دانلودمقاله رشد و نمو گیاهان

تمام اطلاعات ژنتیکی مورد نیاز برای ساختن و به کار انداختن یک گیاه در هرسلول انفرادی حمل می شود . این اطلاعات ژنتیکی در DNA های هسته ، میتوکندریا ، و پلاستیدها به صورت کد آمده اند. در طی زندگی یک گیاه،این اطلاعات ژنتیکی به کار می روند تا افزایش ها در اندازه ( رشد ) وتغییرات در فرم کنترل و هدایت شوند . همان طور که در مطالعه سلول ها ، بافت ها ، واندام ها در فصول پیشین دیده ایم ، این رشد ونمو تیاز به تقسیم کار در میان سلول ها ، بافت ها و اندام ها دارد . تشکیل این اختلاف تمایز نامیده می شود .
موضوع رشد و نمو گیاه وبرگ این مساله است که چگونه واحدهای اطلاعاتی بخصوصی از آن اطلاعات ژنتیکی انتخاب می شوند تا رشد وتمایزیک سلول به یک فرم بالغ طرح ریزی شود ، فرمی که ممکن است در بسیاری جهات از سلول مریستمی تمایز نیافته ، که نهایتا از آن منشاء گرفته است ، متفاوت باشد . چگونه تفسیر اطلاعات ژنتیکی صورت می گیرد به نحوی که منجر به یک سلول قرمز رنگ در گلبرگ رز یک سلول برگ سبز ، یا یک تراکئید می گردد؟ چرا یک بذر دفن شده در اثر جوانه زنی ، برگ های بزرگ در زیر زمین تشکیل نمی دهد ؟ درحالی که ما ممکن است گاهگاهی فرایندهای تمایز را در سطح سلولی تاکید کنیم ، زیرا سلولها واحد کاری پایه هستند ، می بایست درک گردد که تمایز می تواند در سطح بافت و اندام نیز هماهنگ شود .
در این اطاعات ژتنیکی ذخیره شده می بایست کتابخانه ای از تسلسل های برنامه ریزی شذه تمایز و نمو وجود داشته باشد . یک مثال آشکار از یک چنین تسلسل، فرایند میتوز است که دراثر بعضی علامت ، یک سری دقیقا هماهنگ شده رویدادهای بیوسنتزی ، حرکات اورگانل ها ، و تغییر شکلهای غشاء آغاز می گردد . اینکه انتخاب هایی ازکدام برنامه به دنبال می آید ، از چه موقع چه انجام می دهد، دریک واکنش به عوامل مناسب صورت می گیرند . چه چیزعامل مناسب را تشکیل می دهد ؟ عوامل مناسب ممکن است (1) علاماتی از محیط، (2) علامات هرمونی از قسمتهای دیگر گیاه یا سلولهای مجاور ،(3) فعالیتهایی از سلولها یا بافتهای مجاور ، (4) عوامل موقعیتی که محل را در تنه گیاه مشخص می کنند ، و (5) عوامل تغذیه ای و عوامل دیگر باشند . یک عامل برای اینکه یک تسلسل پیچیده ای است نمو را آزاد سازد لازم نیست اطلاعات زیادی در خودش حمل نماید . یک دوره حرارتهای کم ممکن است در انتهای شاخه تغییری ایجاد کند که آغازبرگ را متوقف نماید و اجازه دهد برنامه گل سازی تفسیرگردد . همان عامل حرارت کم ممکن است بکاررود تا تغییرات متابولیکی ای آغازگردد تا جوانه ای که به یخبندان حساس است وتوسط 5 درجه سانتی گراد کشته خواهد شد،
1
بصورت یک جوانه مقاوم به یخبندان دراید که میتواند درحرارتهای 5 درجه سانتی گراد زنده بماند . فاصله زمانی بین تشخیص علامت و نمو کامل عکس العمل میتواند از ثانیه ها تا ماهها تغییر کند . بعضی طول موجهای نوری میتوانند حرکت یونها را از میان غشاها تا درجه ای قابل تشخیص در ظرف 10 ثانیه تغییر دهند . کاربرد اکسین ، یک هورمون در بعضی بافت ها میتواند در عرض 10 دقیقه منجر به رشد افزوده گردد. هرچند ، اثرات حرارت کم بر روی رشد ممکن است به هفته ها یا ماهها نیاز داشته باشد تا کامل گردد . درمورد عکس العمل های خیلی سریع ، عکس العمل ممکن است بنحوی برقرار گردد که نیازی به دخالت مستقیم RNA یا سنتز پروتئین نباشد . در موارد دیگر، ملکولهای جدید RNA بدون شک تشکیل میشوند، و پروتئین های جدید هماهنگ ظاهر میگردند . درعکس العملهای دیگر ، تقشیمات سلولی سلولهای جدید تشکیل میدهند و حتی اندامهای جدید آغاز میگردد . بدین ترتیب ، وسعت درگیری ماشین متابولیک سلول ازیک تسلسل برنامه ریزی شده به یک تسلسل دیگر تغییر میکند .
تنوع در تعداد و تکمیل آنزیم اورگانل های سلول جنبه مهم از نمایز را تشکیل میدهد . یک سلول مزوفیل برگ، یک سلول پارانشیم ریشه و یک سلول میان بر میوه گوجه فرنگی همگی در هسته وپروپلاستیدها دارای اطلاعاتی هستند که برای ساختن یک کلروپلاست سبزضروری میباشند . با وجود این ، یک سلول مزوفیل برگ ، فقط اگر در معرض نور قرار گیرد ، اسباب فتوسنتزی کاملی(یک کلروپلاست سبزکاملا بالغ )تشکیل میدهد ، سلولهای ریشه حتی هنگامی که در معرض نور قرار گیرند کلروپلاستها را متمایز نمی سازند و سلول میوه ی گوجه فرنگی در اوایل زندگی میوه کلروپلاستهای سبز فعال میسازد . بعدا در طی رسیدن میوه ، یک دوره جدید تمایز این کلروپلاستها را در بر میگیرد که بدان وسیله غشاهای تیلاکوئید ترتیب مجدد یافته ، کلروفیل ناپدید گشته ، و رنگیزه های کارتنوئید قرمزدرمقادیر زیاد سنتز میشوند . در میوه ، این تفکیک ثانوی کلوروپلاستها به کرموپلاستهای فقط یک جنبه از تمام فرایند پیچیده تمایز است که برنامه ریزی شده است تا یک میوه را از یک اندام سازنده بذر به یک اندام پخش کننده بذر ، که به چشم و طعم پرندگان و حیوانات جذاب است ، تغییر دهد .

علائم محیطی و انتخاب طرح های برنامه ریزی شده ی عکس العمل

کنترل یا تنظیم نمو ممکن است در سه سطح بررسی گردد : (1) در داخل سلول انفرادی ، اینتراسلولار ، (2) بین سلولها اینترسلولار ،و (3) ازخارج ازاورگانیسم ، محیطی ، این به صورت شماتیک در شکل 1- 1 نشان داده شده است .

2

شکل 1- 1. دیاگرام سطوح مختلف تنظیم نموگیاه ، نظیرتنظیم بین سلولی ، درون سلولی ، و محیطی رانشان می دهد .

