند، این محل مثل آغوش گرم و لطیف است در دل کویر.

فهرست مطالب:

مصلی   

مصلای یزد

مصلای نائین

مصلای طرق

مصلای مشهد

مصلای تهران

پایان نامه ی یروش تحقیق مدیریت آموزشی. doc

نوع فایل: word

قابل ویرایش 140 صفحه

جهت دریافت درجه ی کارشناسی در رشته ی روان شناسی

مقدمه:

امروز رشته «مدیریت آموزشی» بعنوان شاخه ای از آموزش عالی در پاسخ به نیازهای آموزشی وزارت آموزش و پرورش نقشی حساس دارد. این رشته به تدریج شکل گرفته و به سوی ساختاری منظم و مرکب از موضوعات، عناوین، مفاهیم، اصول، مهارتها و اصطلاحات مربوط به خود پیش می رود. نیاز روزافزون به مدیریت آموزشی بیشتر ناشی از تغییرات کلی است که در عناصر مختلف آموزشی و بافت آن از آغاز دوره جدید آموزشی رسمی ایران صورت گرفته است. افزایش تعداد معلمان، دانش آموزان، مدارس، موضوعات و عناوین دروس، مشاغل آموزشی و پرورشی و هزینه ها، توام با گسترش قلمرو و وظایف، اهداف پیچیدگی، وسعت محتوا، و انتظارات روزافزون از آموزش و پرورش تربیت و آماده سازی مدیران آموزشی را الزامی ساخته است.

در امر مدیریت، آموزش نقش تعیین کننده ای در یک مدیریت خلاق دارد. «کنفوسیوس» فیلسوف و حکیم چینی احکامی در زمینه مدیریت ارائه می دهد که یادآوری آن به جاست او می گوید: اگر مایلید تغذیه یکسال خود را تامین کنید گندم بکارید – اگر ده سال رفاه می خواهید درخت بکارید اگر در پی رفاه و آسایش یک قرن هستید به آموزش توجه کنید. مردم ژاپن این اندرز را با استفاده از سنت و آداب خود در کار روزانه بکار گرفته اند. آلفرد مارشال پرورش نیروی انساین را با ارزش ترین نوع سرمایه گذاری به شمار می آورد و معتقدات تربیت یک صنعت کار یا مخترع می تواند هزینه آموزش و پرورش یک شهر را جبران کند.

در کل می تواند عنوان کرد که هدف از انجام تحقیق کمک به نظام آموزشی و مدیریت به علت پیچیدگی آموزش و پرورش، هر چه جامعه پیشرفته تر باشد، به همان اندازه آموزش و پرورش در آن رسمی نقش مهمتر، پیچیده تر و دشوارتر بر عهده داشته سازمانهای آن گسترده تر و متنوع تر می باشد.

و همچنین ضرورت تغییر در تصمیم گیری و سیاست گذاری، بهبود کیفی و ایجاد فرصتهای برابر آموزشی برای همگان نقش خطیر مدیریت نظام آموزشی را بر وظیفه ای سنگین و پر مسئولیت مبدل ساخته است و می بایستی نظام آموزشی را به یک نظام خلاق و با ابزارهای کیفیت فرایند آموزشی آشنا ساخت.

تعریف مدیریت آموزشی:

تفاوت عمده مدیریت: هر رشته از دانش بشری دارای تربیت خاصی است. این تعریف حوزه دانش مورد بحث را معلوم می دارد. مثلا  علوم ریاضی بیشتر به محاسبات و اندازه گیری می پردازد و از این محاسبات در حوزه دانش فیزیک بهره گرفته می شود. در حوزه علوم محض تقریبا همه دانشمندان تعاریف یکسانی را پذیرفته اند. اما در حوزه علوم انسانی و اجتماعی به دلیل تفاوت در نگرشها و بینشها این تعاریف یکسان نیستند.

مشهورترین تعاریف مدیریت

1- مدیریت یعنی کنترل عناصر مسئول و زیردست به طوری که تلاشهای آنان در تحقق اهداف دستگاه تشکیلات هماهنگ شود. (آرتارنن بوم 1961) مدیر در کارهای خود که یکی از کارها کنترل همکاران و زیردستان خود است تا بنگرد که در کارهای خود مشکلی ندارند و آنان را یاری دهد تا در کارهای خود با مشکلی مواجه نشوند و کارها به خوبی انجام شود.

2- مدیریت در حقیقت عبارت است از اتخاذ تصمیم برای پیشبرد امور، بنابراین مدیریت یعنی اخذ اطلاعات و تنظیم آنها به منظور انجام دادن اعمال لازم سازمانی. (جی. دبلیو. فورستو. 1962)

یعنی مدیر با مطالعه تجربیات دیگر مدیران برای پیشبرد کارهای خود و سازمان اطلاعات زیادی را کسب نماید و دست به خلاقیت و نوآوری زند.

