دیوانه و دیوانگی در ادبیّات فارسی تا پایان قرن هفتم

پایان نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی

144 صفحه

چکیده:

مطالب این پایان ­نامه درباره ­ی دیوانگی و دیوانگان در شعر و ادب فارسی از  دوره­ های آغازین ادب فارسی تا قرن هفتم هجری است. حضور این طبقه در دوره ­های مختلف متفاوت بوده و حتّی در یک دوره بعضی شاعران مخصوصاً شعرای متصوّفه مطالب و نکات آموزنده ­ای از زبان این طبقه بیان کرده اند. برای این که زمینه مناسب ورود به این بحث فراهم آید، ابتدا لازم دیده شد که مطالبی درباره دیوانگان آورده شود. ریشه ­یابی واژه ­ی دیوانه و ارتباط آن با دیو هم از نکاتی بود که با این نوشته در پیوند است. به همین سبب تا آن ­جا که ضرورت داشت به سابقه ­ی دیو و مفهوم آن در بین ایرانیان و هندوان اشاره شده و علل و اسباب خباثت و انتساب این موجود به تبه­کاری هم ذکر شده است. بنابراین در این پایان ­نامه مسیر دیوانگی مورد بررسی قرار گرفته است. در بررسی ­های انجام گرفته در متون ادبی این نکته مهم حاصل شده که  بر خلاف عوام اندیشی، دیدگاه شاعران مخصوصاً شعرای صوفی مسلک نسبت به دیوانگان مثبت بوده است. به طوری که می­ بینیم مطالب و نکته ­های بسیار حکیمانه­ و حقایق ناگفتنی از زبان همین طایفه بیان شده است.  به هر حال تجّلی دیوانگان در ادب فارسی همراه صفاتی بوده ­اند که فصل پنجم این پایان نامه اختصاص به این صفات یافته است؛ صفاتی هم چون گستاخی و رک ­گویی، اعتراض به وضعیت موجود، اعتراض به هستی و نظام خلقت و جامعه و حاکمان، عاشق پیشگی، بیان نکته­ های حکیمانه، به سخره­ گرفتن عقل و عاقلی و ... این ­ها مطالبی است که در این پایان­ نامه بدان­ ها پرداخته شده است.

واژه ­های کلیدی: دیو، دیوانه، دیوانه ­نمایی، جنون، جنون­ الهی، عقلاء ­المجانین، تصوف و عرفان