3
در چند پاراگراف بعد ، انواع مسایل و انتخاب هایی که یک گیاه با آنها روبه رو میشود مطرح می گردد و اینکه چگونه تنوعی از علائم محیطی طرح های برنامه ریزی شده عکس العمل را که شانس های زنده ماندن گونه ها را به حداکثر میرسانند بیرون میکشند . در بخش های بعدی ، مکانیسم های داخلی کنترل و رابطه شان با این علائم محیطی بررسی خواهند شد .
ترتیب وسیعی از موانع نسبت به جوانه زنی بذر برنامه ریزی شده اند تا احتمال جوانه زنی تحت شرایط مطلوب را افزایش دهند. این موانع میتوانند قبل از بلوغ بذر ، درمیوه شروع شوند . میوه های گوشتی غالبا برای بذر یک ماده بازدارنده جوانه زنی نظیر ابسیسیک اسید تهیه میکنند که ازجوانه زنی در میوه پیش از پخش ، تجزیه میوه و نشست ماده بازدارنده ( از پوشش بذر) جلوگیری میکند . گاهگاهی ، شخص می تواند یک بد عمل کردگی موانع نسبت به جوانه زنی را در گریپ فروت و بعضی واریته های گوجه فرنگی جدید مشاهده نماید – بذور در درون میوه جوانه می زنند .

حرارت

نیازبه یک دوره حرارت کم ، که بذر در معرض آن قرار گیرد ، ممکن است به جوانه زنی در بهار کمک نماید . بعضی بذور فقط بعد ازباران کافی جوانه خواهند زد ، یعنی هنگامی که عمل نشست باران یک ماده بازدارنده را ازپوشش بذر شستشو داده است . این به نظر میرسد ، برای مثال ، جوانه زنی بعضی یکساله های بیابانی را به تاخیراندازد تا اینکه به مقدار کافی باران داشته باشند تا رشد چند هفته (بعد ازجوانه زنی ) تقویت گردد . بعضی بذور فقط هنگامی که دفن شدند جوانه می زنند (نورازجوانه زنی جلوگیری میکند ) ، درحالی که بعضی ، مخصوصا بذور کوچک با ذخائر غذایی محدود ، فقط نزدیک یا روی سطح خاک ممکن است جوانه بزنند ( نور برای جوانه زنی مورد نیاز است ) . این نیاز نوری غالبا مانعی است که هنگامی که خاک شخم زده میشود برداشته میشود و بذوری که قبلا دفن شدند تحریک شده جوانه میزنند – مشخصه ای از بعضی گیاهان نیز که برای باغداران آشنا هستند .

جاذبه زمین

نیروی جاذبه زمین که برروی اورگانل های درون سلول عمل میکند اطلاعات جهت داربه ریشه داده آن راقادرمی سازد که به محض اینکه ازبذر خارح میگردد رو به پایین رشد کند . درواکنش به همان محرک ، شاخه برنامه ریزی شده است که روبه بالا ، به احتمال زیاد محل نور ، رشد نماید . ریزوم ها با رشد کردن به طورافقی ممکن است به نیروی جاذبه زمین عکس العمل نشان دهند . شاخه های
روی درختان اغلب دریک زاویه مخصوص نسبت به محور عمودی رشد میکنند .
4
جهت جاذبه زمین یک فاکتور بسیارقابل اطمینانی است که عکس العمل های رشدی برروی آن بنا میشوند.

نور

چرا برگ ها در زیرخاک بازنمیشوند و بزرگ نمی گردند ؟ سیستم شاخه به آن صورت که ازیک بذردر حال جوانه زدن خارج میگردد یک ساختمان کاملا ظریفی است که می بایست راه خود را با فشار ازمیان خاک دارای ترکیب متغیر باز کند . همین مشخصه است که گیاهان دولپه برگ هایشان را به طور محسوس نمی گسترند تا اینکه آنها به سطح خاک برسند (شکل 2- 1) . دسته منشاهای (پرایموردیا) برگ ومریستم انتهایی معمولا معکوس میشوند وازپشت قسمت برگردانده شده محورزیرلپه یا محوربالا لپه قلاب ازمیان خاک به بالا کشیده می شوند . برگ های ظریف وانتها بدین ترتیب محافظت میشوند .

شکل 2- 1 . نشاهای نخود فرنگی رویانده شده درنورو درتاریکی . به حداقل طویل شدگی ساقه وحداکثر توسعه برگ درنور توجه کنید . دو گیاه مرکزی فقط یک روزنورداشته اند ، که باعث مستقیم شدن ساقه (بازشدن قلاب) وشروع گسترش برگ وسبزشدن گردید ، این دو گیاه را با دو نشای کاملا سفید شده درسمت چپ مقایسه کنید .

5
درگیاهان تک لپه ، برگ های جوان پیچیده میشوند ودریک لوله حفاظی ، کولئوپتیل ، کاملا محصورمیگردند . هنگامی که کولئوپتیل به سطح میرسد ، برگها با فشارازکولئو پتیل درحال شکافتن خارج می شوند وبازمی گردند . عاملی که ورود درسطح خاک راعلامت میدهد نور است که توسط رنگیزه ی فیتوکروم دریافت میشود . فیتوکروم یک ملکول جذب کننده نورخاص است که به صورت یک سیستم حس کننده نوری عمل نموده ، فرایندهای متابولیکی و نموی را نسبت به حضوریاغیبت نورواکنش کننده میسازد . رویاندن یک نشا درتاریکی مطلق منجربه نوعی طرح رشد میگردد که برای حرکت ازمیان خاک تطبیق یافته است . ( اشکال 3-1 و 4-1) . نشا اتیولیت (سفید) میشود .

شکل 3- 1. نشاهای ذرت رویانده شده شکل 4- 1. نمو برگ ذرت . یک سری که
نوریا درتاریکی رشد مزوکوتیل طویل را نشان می دهد: 1) برگ محصور شده در
محصور شده اش را با فشاربه سطح خاک کولئوپتیل ، 2) خروج ازکولئوپتیل درتاریکی
به جلو می برد . درنشاهای رویانده شده در جایی که ازبازشدن جلوگیری می گردد،
نورمزوکوتیل فقط چند میلیمتر طول دارند. 3) یک برگ که مصنوعا بازشده ، 4) یک
برگ مشابه که درنوررویانده شده کاملا بازشده
و سبزشدن کامل گردیده است .

علاوه برگسترش یا بازشدن برگ تعدادی تغییرات دیگرتوسط نور آغاز میشوند ، ساقه درتاریکی ( یا درخاک ) معمولا به سرعت طویل می گردد ونور ازطویل شدگی جلوگیری میکند . بافت های نگهدارنده ی سیستم آوندی درتاریکی به طور ضعیف توسعه می یابند وخاک معمولا تمام تکیه گاه لازم را میدهد . نور توسعه ی افزوده ی زایلم را تحریک میکند . آغاز رشد می تواند با ظهور آنزیم هایی که سنتز لیگنین را کاتالیزمی کنند ردیابی گردد .