3- مدیریت فرایندی است که به وسیله آن فعالیتهای فردی و گروهی در جهت هدفهای مشترک همسو و هماهنگ می شود. (ج. اچ. دانلی 1971) مدیر یا رهبر آموزشی باید قادر به ایجاد اوضاعی باشد که در آن افراد با همکاری یکدیگر امور محول را انجام دهند. مسلم این است که شرکت در حاصل تجربه های دیگران سبب رشد و نمو فردی خواهد شد از راه تجدید تجربه ها عمل یادگیری صورت می گیرد و تجربه هنگامی تجدید می شود که افراد با عقاید و آراء تجربه ها و اندوخته های ذهنی دیگران تماس و مجاورت داشته باشد.

4- مدیریت عبارتست از به وجود آوردن یک محیط موثر برای افرادی که در گروههای رسمی سازمانی تلاش می کنند تا آنها بتوانند در جهت تحقق هدفهای سازمانی تلاش کند. (دانل. 1972)

مدیر باید محیطی توام با آرامش و امنیت برای کارکنان خود فراهم کند و راههایی را کشف کند که به وسیله افراد بتوانند با همکاری و تعاون یکدیگر در داخل گروه امور محول را انجام دهند.

(اصول و مفاهیم اساسی مدیریت نوشته سید محمد عباس زادگاه چاپ دوم ص 85-80)

فهرست مطالب:

بخش اول: نوع تحقیق

روش گردآوری اطلاعات

تجزیه و تحلیل اطلاعات

ضرورت تحقیق و پژوهش

سوال اصلی تحقیق

بخش دوم: 1- مقدمه

2- تعاریف مربوط به مدیریت آموزشی

تعریف روش تحقیق

3- تئوری سیستمی

4- ارتباط بین مدیریت آموزشی و یادگیری

5- مدیریت کیفیت فراگیر (T.Q.M)

6- مطالعه موردی (case stady)

7- نقش کلیدی دانش و معرفت در مدیریت آموزشی

8- نگاهی نو به کارکردهای POSD-CORB

9- ارتباطی بین مدیریت آموزشی و الگوهای کاوشگری

نتیجه گیری و پیشنهاد

منابع و مآخذ

مقاله راجع به مدیریت کیفیت

استقرار دستاورد کیفیت SAQA بر حسب الگوهای QMS برتر

پایان نامه ی بررسی تاریخچۀ کاروانسراهای آذربایجان در دورۀ صفویه. doc

نوع فایل: word

قابل ویرایش 165 صفحه

پایان نامه برای دریافت درجۀ کارشناسی ارشد«M.A.»

گرایش: تاریخ ایران اسلامی

چکیده:

کاروانسراها از لحاظ فرم، مواد ساختمانی و کاربرد بسیار متنوعند. اینجانب در این پایان نامه سعی کرده ام به هر کدام از آنها به طور جداگانه بپردازم.

در فصل اول نگرشی بر تاریخ سیاسی – اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی عصر صفویه به صورت مختصر پرداخته شده است. فصل دوم شامل نگرشی بر تاریخچۀ پیدایش کاروانسراها و رباطهای ایران، میباشد و  همچنین معماری انواع کاروانسراها است که شامل کاروانسراهای مناطق کوهستانی، کاروانسراهای کرانه پست خلیج فارس، کاروانسراهای حیاط دار دشت که کاروانسراهای اخیر خود به شش گروه کاروانسرا از نظر معماری تقسیم شدهاند. همچنین ویژگیهای کاروانسراهای ایران و ساختمان های وابسته به راه شامل رباط- کاربات – کاروانسرا و خان، انواع کاروانسراها و خصوصیات معماری آنها مورد بررسی و تفحص قرار گرفته است. فصل سوم شامل نگرشی بر کاروانسراهای ایران در عصر صفوی که به سه دوره پیش از شاه عباس، دوران شاه عباس و دوره جانشینان شاه عباس تا انقراض صفویه، مورد بررسی و مطالعه واقع شده است و در فصل چهارم و پایانی کاروانسراهای آذربایجان در عصر صفوی شامل کاروانسراهای آذربایجان شرقی، اردبیل، آذربایجان غربی، زنجان و قزوین به طور کلی از نظر معماری و موقعیت بنا مورد مطالعه و بررسی قرار گرفتهاند.