6
این آنزیم ها 3-2 ساعت بعد از شروع نوردهی ظاهرمیشوند . رشد ساقه برنامه ریزی می شود تا قدرت لازم برای نگهداری خودش وبرگهایش را برای هنگامی که دربالای زمین رشد میکند توسعه دهد . درحالی که نورطویل شدگی زیاد ساقه را کند میکند ، بعضی سلولها درداخل قلاب با طویل شدگی افزوده عکس العمل نشان داده باعث می شود قلاب راست گردد و برگهای درحال توسعه رو به بالا قرارگیرند (شکل 2- 1) این اثرات مورفوژنتیک نور تماما توسط فعال شدگی فیتوکروم آغاز میشوند . یک سلول برگ یک طرح رفتاری را آغاز میکند درحالی که یک سلول پروکامبیومی دریک جریان دیگر حرکت می کند و یک سلول درقلاب دریک تسلسل برنامه ریزی شده دیگری از نمو ، همه درجواب به یک محرک یکسان .
ممکن است اتفاق بیفتد که اولین نورتشخیص داده شده توسط گیاه درحال خروج فقط ازیک سمت بیاید . عکس العمل معمولی برای ساقه و کولئوپتیل این است که یک رشد انحنایی را آغاز کند که نوک را به سمت نورقراردهد . این خمیدگی با جذب نوربیشتر دریک سمت ازسمت دیگرآغاز میشود . رنگیزه جذب کننده ی نوراز فیتوکروم متفاوت است .
سلول های مزوفیل یک برگ و پوست یک ساقه جوان برنامه ریزی شده اند تا تمایزاسباب فتوسنتزی را به تاخیر اندازند تا اینکه آنها در معرض نور قرار گیرند ( اشکال 4- 1و 5- 1) .

شکل 5- 1. نمو برگ نخود فرنگی به عنوان یک عمل نور . برگ های سبزکاملا توسعه یافته ازگیاهانی درنورمداوم ، مرحله اولیه توسعه بعد ازیک روزدرنور(مرکز) ؛ برگ سفید شده ازگیاه رویانده شده درتاریکی توسط قلاب "جوانه جنینی" محافظت شده است . تمام 8 روزه هستند .

7
سپس سنتزکلروفیل آغازگشته ، غشاها به صورت تیلاکوئیدها ترتیب می بابند ، و سری کاملی ازآنزیم های کلروپلاست سنتز میشوند . به علاوه این نظم و ترتیب دربسیاری موارد نسبت به شدت نور واکنش کننده است به طوری که مورفولوژی برگ (برگ های آفتابی و سایه ای ) ومقدار آنزیم (رایبولوزبیسفسفاتکربوکسیلاز) نسبت به مقدارنور موجود برای فتوسنتزتنظیم می شوند.
نوری که ازمیان برگ های گیاهان دیگرفیلترمیشود دارای شدت کمترو اجزای طیفی متفاوت است . این به نظر می رسد که علامت یا علایم را تشکیل میدهد تا طویل شدگی ساقه را بیفزایند ، واکنشی که شانس های رشدی گیاهان دیگر را ازمیان سایه بالا می برد وگرفتن نور برای فتوسنتز را می افزاید .
بر بیشترسطح زمین کره ی خاکی مناسب بودن شرایط برای رشد گیاه نسبت به حرارت ، موجودیت آب و کل نور خورشید ازلحاظ فصلی تغییر می کند . هرقدر فصل نامناسب باشد ، شاخص است که گیاهانی که نسبت به ناحیه بومی هستند به طورمشخص موفق میشوند به طریقی فعالیتهایشان را زمان بندی کنند تا تشکیل بذور یا مراحل مقاوم را قبل از شروع فصل نامناسب کامل نمایند . قصل نامناسب برای یک گیاه لزوما بدین معنی نیست که برای گونه ای دیگردرهمان ناحیه نامناسب باشد .

طول روز

کلید بیشتراین زمان بندی عبارت است ازآغاز تشکیل مراحل مقاوم یا گلدهی به قدرکافی زود تا قبل ازورود ، برای مثال ، زودرس ترین یخبندان زمستانی درمحل فرایند کامل گردد . علایم قابل اطمینان چه هستند ؟ تغییر فصلی درطول روزکاملا قابل اطمینان است و درگیاهان و حیوانات سیستم هایی برای اندازه گیری طول های نسبی روزو شب ایجاد کرده اند . توانایی کنترل فرایندهای نموی دررابطه با طول های روز و شب فتوپریودیسم نامیده میشود . روزهای طویل اواخربهار دلالت کننده مطمئنی ازرسیدن فصل تابستان هستند همان طورکه روزهای کوتاه تر اواخرتابستان و اوایل پاییز زمستان را پیشگویی می کنند . ازاین رو گیاهان روزبلند و گیاهان روز کوتاه معمولا درزمانهای مختلف سال به شکوفه می روند .
غالبا ، علامات فتوپریودی به طرق مختلف با علامات حرارتی ترکیب می شوند . یک گیاه دوساله ممکن است یک نیازبرای یک دوره ی قابل ملاحظه ازحرارت کم (زمستان) را با یک نیازبرای یک علامت روزبلند (بهاربعدی) ترکیب کند تا گلدهی را آغاز نماید . ازاین رواولین فصل به طور رویشی رشد میکند وفقط در دومین فصل به گل می رود .
علامات فتوپریودی و یا حرارتی می توانند گلدهی ، شروع خفتگی ، توسعه مقاومت به بخبندان ، پیری برگ و آغاز تشکیل غده ها و سوخ ها را شروع کنند .

8
هورمون های گیاهی به عنوان عناصر کنترل رشد و نمو

ازبسیاری مشاهدات و بعضی آزمایش ها برای فیزیولوژیست های گیاهی قرن نوزدهم آشکار بود که رشد یک قسمت از گیاه به طور نزدیک با رشد یا فعالیت های قسمت دیگر مرتبط است . آنها پیشنهاد نمودند که این ارتباط می بایست متضمن حرکت مواد شیمیایی ناشناخته درداخل گیاه باشد . چندین خط مستقیم ازاین آزمایش ها می تواند تا سال های اخیر دنبال گردد . هر خط تشخیص یک ترکیب مخصوص را که درغلظت های بسیار کم درگیاهان یافت می شوند تدارک دیده است . هنگامی که این ترکیبات به دقت خالص می شدند ، و درگیاهان به کار می رفتند ، روی اعمال و نمو گیاه کنترل موثر ، اعمال می نمودند . به نظر می رسد یک سری از پنج نوع هورمون های رشد گیاهی درگیاهان بذر دار تقریبا عمومی باشد . اینها مهم ترین عناصری هستند که در هماهنگ کردن رشد گیاه به طور کلی دخالت دارند . آنها غالبا عواملی را تشکیل می دهند که مسیر یا جهت نمو و تمایز را تعیین میکنند . بسیاری از اثرات محیطی خارجی روی نمو ، با تغییر سنتز یا توزیع این هورمون ها در داخل گیاه اعمال می شود . پنج هورمون رشد گیاهی عبارتند از : اکسین ها ، سایتوکی نین ها ، جیبرلین ها، ابسیسیک اسیدها ، و اتیلن ، گاز (شکل 6- 1) .
بسته به سیستم آنها ممکن است ضرورتا به تنهایی یا به گونه ای ازتعادل با یکی یا دیگری عمل نمایند . رخدادهای کافی ازهورمون ها و عکس العمل های هورمونی در میان گیاهان پست وجود دارد که دال براین است که اجداد تکاملی گیاهان بذردار دارای حداقل چند سیستم کنترل مهم بودند . بسیار محتمل است که اهمیت فزاینده و گوناگونی مکانیسم های کنترل هورمونی یکی ازاجزای مهم تکامل گیاهان بذردار بوده است .
بعضی هورمون ها با تعربف فیزیولوژی حیوانی ازیک هورمون مطابقت دارند ؛ ماده تولید شده دریک محل دراورگانیسم که به محلی دیگر، جایی که عملش را اعمال می کند ، حرکت می نماید . اما آن تعریف برای هورمون های گیاهی محدود کننده است . برای مثال ، یک هورمون ، اکسین ، عموما درانتهای شاخه تولید می شود و سپس توسط یک سیستم انتقال ویژه منتقل می گردد تا روی رشد ساقه و جوانه های پایین ترعمل نماید . هرچند ، پایه معقولی وجود دارد که بگوییم بعضی مواقع اکسین می بایست در همان سلولهایی که آنرا سنتز مینماید عمل کند .
اتیلن یک هورمون دیگر ، یک گاز است و احتمالا در هیچ طریقی خاصی در حالت حل شده در گیاه منتقل نمیشود .
هورمونهای گیاهی گاهی اوقات تسلسلی از تغییرات نموی را آغاز می کنند؛ نظیر آنکه آنها برای تغییر دادن طرح تجلی ژنی می بایست حتما انجام دهند . در موارد دیگر هورمونها به نظر می رسد میزان بعضی فعالیت آنزیمی را کنترل می کنند بدون اینکه سنتز ژن – هدایت شده RNA وکد گذاری RNA سنتز پروتیین دخالت داشته باشد .
9

شکل 6- 1. هورمون های گیاهی . A: ایندول اسیتک اسید (IAA) ، متداول ترین اکسین طبیعی درگیاهان. B: جیبرلین اسیدG3 ، یکی ازبیش از40 جیبرلین طبیعی بسیارمشابه. C : زیتین یکی ازچند سایتوکی نین طبیعی . D: ابسیسیک اسید ، (ABA). E : اتیلن ، یک تنظیم کننده رشد گازی.

در بعضی موارد ما می توانیم سنتز پروتیین های ویژه ای را در نتیجه کاربرد هورمون در بعضی بافتها تشخیص دهیم . از طرف دیگر عکس العمل ایجاد شده در یک سیستم گیاهی توسط یک هورمون معین ممکن است از عکس العملی که توسط همان هورمون در یک گیاه دیگر یا در یک قسمت دیگر از همان تولید شده است متفاوت باشد .بنابراین یک هورمون ممکن است تعدادی عکس العمل های مختلف به ظاهر غیر را شروع کند . شخص ممکن است این پیشنهاد را که غلظت یک هورمون معین علامت مهمی در اطراف محیط داخلی گیاه است و علامتی است که ممکن است عکس العمل های برنامه ریزی شده متعددی را آغاز نماید به عنوان یک ایده عملی مناسب در نظر بگیرد.
بسیار محتمل است که این هورمونها احتمالا به استثنای اتیلن با محل های پذیرنده پروتئین در سلول پیوند شوند تا عملشان را انجام دهند . مطالعات جامعی از تغییرات که روی ساختمان ملکولی اکسین ها ، سایتوکنین ها ، وبقیه به نسبت کمتر به عمل آمده است دلالت بر این میکند که محل های فعالیت از نظر ساختمانی بسیار دقیق هستند همانطور که محل های روی آنزیمها هستند ، که ملکول های زیر لایه های خاصی را پیوند می دهند .
10
انواع دیگر ملکول ها توانایی های تشخیص ساختمانی را که پروتیین ها دارا هستند ندارند . اخیرا چند پروتئین که ملکول های اکسین را پیوند میدهند تشخیص داده شده اند . یک نوع از پروتئین ها به نظر میرسد که روی پلاسمالما باشد و در انتقال دیگری روی شبکه اندوپلاسمیک است وبه نظر می رسد در واکنشی که به موجب آن اکسین رشد را توسعه می دهد دخالت دارد . یک پروتئین پیوند دهنده سایتوکنین معلوم شده است که با ریبوزوم ها مرتبط است . این کشف های اخیر این فرضیه را که هور مونها به پروتئین های پذیرنده مخصوص – که به طریقی فعالیتشان تغییر میکند- پیوند می شوند تقویت می کند.
یک طرح که بطور فعال دنبال میشود آن است که هورمونها به پروتئین های پیوند دهنده ویژه ای پیوند می شوند که در فعال کردن یا باز داشتن رونوشت برداری یک ژن معین (کنترل سنتز نسخه های mRNA روی DNA هسته ای) یا سری ژن ها دخالت دارند.این فرضیه به نظر میرسد در یک یا دو مورد نزدیک به اثبات است همچنین آشکارا است که برخی اثرات مهم تر هورمون ها و پروتئین های پذیرنده شان در چنین کنترل مستقیم تجلی ژن شرکت ندارند .

کنترل بسط سلول توسط اکسین ها

بسط سلول فرایندی است که در زندگی تقریبا هر سلول در یک گیاه مهم است و توانایی گیاه برای کنترل این فرایند بطور دقیق نسبت به رشد و مورفوژنسیس ضروری است . یک سلول گیاهی ممکن است همچون یک کیسه قابل انعطاف (پروتوپلاست تصویر شود که توسط یک پوشش محافظ (دیواره سلول) که ممکن است سخت باشد یا تحت فشارگسترش باشد بسته به ساختمانش ، احاطه گردیده است .با استفاده از انرژی تنفسی و سیستم های حامل نظیر k+ ، NA+ و CI- به داخل واکوئل تلمبه میشوند و آب به طریق اسمزی وارد شده وایجاد یک فشار آماس می کند . فشار آماس در یک سلول شاخص ممکن است ئرفشار 5 اتمسفر یا 25/5 کیلوگرم / سانتیمتر مربع ( 75 پوند / اینچ مربع ) حفظ گردد . این را یک لاستیک اتومبیل که درفشار 96/1 / سانتیمترمربع (28پوند / اینچ مربع ) نگهداری میشود مقایسه کنید . آیا دیواره سلول درحالی تحت این فشار داخلی است گسترش می یابد ؟ آشکارا، بعضی سلول ها تحت این شرایط گسترش می یابند. آیا گیاه با تغییر فشار آماس درمقابل دیواره دارای خواص نامتغیر میزان طویل شدگی را کنترل می کند ؟ یا آیا سلول نیروی کم و بیش ثابتی را در درمقابل دیواره ای بکار می برد که قابلیت گسترش آن میتواند تغییر کند ، گسترش را اجازه می دهد یا نمی دهد ؟ گیاهان بطور برجسته از تغییراتی که درقابلیت گسترش دیواره صورت می گیرد استفاده می کنند تا رشد را تنظیم نمایند .