پیشگفتار:

از مهمترین یادگارهای گرانقدر تاریخ معماری ایران کاروانسرا است که پیدایش و موجودیت آن در سرزمین پهناور ایران، از گذشته بسیار دور آغاز شده و طی قرون متمادی به دلایل گوناگون اقتصادی، سیاسی، نظامی و مذهبی به تدریج توسعه و تکامل یافته است. در کشور ایران به علت قرار داشتن در شاهراه بازرگانی شرقی، غربی و نیز گسترش خاک از دیرباز به ایجاد راههای بازرگانی، نظامی و همچنین ساختن پلهای متعدد و تأمین امنیت کاروان و کاروانیان به دیدۀ عنایت نگریسته شده است. براساس شواهد مبتنی بر اسناد تاریخی، ایران در احداث جاده و کاروانسرا و ایجاد سیستم ارتباطات و خبررسانی پیشقدم بوده است.  به عقیده محققین، ایجاد و توسعۀ ساخت و ساز کاروانسرا در ایران از مهمترین دستاوردهای معماری ایرانی بویژه در دوره ایران اسلامی است که مطالعه و بررسی ویژگیهای گوناگون و متفاوت آن مؤید این نظریه است. تنوع ویژگیهای کاروانسراهای ایران شگفتی بر انگیز و اعجاب آور است. به طوری که با بررسی و مطالعه می توان دریافت که هر یک از این کاروانسراها با نقشه خاص خود ساخته شده است و از این جهت دو کاروانسرا با نقشه واحد و مشابه دیده نمی شود. بنیاد کاروانسراها در دورۀ ایران اسلامی بخش مهمی از معماری ایران را شامل بوده و کاروانسراهای متعددی با سبک و ویژگیهای متفاوت در شهرها، جاده های کوهستانی و حاشیه کویرها احداث شده است. آنچه مسلم است این پدیدۀ با ارزش معماری در رابطه با رونق تجارت شکل گرفته و عوامل دیگری نظیر کاربرد نظامی، اطلاع رسانی و ... در توسعه و تکامل آن نقش داشته اند. به هر حال، احداث کاروانسرا در ایران سابقه ای بسیار طولانی داشته و ساخت آن در جاده های کاروان رو به منظور استراحتگاه و سرپناه در ادوار مختلف بویژه دورۀ اسلامی، از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. در این دوره معماری کاروانسراها از دیدگاه سبک و تنوع نقشه ها به اوج شکوفائی رسیده و در مسیر شهرها و روستاها، معابر کوهستانی و نواحی کویری، کاروانسرا و رباط های برون شهری و در مراکز اقتصادی و راسته بازارها، کاروانسراهای درون شهری با ویژگیهای متفاوت کاربردی احداث شدهاند. نمونه های بسیار زیبا و جالب توجهی از معماری این گونه بناها که در سرزمین پهناور ایران از کرانه های رود ارس تا سواحل خلیج فارس به یادگار مانده، معرف ذوق هنری و مهارت معماران، بنّایان و استادکارانی است که در ادوار مختلف و با توجه به نیازهای گوناگون با علاقه فراوان در طریق تحول، تکامل، زیبایی و گسترش کاروانسراها به جان کوشیدند. با توجه به این تنوع و زیبایی است که بسیاری از محقّقان و صاحب نظران هنر معماری کاروانسراهای ایران را مهمترین نشانه پیروزی و موفقیت معماری ایران به شمار آورده و استادکاران ایرانی را در ایجاد این گونه بناها، مبتکر و پیشقدم دانسته اند. کاروانسراهای ایران، علاوه بر ارزش هنری، از دیدگاه مسایل اجتماعی نیز حایز اهمیت فراوان بوده و شایستۀ مطالعه ای گسترده است. بسا که طی قرون سپری شده کاروانسراهای درون شهری و برون شهری که بارانداز و استراحت گاه کاروان ها و کاروانیان اقصی نقاط معمور آن روزگاران به شمار می آمدند، محل تعاطی و تعامل اندیشه ها و تبادل و تقابل آداب و رسوم اقوام و ملل مختلف بودند و بی تردید این تماس و تلاقی انسان ها و اندیشه های گوناگون، تأثیری شگرف بر زندگی مردم این مرز و بوم کهنسال داشته است و امروزه این بناهای فرسوده در چشم کسانی که شاید هرگز دوران آبادانی آنها را ندیده باشند به جواهراتی نفیس و تراش خورده می ماند که در میان کوه و دشت رها شده اند. گوهرهایی افتاده بر خاک. این پایان نامه از این روی گردآوری و نوشته شد تا نسل جوان به معنی واقعی کاروانسراها، رباط ها، کاروان ها و سرنوشت آنها در ایران پی برده و به سنت ها و آداب زندگانی نیاکان خویش در روزگاران گذشته آشنایی پیدا کنند و از مشکلات رفت و آمد پیشینیان هنگام مسافرت ها آگاهی یابند. در پایان روی سخن با اولیای امور است که در حفظ و نگهداری این آثار گرانقدر که در شُرف انهدام هستند بکوشند تا در فرصتی که برای مرمت آنها باقی است باز پیرایی شوند. این ابنیه تاریخی بویژه آندسته که در کنار شاهراه های آسیایی یا کنار شهرها قرار گرفته اند باید با وسایل کاروانی و مسافرتی امروزی و جدید تجهیز شوند تا رسم و شیوه باستانی موجب توجه جهانگردان خارجی و سیاحان داخلی قرار گیرد و الهام بخش مطالعات و بررسی های نو دربارۀ نقش و جایگاه این بناها در روابط دولت ها شده و به گونهای نو مورد استفاده قرار گیرند. برای تهیۀ این پایان نامه از روش کتابخانه ای و میدانی استفاده کرده ام. لذا از کارکنان کتابخانه های دانشگاه و شهرستان تبریز که واقعاً همکاری صمیمانه داشتند کمال تشکر را می نمایم. در بررسی های میدانی سعی شده است تا با گرفتن فیلم و عکس مطالب خود را کامل تر کنم. نهایتاً با مراجعه به ادارات میراث فرهنگی و گردشگری استان های مربوطه آخرین اطلاعات را بدست آوردم. در اینجا بر خود لازم می دانم که از همکاری های این عزیزان نیز کمال تشکر و سپاسگذاری را داشته باشم. اینجانب در تمام دوران دانش آموزی و دانشجویی تحصیل خود به واژه کاروانسرا و یا شاه عباسی توجه خاص داشتم و همیشه علاقمند بودم روزی دربارۀ آنها و این که چرا این بناها ساخته شده اند و مورد استفاده، مطالعه و تحقیق نمایم. همیشه یک سؤال ذهن مرا مشغول می کرد و آن اینکه آیا

1- کاروانسراها در رشد اقتصادی، تجاری، فرهنگی و ارتباطات سیاسی تاریخ ایران مؤثر بودهاند یا نه؟

2- چه نیازی بود این همه سرمایه و هنر و آثاری که دور از شهرها و ظاهراً دور از دسترس مردم شهرها بودند انباشته شود؟

با توجه به سوالات ذکر شده محورهای کلیدی رسالۀ حاضر عبارتند از:

1- نقش کاروانسراها در رشد ارتباطات داخلی و خارجی صفویان. 2- تعیین موقعیت تجاری و اقتصادی کاروانسراها در آذربایجان. 3- شناسایی کاروانسراهای دورۀ صفوی، بررسی پراکندگی و ویژگیهای معماری و هنری آنها.

مقدمه:

بناهای تاریخی هر کشور بخشی از شناسنامه فرهنگی و کارنامه مردمی است که در آن زندگی می کرده اند. هر چند برگ های زرّین این دفتر پر ارج پراکنده است اما از همین اسناد پراکنده می توان مطالبی گردآورد که در هیچ دیوان پرداخته ای نیامده است. از جالبترین مباحثی که در تاریخ معماری ایران شایان مطالعه و رسیدگی است چگونگی اساس و احداث کاروانسراها و رباط ها در ایران می باشد. این مهم تاکنون کمتر مورد بحث و بررسی قرار گرفته. غرض از این گفتار، شناسایی بناهای کوچک یا عظیمی است که با نام کاروانسرا، در دشتهای وسیع، گردنه کوه ها، کنار راه های قدیم با شبکه ارتباطی کشور، در پهنه ایران زمین ساخته شده اند.

پس از استقرار حکومت مرکزی در کشور که رفت و آمد زیاد مسافران به علت گسترش بازرگانی، بصورت کاروان های بزرگ تجاری درآمده بود، ایرانیان هوش فطری خود را به کار برده، کاروانسراها را به سبکی بنا کردند که حراست بنا محفوظ ماند و در ضمن آسایش مسافران نیز تأمین گردد و از تجاوز و حملات دزدان و راهزنان مصون بماند. حتی در زمان هخامنشیان ایستگاه هایی وجود داشت (هر چند اطلاع چندانی در این باره نداریم). و جاده ها تحت نظارت قرار می گرفت. در ادوار اولیه اسلامی پستهای مرزی مجهّز به استحکامات و وسائل دفاعی لازم در مقابل دشمنان برقرار شده بود که آنها را رباط نامیدند.

مسائل رفاهی نیز در این ابنیه مورد غفلت قرار نگرفته بود. زیرا علاوه بر گرمابه و آشپزخانه در بهترین این بناها معمولاً محرابی و گاهی اوقات منابع آب و همچنین اطاق های مجللی در بالای بام برای مسافران بلند پایه وجود داشت بعضی از این بناها که معمولاً با آجر پخته و سنگ درست شده بود با نقاشیهای دیواری تزئین شده بودند. این کاروانسراها اغلب نزدیک یا چسبیده به بقاع مشهور یا مدارس هستند و در شهرهای بزرگ همانند تبریز، اصفهان و قزوین نزدیک بازار یا متصل به پل های معروف قرار گرفتهاند. آنها نه تنها در شهرهای بزرگ تجاری ذکر شده واقع شده اند لیکن در مکانهای مناسبی میان مراکز عمده بازار برپا شدهاند به گونهای که ایران قرن هفدهم را اینگونه توصیف میکنند: شهرها مانند دهکدهای است که در آنجا به اندازه ای کاروانسرا زیاد است که عملاً چیزی دیگر غیر از آنها (کاروانسرا) وجود ندارد.