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله   41 صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید

دانلود مقاله پروژه ارزشیابی مهارت شغلی مدیریت آموزشگاه

فهرست
1-توانایی تشخیص مفهوم مدیریت و اصول آن :
- آشنایی با مفهوم سیستم و انواع آن ( سیستم های باز و بسته و کارکرد های آنها )
- آشنایی با مفهوم سازمان و انواع آن و کارکرد های سازمانها ی رسمی و غیر رسمی
- شناسایی سبک های مدیریتی ، آشنایی با اصول مدیریت و کاربرد های آنها
2- توانایی تشخیص مفهوم مدیریت آموزشی و کارکرد های آن
- شناسایی : مفهوم آموزشی و آموزشهای رسمی و غیر رسمی سازمان نیافته .
- شناسایی ویژگی های آموزش های فنی و حرفه ای و شناسایی نقش سازمان آموزش فنی و حرفه ای در نظام آموزشی کشور
- شناسایی مفهوم مدیریت آموزشی و اصول آن ، جایگاه مدیریت آموزشی در آموزشگاههای فنی و حرفه ای و آشنایی با اصول مدیریت آموزشی و کاربرد های آن
3- توانایی اجرای مقررات و آئین نامه های موسسات کار آموزی
- شناسایی: ویژگیها ، قوانین و مقررات تاسیس ، فرآیند اخذ مجوز و اصول اجرای مقررات و آیین نامه های تاسیس آموزشگاههای فنی و حرفه ای
- آشنایی با مسائل و مسئولیتهای حقوقی مدیریت آموزشگاه
4- توانایی برنامه ریزی و نظارت بر اجرای برنامه ها
- شناسایی: دوره های آموزشی قابل اجرا در آموزشگاه ، اصول تشخیص و انتخاب کادر آموزشی آموزشگاه ، فرآیند برنامه ریزی آموزشی استاندارد مهارت
- شناسایی اصول تدوین اهداف کلی و جزیی دوره آموزشی ، اصول تحلیل محتوای دوره آموزشی ، اصول تامین امکانات آموزشی آموزشگاه و اصول مدیریت بر اجرای دوره های آموزشی
5- توانایی ارزشیابی از دوره های آموزشی
- شناسایی اصول ارزشیابی جامع و فراگیر ( ارزشیابی پایانی ، نظر سنجی از فراگیر و مدرس ) اصول ارزشیابی از اثر بخشی آموزشی
6-توانایی تهیه گزارش های مورد نیاز آموزشگاه
- شناسایس پایه های اساسی آئین نگارش ، مقررات مکاتبات اداری ، اصول استناد به قوانین و مقررات در مکاتبات اداری
- شناسایی اصول تهیه گزارشهای مورد نیاز آموزشگاه
7- توانایی برقرارای روابط انسانی
- شناسایی مفهوم ارتباط و عوامل تشکیل دهنده آن ، عوامل تشکیل دهنده آن ، عوامل موثر ارتباطی ، موانع ارتباطی ، اصول برقراری روابط انسانی
- آشنایی با اصول روانشناسی عمومی و آشنایی با جامعه شناسی عمومی
8- توانایی نظارت بر امور مالی آموزشگاه
- آشنایی با اصول مقدماتی حسابداری عمومی ، مراکز مالی و اداری مرتبط با آموزشگاه
- شناسایی : تعرفه های آموزشی ، در آمد و هزینه ها و اصول نظارت بر امور مالی آموزشگاه
9- توانایی پیشگیری از حوادث و رعایت نکات ایمنی و بهداشت کار
- آشنایی : با حوادث شغلی و علل بروز آنها و بهداشت محیط کار ، با وسایل ایمنی و بهداشت کار وکاربرد آنها
- شناسایی اصول پیشگیری از حوادث و رعایت نکات ایمنی و حفاظتی و بهداشت کار
- آشنایی با عوارض جانبی و اصول انجام کمک های اولیه ، آتش سوزی و اصول انجام آتش نشان

مقدمه
مدیریت یک عملکرد منطقی با رعایت اصول و ضوابط تعریف شده در حیطه عملکرد آن می باشد . امّا در حیطه مدیریت مراکز آموزشی مسئله رفتارگرایی برنامه ریزی و تنظیم برنامه ی درسی آشنایی ، با وظایف ، قوانین و ضوابط امر مهمی است .
مدیریت و رهبری از ارکان سازمان و جامعه است مدیریت آموزشی ، در بین سایر انواع مدیریت از جایگاه ویژه ای برخوردار است . اگر آموزش و پرورش هر جامعه در راس همه ی مسائل جامعه باشد ، مدیریت آموزشی نیز با همان منطق جایگه مهمی در بهسازی و توسعه جامعه دارد .
اگر مدیران آموزشی یک جامعه دارای دانش و مهارت های کافی باشند بدون تردید نظام آموزشی نیز از اثر بخشی ،کارایی و اعتبار بالایی برخوردار خواهد بود وجود کتب و منابع مدیریت از لوازم و دست مایه های توسعه نیروی انسانی و آموزش و پرورش است .
امروزه مدیریت به عنوان کار و / یا حرفه ای تلقی میشود که اشتغال بدان مستلزم به پیش آمادگی و آموزش است از این رو ملاحظه می شود که شمار چشمگیری از مدیران شاغل در سازمان ها به طرق مختلف به کسب دانش علمی و نظری مدیریت و یادگیری فنون و مهارت های عملی آن می پردازند و همه ساله عده ی کثیری دانشجو جذب رشته های مختلف مدیریت در دانشگاه ها می شوند .