از دورترین ایام، روابط با غرب در زمینه های مختلف سیاسی، نظامی، تجاری و مذهبی وجود داشته است. این تماس ها و روابط قبلاً در میان یونانیان با هخامنشیان، پارتیان و ساسانیان با رومی ها وجود داشته است. ایران به لحاظ این که از یک سو سرزمینی رابط میان اروپا و آسیای صغیر و اراضی مدیترانه ای و از سوی دیگر رابط میان آسیای مرکزی، آسیای جنوب شرقی و خاور دور است از دیرباز در تجارت میان شرق و غرب شرکت داشته است. برای مثال جاده معروف ابریشم چین از خاک ایران می گذشت و حق عبور حاصل از این تجارت منبع درآمد پرسودی برای فرمانروایان ایران علی الخصوص در دورۀ صفوی بود. اقدامات اصلی شاه عباس در این دوره بیشتر در جهت توسعه تجارت و ایجاد روابط بازرگانی با ممالک خارجی بود لذا شاه عباس در آن زمان تسهیلات فراوانی را در اختیار تجار و بازرگانان قرار داد تا با امنیت خاطر کالای خود را از ایران به اروپا و سایر کشورهای جهان و بالعکس حمل کنند. پرتغالیها اولین دولت خارجی بودند که به ایجاد امپراطوری سیاسی و تجاری در خلیج فارس پرداختند. ایجاد و بنیاد کاروانسرا در زمان شاه عباس یکی از نمودهای قدرت و سلطنت او می باشد. کاروانسراهائی که در عصر شاه عباس اول بنا شده اند در مجموع براساس و شالوده ساختمان های پیشین است، جز آنکه غالباً ساختمان سردرها، پیش آمدگی داشته و توسعه یافته بود و بدین طریق به ابهت و عظمت بنا افزوده می شد و یا در موارد اندکی با عقب نشینی سردر از کنج دیوارهای طرفین حصار کاروانسرا، جلوخانی با شکوه پیش از سردر کاروانسرا پدید آمده که نمای خارجی کاروانسرا را از صورت خشکی و یکنواختی خارج ساخته و روح تازه ای بر پیکرۀ بنا دمیده است. ایالت آذربایجان در دوره خلافت همانند اواخر قرون وسطی و دورۀ ایلخانان اهمیت داشت. در زمان قدیم این ایالت از شاهراه بزرگ خراسان که از ایالت جبال (ماد) می گذشت بر کنار افتاده بود و این برکناری از این جهت نیز تشدید شده بود که بنا به قول مقدسی، در کوه ها و جلگه های مرتفع آن بیش از هفتاد زبان و لهجۀ مختلف تکلم می شد.  در حالی که هیچ کدام از شهرهای آن ناحیه وسعت قابل توجهی نداشت. اما به مرور زمان شهرهای مختلف یکی پس از دیگری رو به ترقی رفت و مرکز آن آیالت گردید. در اوایل خلافت عباسیان شهر اردبیل و در اواخر دورۀ عباسیان تبریز در میان شهرهای آذربایجان مقام اول را پیدا کردند. اما بعد از هجوم مغول چندی مراغه این مقام را بدست آورد اما تبریز به زودی عظمت سابق خود را در اواخر ایلخانان باز یافت. ولی در اوایل عهد صفویه بار دیگر تنزل یافت و تحت الشعاع اردبیل واقع گردید. بعدها در قرن یازده هـ.ق که شاه عباس اول اصفهان را پایتخت تمام ایران قرار داد و اردبیل اهمیت خود را از دست داد بار دیگر در میان شهرهای آذربایجان شاخص شد و تاکنون مقام خود را حفظ نموده و بزرگترین شهر شمال باختری ایران به حساب می آید.

 در زمان شاه عباس کبیر ایران به پنج ایالت یا ناحیه اصلی تقسیم شده بود: فارس، خراسان، آذربایجان، گیلان و مازندران. ایالت آذربایجان، ماد شمالی و قسمتی از ارمنستان را شامل می شد و تا سرحد ترکیه امتداد داشت. این ایالت به پنجاه و پنج حوزه تقسیم شده بود و تبریز شهر مهم تجاری، مرکز آن بود. «سانسون» ایران را در زمان شاه سلیمان شامل ده ناحیه والی نشین دانسته که آذربایجان یکی از نواحی آن بوده است او می نویسد: «علاوه بر این والی ها، دوازده بیگلربیگی وجود دارد که بر ایالت تبریز، کرج، اردبیل، لار، مشهد، استرآباد، کرمانشاه، همدان، شوشتر، گنجه، شماخی و ایروان حکومت می کرده اند».

در زمان شاه محمد خدا بنده در 996-985 هـ.ق آذربایجان دارای بیگلر بیگی بود که مقر او در تبریز قرار داشت و ادارۀ سرزمین وسیعی را تا ناحیه شیروان، مغان، اران، ایروان و کردستان به عهده داشت. در پایان دورۀ صفوی بیگلربیگی تبریز شامل ناحیه ای بود که به غیر از آذربایجان امروزی و زنجان، سلطانیه، طالش و در آن سوی رود ارس، ناحیه قپان را نیز شامل می شد.   تا ورنیه ضمن شرح وسعت ایران و ایالت های دوره صفوی از آذربایجان به همراه شیروان به عنوان شش ایالت صفویه یاد کرده است.