« فصل اول »
1- آشنایی با مفهوم سیستم و انواع آن (سیستم های باز و بسته و کارکرد های آنها)
تعریف سیستم : سیستم عبارت است از منظومه ای از عناصر و اجزایی که با هم در ارتباط و کنش و واکنش متقابل داشته، کل و واحدی را به وجود آورد . این تعریف پدیده های بی شماری از جهان هستی را فرامی گیرد .
حدود سیستم : هر سیستمی دارای حدود ومرزی است که آن را از محیط پیرامون آن متمایز و با آن مرتبط می سازد .می توان گفت که حدود و مرز سیستم نظامی است که فراتر از آن ویژگیهای خاص سیستم دیگر قابل تشخیص نیستند و حدود یک ساعت مچی یا هر سیستم مکانیکی دیگر مشخص است ، پوست بدن ، حدودی ازآن با محیط است ولی سیستمهایی مثل یک گروه اجتماعی یا یک سازمان نا مشخص است . تعریف حد و مرز سیستم ، از لحاظ تشخیص و شناسایی آن اهمیت دارد . حدود بعضی از سیستم ها نسبتا نفوذ پذیر و برخی نفوذ نا پذیر است . بر مبنای این خاصیت ، می توان آنها را به سیستمهای نسبتا باز و بسته تقسیم کرد .
سیستم باز :با محیط خود ماده ، انرژی یا اطلاعات مبادله می کند ،یعنی با محیط خود کنش و واکنش متقابل دارد ، مدرسه یک سیسنم باز است .
سیستم بسته : حد و مرز نسبتا نفوذ ناپذیری با محیط خود دارد یا فقط عناصری بسیار محدودی را می تواند از محیط جذب کند .ساعت سیستم نسبتا بسته است ، فقط با کوک کردن یا تعبیه باطری یا نیروی مشابه می تواند به وظیفه ی خود ( نشان دادن وقت ) عمل کند .
هدف سیستم : کنش و واکنش های اجزای سیستم و رابطه ی متقابل آن با محیط ، حاکی از ناظر بودن آن سیستم به هدف یا مقصودی است . هدف هر سیستمی عبارت از وظیفه یا وظایفی است که آن سیستم در ارتباط با سیستمهای مجاور یا سیستم بزرگتری که جزئی از آن است ، انجام می دهد . اتومبیل برای حمل و نقل ، چرخ خیاطی برای دوخت ، سازمان برای تولید یا خدمات طراحی شده اند . بعضی سیستم ها ، مثل نظام های آموزشی ( مدرسه ها ) جند هدف دارند : جامعه پذیری ، فرهنگ پذری ، پرورش سیاسی ، تربیت نیروی انسانی ماهر و ... . به طور کلی ، در سازمانها علاوه بر هدف های رسمی سیستم سازمانی ارضای نیاز مالی اجزای انسانی ( اعضای سازمان ) نیز ، به عنوان هدف مد نظر است .
مدیریت سیستمی : وقتی که واحد های سازمانی به صورت سیستم تنظیم و اداره شود، آن مدیریت سیستمی یا مدیریت بر مبتای سیستم می نامند . هر بخش یا هر خرده سیستم از کل سیستم سازمان به عنوان موجودیتی متمایز و مشخص تلقی شده و بستگی و کمک آن به سطح بعدی در ساختار سلسله مراتب با در نظر گرفتن کل سیستم ، تنظیم و ارزیابی می شود . فلسفه مدیریت سیستمی از چهار ویژگی برخوردار است :
1- هدف مداری : که تحقق هدف را (اثر بخشی ) دارد دائما مورد تاکید قرار می دهد .
2- سیستم مداری : که موجب آن ، راهبرد تصمیم گیری ، بهینه سازی کل سیستم را بیشتر از خرده سیستمهای آن مورد تاکید قرار می دهد .
3- مسئولیت مداری : که بر اساس آن به هر مدیری ، ماموریت و وظیفه ی خاصی با درونداد ها و برونداد ها تشخیص پذیر محول می شود .
4- مردم مداری:که طبق آن به کارکنان ماموریتهای چالش برانگیزی که به بروندادها مربوط می شوند ، واگذارمیشود.
در مدیریت سیستم ها ، پر چه تکلیف ماموریت ممکن است خیلی دقیق و خاص می باشد . مع هذا ، توانایی سیستمها در سازندگی با تغییر تقاضا ها ، کارکنان را به رشد و پیشرفت حرفه ای تذتبیت می کند .
مدیریت سیستمی مستلزم چهار مرحله ی تصمیم گیری متمایز ، ولی مرتبط به هم است .
1- تعیین سیستم : یعنی تصمیم گیری برای ایجاد سیستم ، مثل تاسیس موسسه یا سازماندهی برای نولید ، خدمت یا حل یک مسئله اجتماعی
2- طراحی و ایجاد سیستم : یعنی تصمیم گیری برای تعیین روش مناسب برای سازمان دهی اجزای کار به طوری که پس از ایجاد سیستم ازطریق آن ، دروندادها به برون دادها تبدیل شده و هدف سیستم تحقق پیدا کند .
3- عملیات و کنترل سیستم : یعنی ؛ تصمیم گیری درباره ی عملیات سیستم و کنترل فعالیت های آن که بخشی از آن پیشاپیش به صورت برنامه ، و بخشی دیگر در همین فعالیت اتخاذ می شود .
4- بازنگری و ارزیابی سیستم : یعنی تصمیم گیری درباره ی نحوه ی تشخیسی و ارزیابی عملکرد سیستم از لحاظ اثر بخشی و کارایی ، پس از بازنگری و ارزیابی عملیات وبازده تصمیم گیری مقتنی در مورد اصلاح یا تغییر در جوانب مختلف کار و ساختار سیستم صورت میگیرد.

« فصل اول »
2- آشنایی با مفهوم سازمان و انواع آن و کارکرد های سازمانهای رسمی و غیر رسمی
تعریف سازمان : مفهوم سازمان مثل بسیاری از مفاهیم علوم اجتماعی و انسانی ،تعاریف گوناگونی دارد . گاهی آن طی یک کتاب روز معنی به صورتی فشرده تعریف کرده اند. در اینجا به کمک عناصر و خصایص مشترکی که سازمان ها دارند، مفهوم سازمان را تعریف خواهیم کرد . عناصر و ویژگی های مشترک سازمان ها به شرح زیر است.
1- سازمانها هدف دارند ، یعنی ، برای دستیابی به هدفها و مقاصد معینی به وجود آمده اند.
2- سازمانها از ترکیب اجتماعی افرادی که به طور گروهی کار می کنند ، تشکیل شده اند .
3- فعالیت سازمان ها استمرار زمانی دارد .
4- سازمانها ، فعالیت خود را از طریق تفکیک وظایف از روی برنامه و با استفاده از دانش دقیق ابزار انجام می دهند .
5- سازمانها ، واحد های یکپارچه و یگانه ای از فعالیت های منظم و ساختمند هستند و کار و فعالیتخود را به طور عقلانی و منطقی هماهنگ و هدایت می کنند .
بر مبنای ویژگی های زیر تعریف زیر را می پذیریم :
سازمان عبارت است از هماهنگی معقول تعدادی از افراد که برای تحقق هدف یا منظور مشترک از طریق تقسیم وظایف و برقراری روابط منظم و منطقی ، به طور مستمر ، فعالیت می کنند .
تعریف فوق ، با تاکید بر خصایص ویژه ای ، بر سازمانها ی رسمی دلالت دارد . خصایص مذکور ، سازمانهای رسمی را از سایر گروه بندی های اجتماعی متمایز می سازد . منظور از سازمان اشاره به ساختمان یا مجموعه ای از ساختمان ها نیست . سازمان لزوما در چهار دیوار ساختمان محدود تمی شود . مع هذا ، اغلب سازمانها برای فعالیت در ساختمانها مستقر می شوند . مشخصه اصلی سازمان دامنه فعالیت و الگوی روابط انسانی آن است که به واسطه ی آن هدف های سازمانی تحقق می یابند . این الگو ، دو وجه رسمی و غیر رسمی دارد .
وجه رسمس سازمان الگوی روابطی را معرفی می کند . که پیشاپیش و عمدا ساخته و پرداخته شده است تا رفتار افرادی که ایفای به ایفای وظایف سازمان می پردازند به موجب آن تنظیم شوند . وجه غیر رسمی آن به الگوی روابطی اشاره می کند که ضمن روابط رسمی کارکنان به وجود می آید و وجوه رسمی در هر سازمان وجود دارند و تواما « سازمان » را به وجود می آورند .
انواع سازمان : سازمانهای رسمی با وجود برخورداری از ویژگیهای مشترک ، دارای تفاوتهای چشمگیری هستند . از این رو در مطالعات سازمانی ، به منظور مقابله و مقایسه سازمانها آنها را طبقه بندی می کنند ، بر مبنای ویژگیهای گوناگون که سازمان دارند ، انواع طبقه بندی امکان پذیر است .: بر حسب اندازه (کوچک یا بزرگ ) ، نوع فعالیت (خصوصی یا دولتی ) ، ملاک عضویت ( داوطلبانه ، استخدامی ، اجباری ) و اهداف و وظایف اجتماعی ( آموزشی ، دینی ، سیاسی ، اقتصادی ) ، در قلمرو اقتصادی سازمانها غالبا به تولیدی و خدماتی تقسیم می شوند . در مقابل طبقه بندی های فوق که بر تفاوتهای آشکار میان سازمانها تاکید می کنند ، طبقه بندیهای دیگر وجود دارند که با ملاکهای ذهنی و تحلیل شکل گرفته اند . به عنوان نمونه ، بلا و اسکات ، در تحلیل سازمانها ی رسمی این ملاک را که چه کسی ، در درجه اول ، از وجود سازمان فایده و بهره می برند ، مبنا قرار داده چهار نوع سازمان را تشخیص می دهند :
1- سازمان های مشترک المنافع که در اصل به عموم اعضای خود نفع می رسانند مثلا : ( اتحادیه ها ، باشگاها ، احزاب سیاسی ، انجمنهای حرفه ای ، تعاونیها )
2- سازمانهای تجاری که در اصل به مالکان و مدیران خود بهره می رسانند نظیر : ( کارخانه های صنعتی ، فروشگاها ، بانکها ، هتل ها )
3- سازمانهای خدماتی که در درجه نخست به مراجعان خود نفع می رسانند مثلا : ( بیمارستان های خصوصی ، مدارس خصوصی ، بنگاههای مددکاری اجتماعی )
4- سازمانهای رفاه عمومی که عموم مردم را بهره مند می سازند (سازمان دولتی نظیر وزارت دفاع ، مدارس دولتی ، سازمان پلیس ، سازمان آتش نشانی ، سازمان تحقیقاتی ) .
گرچه این نوع طبقه بندی ها از لحاظ مطالعه مسائل و مشکلات ویژه انواع سازمانها و تشخیص شیوه مدیریت ، نوع عملکرد ها و فعالیتهای آن سودمندند ، مع هذا ، از دید صاحبنظران ، طبقه بندی های دقیق و جامعی محسوب نمی شوند .
سازمان غیر رسمی : سازمان غیر رسمی ، الگوی روابطی پدید می آورد که در هیچ نموداری منعکس نیست سازمان غیر رسمی بر روابط گروهی افراد سازمان استوار است و نیاز های فردی و گروهی آنها در شکل دهی آن موثر است . روابط غیر رسمی الگوی روابط رسمی سازمان را تحت تاثیر قرار داده و نتیجه فراگردتصمیمگیری ومدیریت را نیزمتاثر می سازد . از این رو ، انها ، برای ارضای نیاز امنیت ، روابط اجتماعی ، و احساس تعلق ، گروه های غیر رسمی را به وجود می آورند . می توان گفت سازمان رسمی موجبات تشکیل گروههای غیر رسمی ، در نتیجه سازمان غیر رسمی فراهم می شود . سازمان غیر رسمی نقشی بسیار مهم در سر نوشت سازمان رسمی ایفا می کند. این اهمیت در گذشته چندان شناخته نبود . امکانات سازنده آن به مرور آشکار گردید . حتی صاحبنظران مثل بار کرد تبعیت محض از ساختار و روابط رسمی سازمانی را ویرانگر دانسته استفاده از امکانات بالقوه گروه ها ی غیر رسمی را به منظور رشد و توسعه سازمانی تجویز کرده اند .
روابط غیر رسمی سازمانی نه فقط ارضای نیاز های اجتماعی اعضا بلکه بر قراری روابط رسمی و انجام وظایف سازمانی را نیز تهسیل می کنند . مثلا گاهی ممکن است مدیر از طریق سازمان غیر رسمی اطلاعات درباره ی مسائل به دست آورد که اگر از طریق رسمی اقدام می کرد . مدتها به طول می انجامید یا مشکلات و موانع زیادی روبه رو می شد . البته سازمان غیر رسمی ممکن است جبهه ای در مقابل مدیریت قرار می گیرند و مشکلات بزرگی پدید می آیند .
مطالعه سازمانها به هر دو وجه رسمی و غیر رسمی آنها ناظر است . در واقع تمایز میان وجوه رسمی و غیر رسمی ، صرفا به منظور تحلیل سازمان است وگرنه در واقعیت این دو جدایی ناپذیرند ، فقط یک سازمان وجود دارد .
سازمان رسمی :افراد به این منظور در سازمان ها گرد هم می آیند تا امور و فعّالیّت هایی را که به تنهایی از عهده ی انجام آنها بر نمی آیند ، با کمک همدیگر به پیش برند . سازمان رسمی وسیله ی انجام فعّالیّت ها به شمار می آیند . سازمان رسمی بر اساس اهداف و وظایف اصلی سازمان و توانایی ها و مهارت مورد نیاز به منظور انجام وظایف طراحی می گردد.
سازمان رسمی در نمودار سازمان نشان داده می شود . نمودار سازمان ارتباطات تعیین شده بین سطوح سازمانی و وظایف اساسی را نشان می دهد . از طریق سازمان رسمی ، ارتباطات بین افراد و سلسله مراتب سازمانی ، حیطه ی نظارت و جریان گزارش دهی رسمی مشخص می گردد. بنابراین سازمان رسمی توسط ساختار و اهداف و روابط توصیف شده از سوی مدیریت مشخص می شود.

« فصل اول »
3- شناسایی سبک های مدیریتی ، آشنایی با اصول مدیریت و کاربرد آنها
تعریف مدیریت :یک تعریف مورد قبول عام از مدیریت دردست نیست . صاحبنظران و مولفان مدیریت با اهداف و سوگیری های مختلف ، تعاریف گوناگونی ارائه کرده اند . در اینجا ، ابتدا ، برخی از تعاریف مهم را نقل می کنیم و سپس موکوشیم به کمک ملاکهای عینی و عملی ، مدیریت را تعریف کنیم : مدیریت عبارت است از :
- هر انجام دادن کاری به وسیله ی دیگران .
- ایجاد محیطی موثر برای افرادی که در گروه های رسمی سازمان فعالیت می کنند .
- هماهنگ سازی منابع انسانی و مادی در جهت تحقق هدفها .
- فراکرد هماهنگ سازی فعالیت فردی و گروهی در جهت هدفهای گروهی .
- فراکرد تبدیل اطلاعات به عمل – این فرا گرد تغییر و تبدیل را تصمیم گیری می نامیم .
مدیریت آموزشی : منظور از مدیریت ، فعالیت و عملی است که در موقعیتی سازمان یافته ، برای هماهنگی و هدایت امور در جهات هدفهای معینی صورت می گیرد . و مدیریت عملی است که به دانش و یافته های عملی توانایی هنر ، مهارت فنی و اخلاق اجتماعی مبتنی است . به عبارت دیگر کسی را مدیر می دانیم که بتواند در محیط کار خود به اقتضای موقعیت اصول و یافته های علمی و مهارت های فنی را هنرمندانه و با رعایت موازین اخلاقی به کار بندد مشکلات را حل کند و هدفی را تحقق بخشد . لازمه چنین مدیریتی در محیط آموزشی آن است که شخص مدیر از هدف ها و فراگرئ های آموزشی و پرورشی مطلع باشد. سازمان آموزشی و روابط رسمی و غیر رسمی آن را به درستی بشناسد . جوّ سازمانی مساعدی برای انجام وظایف و فعالیت های کارکنان به وجود آورد، از نیروهای انسانی و مادی موجود به طور مقتضی استفاده کند . وحدت و هماهنگی موثر برانگیزد ، عملکرد سازمان خود را ارزشیابی و انتقاد کند و بالاخره همکاری و مشارکت خود و زیر دستان را در انجام دادن امور ، اساس مدیریت و رهبری قرار دهد .
آشنایی با اصول مدیریت : کشور های غربی با داشتن دانشمندانی در مدیریت می خواهند خود را مدعی پایه گذاری علم مدیریت تحصیلی و دانشگاهی معاصر بدانند . « آدام اسمیت » در کتاب معروف خود به نام «بررسی علت و ماهیّت ثروت ملل » اصل تخصص کار را مطرح می کند . او یم اقتصاددان انگلیسی بود . «ماکس وبر» جامعه شناس آلمانی در اوایل قرن بیستم در کتاب خود به نام « نظریه ی سازمان اجتماعی و اقتصادی » اصول مربوط به « ضابطه و نه رابطه » « انضباط » « انتظام » « انصاف » « قاعده و قانون » « منطق » و « ثبات » درسازمان را مطرح کرد . در فرانسه « هنری فایول » در اواخر قرن نوزدهم در کتاب خود با عنوان « ادارهی صنعتی و عمومی » به معرفی 14 اصل در مدیریت که شامل : 1- تقسیم کار 2- اختیار مسئولیت 3- انضباط 4- وحدت و فرماندهی 5- تبعیت منافع فرد از منابع عمومی 6- حقوق و پاداش مالی کارکنان 7- تمرکز 8- انتظام 9- انصاف 10- دوام و ثبات خدمات کارکنان 11- وحدت دستور 12- سلسله مراتب 13- نوآوری 14- تقویت مبانی کار جمعی و گروهی بود .
انواع سبک های مدیریتی: بررسی ها نشان می دهد تعیین سبک یا شیوه ی متناسب اعمال مدیریت، مستلزم در نظر گرفتن برخی پارا متر های اساسی می باشد و اهم این موارد شامل نوع سازمان ، تشکیلات سازمان ، محدئدیت های مدیریتی ، موقعیت زمانی و مکانی ، ترکیب کمی و کیفی همکاران و ... می باشد
در این ارتباط سبک های مدیریتی مطرح بدین شرح ، معرفی و بررسی می گردند .