فهرست مطالب:

چکیده

پیشگفتار

مقدمه

شناخت و نقد و بررسی منابع

فصل یکم

 نگرشی بر تاریخ سیاسی- اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی عصر صفویه

1-1- تاریخ سیاسی

1-2- تاریخ اجتماعی و فرهنگی

1-3- تاریخ اقتصادی

فصل دوم

 نگرشی برتاریخچۀ کاروانسراهای ایران

2-1- معماری انواع کاروانسراها

2-1-1 کاروانسراهای مناطق کوهستانی

2-1-2 کاروانسراهای کرانه پست خلیج فارس

2-1-3 کاروانسراهای حیاط دار دشت از دوره صفویه تا عصر حاضر

2-1-3-1  کاروانسراهای مدور

2-1-3-2  کاروانسراهای چند ضلعی

2-1-3-3  کاروانسراهای دو ایوانی

2-1-3-4  کاروانسرا با تالار ستون دار

2-1-3-5  کاروانسراهای چهار ایوانی

2-1-3-6  کاروانسراهای با پلان متفرقه

2-2  ویژگیهای کاروانسراهای ایران

2-3  ویژگیهای ساختمان های وابسته به راه (کاروانسرا)

2-3-1  ساباط

2-3-2  رباط

2-3-3  کاربات

2-3-4  کاروانسرا

2-3-5  خان

2-4  انواع کاروانسراها

2-4-1  کاروانسراهای شهری

2-4-2  کاروانسراهای شاهی

2-4-3  کاروانسراهای خصوصی

2-4-4  کاروانسراهای خیریه

2-5  خصوصیات معماری کاروانسراها

فصل سوم

 نگرشی بر کاروانسراهای ایران در عصر صفوی

3-1 دورۀ پیش از شاه عباس

3-2 دورۀ شاه عباس

3-3 دورۀ جانشینان شاه عباس تا انقراض صفویه

فصل چهارم

کاروانسراهای آذربایجان در عصر صفوی

4-1- کاروانسراهای آذربایجان شرقی

4-2- کاروانسرای شاه عباسی گویجه بیل

4-3- کاروانسرا و پل معروف به شاه عباس در جلفا

4-4- کاروانسرای گیلک (تیکمه داش)

4-5- کاروانسرای الخلج

4-6- کاروانسرای جم

4-7- کاروانسرای نره

4-8- کاروانسرای جمال آباد

4-9- کاروانسرای امامیه

4-10- کاروانسرای شبلی

4-11- کاروانسرای گردنه ایری

4-12- کاروانسرای ونیار

4-13- کاروانسرای پیام (مرند)

4-14- کاروانسرای اردبیل

4-15- کاروانسراهای آذربایجان غربی

4-16- آثار و ابنیۀ عصر صفوی در درّۀ قطور

4-17- کاروانسرای قطور (خان)

4-18- کاروانسرای شاه عباسی

4-19- کاروانسراهای زنجان

4-20- کاروانسرای نیک پی

4-21- کاروانسرای قره بلاغ

4-22- کاروانسرای سنگی

4-23- کاروانسرای قزوین

4-24- سرای سعد السلطنه

4-25- سرای وزیر

4-26- سرای شاه (سرای رضوی)

4-27- کاروانسرای محمّد آباد

نتیجه گیری

واژه های معماری کاروانسرا

کتابنامه

چکیده انگلیسی

تصاویر

منابع و مأخذ:

1-         الئاریوس، آدام، 1379، سفرنامه الئاریوس، ترجمه مهندس حسین کردبچه، انتشارات هیرمند، تهران،ج2.

2-         اپهام پوپ، آرتور، 1363، معماری ایرانی، ترجمه مهندس رضا بصیری، انتشارات میر (گوتنبرگ)، تهران،

3-         اپهام پوپ، آرتور، 1365، معماری ایران، ترجمه کرامت الله افسر، انتشارات یساولی.، تهران

4-         احسائی، محمد تقی، 1381، یادی از کاروانسراها، رباط ها و کاروانها در ایران ، موسسه انتشارات امیرکبیر، تهران

5-         افشار سیستانی، ایرج، 1369، نگاهی به آذربایجان شرقی ، انتشارات رایزن ، تهران، ج اول

6-         افشار سیستانی، ایرج، 1381، نگاهی به آذربایجان غربی ، انتشارات ثامن الائمه (ع)، ، تبریز ج اول

7-         براون، ادوارد، 1369، تاریخ ادبیات ایران از صفویه تا عصر حاضر ترجمه بهرام مقدادی، انتشارات مروارید، تهران

8-         بهرامی (دماوندی) اکرم، 1364، تبریز از دیدگاه سیاحان خارجی در قرن 17 ، انتشارات وحید ، تهران

9-         بینا، علی اکبر، 1342، تاریخ سیاسی و دیپلماسی ایران ، نشر دانشگاه تهران، تهران

10-       پرندی، اکبر، 1381، کاغذکنان درگذر تاریخ ایران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، تهران

11-       پروفسور مینورسکی، 1337، تاریخ تبریز، ترجمه عبدالعلی کارنگ، انتشارات کتابفروشی تهران، تهران.

12-       پیرنیا، محمد کریم، 1374، آشنایی با معماری اسلامی ایران، تدوین غلام حسین معماریان، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.

13-       پیرنیا، محمد کریم، افسر، کرامت الله، 1370، راه و رباط، انتشارات آرمین، تهران.

14-       تاج بخش، احمد، 1372، تاریخ صفویه، انتشارات نوید، شیراز.

15-       تاورنیه، ژان باتیست، 1336، سفرنامه تاورنیه، ترجمه ابوتراب نوری، با تجدید نظر کلی و تصحیح دکتر حمید شیرانی، انتشارات سنائی اصفهان، اصفهان.

16-       ترابی طباطبایی، سیدجمال 2535، آثار باستانی آذربایجان، سلسله انتشارات انجمن آثار ملی تبریز،تبریز، ج 2

17-       ثبوتی، هوشنگ، 1377، تاریخ زنجان، انتشارات زنگان، زنجان.

18-       جلالی عزیزیان، 1378، تاریخ مرند، ناشر: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی گوهرسیاح، مشهد.

19-       جوادی، آسیه، 1363، معماری اسلامی، انتشارات خوشه، تهران، ج2

20-       حاجی قاسمی، کامبیز، 1383، گنجنامه فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران، انتشارات روزنه، تهران، ج17.

21-       حافظ زاده، محمد، 1374، ارس در گذرگاه تاریخ، انتشارات نیا(نیمای سابق) تبریز

22-       حافظ زاده، محمد، 1376، ارسباران درگذر حماسه و تاریخ، مأخذ: اژدهای هفت سر، انتشارات مهدآزادی، تبریز، ج اول

23-       حیدری ، رضا، 1382، سیمای میراث فرهنگی آذربایجان غربی، ناشر:اداره کل آموزش انتشارات و تولیدات فرهنگی، تهران

24-       دبیلوفردیه، ر، 1374، هنرهای ایران، ترجمه پرویز مرزبان، نشر فرزان، تهران

25-       دلاواله، پیترو، 1370، ترجمه دکتر شعاع الدین شفا، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و آموزش عالی، تهران.

26-       دولیه دلند، آندره، 814 مورخ 24/6/2535، شاهنشاهی در کتابخانه ملی ایران، زیبایی های ایران، ترجمه دکتر محسن صبا.

27-       دیباج، اسماعیل، 1340، آثار باستانی و ابنیه تاریخی آذربایجان ، انتشارات شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران، تهران.

28-       دیولافوآ، مادام،1361، سفرنامه دیولافوآ، ترجمه فره وشی (همایون سابق) ناشر: کتابفروشی خیام، تهران.

29-       رئیس نیا، رحیم، 1379، آذربایجان در مسیر تاریخ ایران از آغاز تا اسلام، انتشارات مبنا، تبریز، ج2

30-       راوندی، مرتضی، 1356، تاریخ اجتماعی ایران، انتشارات امیرکبیر، تهران، ج2

31-       روملو، حسن بیگ،1384 ، احسن التواریخ، تصحیح دکتر عبدالحسین نوائی، انتشارات اساطیر، تهران، ج2و3.

32-       زنده دل، حسن، 1376، مجموعه راهنمای جامع ایران گردی (استان آ.ش)، نشر ایرانگردان، تهران

33-       سانسون، 1346، سفرنامه سانسون، ترجمه تقی تفضیلی، نشر ابن سینا، تهران

34-       سحاب، ابوالقاسم،1325، تاریخ زندگانی شاه عباس کبیر، ناشر: بنگاه مربی، تهران

35-       سعیدیان، عبدالحسین، 1379، شهرهای ایران، انتشارات علم و زندگی، تهران

36-       سلطان زاده، حسین، 1376، تبریز خشتی استوار در معماری ایران، انتشارات دفتر پژوهشهای فرهنگی ، تهران.

37-       سیرو، ماکسیم، 1357، راههای باستانی ناحیه اصفهان و بناهای وابسته به آن ها، ترجمه مهدی مشایخی، انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، تهران.

38-       سیرو، ماکسیم،1944، کاروانسراهای ایران و ساختمان های کوچک میان راهها، ترجمه عیسی بهنام، انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، تهران.

39-       سیوری، راجر، 1374، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، نشر مرکز، تهران.

40-       شاردن، ژان، 1336، سفرنامه شاردن، ترجمه محمد عباسی، انتشارات مؤسسه مطبوعاتی امیرکبیر، تهران، ج1و ج3و ج4.

41-       صدرائی، علی، 1384، یادگارهای عصر صفوی در آذربایجان غربی، ناشر: گنجینه هنر، تهران

42-       صفا، ذبیح الله، 1372، تاریخ ادبیات در ایران، انتشارات فردوسی، تهران، ج5.

43-       طاهری، ابوالقاسم، 1380، تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.

44-       عالم پوررجبی، مسعود، 1383، میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجان شرقی، انتشارات احساس، تبریز

45-       فائقی، ابراهیم، 1375، آذربایجان در مسیر تاریخ، انتشارات چهر تبریز، تبریز. ج2

46-       فاضل، احمد، 1376، شاه عباس دوم صفوی و زمان او، ناشر: مؤسسه فرهنگی هنری ضریح، تهران.

47-       فرهنگ جغرافیایی شهرستان های کشور، 1379، شهرستان ارومیه، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.

48-       فریزر، جمیربیلی، 1364، سفرنامه فریزر، ترجمه منوچهر امیری، انتشارات توس، تهران.

49-       فلاندن، اوژن، کست، پاسکال، 1375، معماری ایران از نگاه تصویر، پژوهش محمد علیدوست، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.

50-       فلسفی، نصرالله، 1358، زندگانی شاه عباس اول، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران، ج اول و دوم و سوم

51-       قدیانی، عباس، 1384، تاریخ فرهنگ و تمدن در دوره صفویه، انتشارات مکتوب، تهران.

52-       قزوینی، میرزا محمد طاهر وحید، 1383، تاریخ جهان آرای عباسی، مقدمه، تصحیح و تعلیقات سید سعید میرمحمد صادق زیرنظر دکتر احسان اشراقی، ناشر: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.

53-       کارری، جملّی، 1348، سفرنامه کارری، ترجمه حسین نخجوانی و عبدالعلی کارنگ، انتشارات اداره کل فرهنگ و هنر آذربایجان شرقی، تبریز.

54-       کامبخش فرد، سیف الله، 1380، آثار تاریخی ایران، انتشارات تعاون سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.

55-       کیانی، محمد یوسف، 1366، معماری ایران دوره اسلامی، انتشارات ارشاد اسلامی، تهران.

56-       کیانی، محمد یوسف، 1374، پایتخت های ایران، انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.

57-       کیانی، محمد یوسف، کلایس، والفرام، 1362، فهرست کاروانسراهای ایران، انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، تهران، ج اول.

58-       کیانی، محمد یوسف، کلایس، والفرام، 1373، کاروانسراهای ایران، انتشارات سازمان میراث فرهنگی کشور.

59-       گلریز، سید محمد علی، 1315، مینو در یا «باب الجنة قزوین» تاریخ و جغرافیای تاریخی قزوین، انتشارات طه با همکاری مرکز نشر میراث فرهنگی قزوین، مصر. ج اول

60-       لسترنج، گای، 1383، جغرافایی تاریخی (سرزمینهای خلافت شرقی) مترجم محمود عرفان، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.

61-       لوئی بلان، لوسین، 1375، زندگانی شاه عباس، ترجمه دکتر ولی الله شادان، انتشارات اساطیر، تهران

62-       لوسکایا، پیگوو .. (دیگران) 1354، تاریخ ایران در دوران باستان تا پایان قرن هیجدهم ترجمه کریم کشاورز، نشر پیام، تهران.

63-       مجموعه آثار معماری سنتی ایران (دوره اسلامی) 1374، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران

64-       مدرس، محمد باقر، 1373، شهر اوجان «بستان آباد» انتشارات اسلامی، تبریز.

65-       مرکز اسناد ومدارک میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی، 1383

66-       مرکز ثبت اسناد و میراث فرهنگی استان زنجان

67-       مرکز ثبت اسناد و میراث فرهنگی استان قزوین

68-       مشکور، محمد جواد، 1375، نظری به تاریخ آذربایجان، انتشارات کهکشان، تهران.

69-       منشی، اسکندربیگ، 1377، عالم آرای عباسی، تصحیح دکتر محمد اسماعیل رضوانی، ناشر: دنیای کتاب، تهران، ج 2و 1.

70-       میراث ماندگار (مجموعه مصاحبه های سال اول و دوم کیهان فرهنگی، 1369، انتشارات کیهان، تهران

71-       نقیب، سید محمد مسعود، 1379، خلخال و مشاهیر، ناشر: مهدآزادی تبریز

72-       نوائی، عبدالحسین، 1372، تاریخ روابط خارجی ایران و اروپا، انتشارات ویسمن، تهران

73-       نیکنام لاله، ایوب، ذوقی، فریبرز، 1374، تبریز در گذر تاریخ، انتشارات یاران، تبریز

74-       ورجاوند، پرویز،1315، سرزمین قزوین، انتشارات راستی نو، تهران.