1- مدیریت علمی : بنیان گذار و نظریه پرداز معروف سبک مدیریت علمی ، فریدریک وینسلو تیلور می باشد که وی درکتابی با عنوان « اصول مدیریت علمی» چهار محور اصلی برای کارکرد مدیریت را معرفی نموده است .
1- علمی نمودن روند انجام کارها با استفاده از نتایج مطالعات و تحقیقات کاربردی آن .
2- علمی نمودن مراحل جذب نیروی انسانی ( گزینش ، آموزش ، کارآموزی و رشد کارکنان ) .
3- برقراری شرایط و فضای همکاری و تعامل بین کارفرمایان و کارکنان مطابق با اصول علمی تدوین شده .
4- تعیین و توزیع مناسب وظایف برنامه ریزی و اجرا میان کارفرمایان و کارگران .
سایر مفروضات اساسی مدیریت علمی
- ازدیاد کارایی صنعتی از طریق کار بست روش های علمی در مدیریت.
- ارتقاء سطح کارایی در محیط های صنعتی از طریق افزایش عوامل انگیزشی مالی .
- استاندارد شدن شرایط محیطی کار ( تعیین و رعایت پارامتر هایی نظیر درجه ی حرارت و رطوبت مناسب ، فرصت های کافی استراحت، روش بهینه انجام کار و ... )
- برنامه ریزی تکالیف عمده روزانه .
- تلاش در جهت حفظ و ارتقاء نیروی انسنی با عملکرد و بازده مطلوب
- حتی المقدور ، فراهم نمودن شرایط تغییر شکل افراد با کارایی نامطلوب
2- مدیریت کلاسیک : آدام اسمیت در کتابی با عنوان « بررسی علت و ماهیت ثروت ملل » به اهمیت مواردی همچون ضرورت تقسیم وظایف کاری به ویژه در خطوط تولید، استفاده ی بهینه از تجهیزات ، امکانات و ابزار کار و اثر گذاری آن در افزایش نرخ تولید و سود اقتصادی پرداخته است .
در واقع می توان گفت این موارد ، از اهم پایه های نظریات اقتصادی در مدیریت و سبک مدیریت کلاسیک می باشد .
3- مدیریت کلاسیک جدید : تقریبا هم زمان با تیلور ، هنری فایول دیدگاه دیگری از روش های مدیریتی مطرح نمود که به عنوان اصول کلّی مدیریت فایول شناخته می شود .
بنا بر نظریات ایشان این سبک مدیریتی شامل چهارده اصو و پنج وظیفه یا عنصر اصلی آن می باشد این عناصر اصلی شامل طراحی و برنامه ریزی ، سازمان دهی و فرمان دهی کارکنان ، هماهنگی فعالیتها ، و کنترل عملکرد بوده و همچنین ، چهارده اصول مدیریتی مورد بحث بدین شرح می باشد.
1- تقسیم کار .
2- اختیار و مسئولیت .
3- انضباط .
4- وحدت فرماندهی .
5- وحدت هدایت .
6- تقدم منافع عمومی بر منافع فردی .
7- پرداخت حقوق و دستمزد مناسب .
8- عدالت و انصاف .
9- نظم و هماهنگی.
10- سلسله مراتب و استمرار.
11- تمرکز.
12- ثبات شغلی کارکنان .
13- ابتکار و نوآوری .
14- همکاری و مشارکت گروهی .
با توجه به مطلب فوق ، مشخص می شود برخلاف تئوری تیلور، هنری فایول تاکید بر اعمال فنون و مهارتهای مدیریتی در سطوح بالاتر سازمانی و نه در واحدهای اجرایی می نماید.
4- مدیریت صرفا هدف گرا :اصول این سبک مدیریت بر مبنای تامین اهداف سازمانی و افزایش بازدهی در آن بوده و روابط انسانی و ارکان سازمان و مشارکت جمعی در تصمیم سازیها و توزیع سطوح افقی اجزاء آن فاقد اهمیت می باشد و ارکان سازمان به صورت عمودی مطیع دستورات و مجری آن هستند .
همچنین ، عدم وجود تشکلهای گروهی در سازمان و اعمال مدیریت آمرانه به همراه تشویق وتنبیه از دیگرمشخصه های مدیریت هدف گرا مطرح گردیده اند. به نظر می رسد، به دلیل عدم وجود اعتماد به نفس و اشتیاق کارکنان و نبود زمینه های ارتقای کیفی افراد ، این سبک مدیریت واجد توجیه برای اعمال در سازمانهای اجتماعی ، بویژه سازمانهای آموزشی نمی باشد.
5- مدیریت عضو گرا :در این شیوه مدیریت ، رضایت اعضاء و سطوح مختلف کارکنان از محوری ترین اهداف آن و ایجاد انگیزش کاری و ارتقاء بازدهی سازمان بوده و نیز روابط صمیمی و مشارکت گروهی و وجود تشکل در سطوح مختلف ارکان سازمان ، تامین نیازهای مالی، رفاهی و روحی کارکنان از دیگر ویژگیهای آن می باشد.
از بعدی دیگر ، با توجه به وجود ارتباطات عاطفی و صمیمیت گسترده جمعی و اعمال ناکافی سیاست تشویق و تنبیه ، موارد بی انضباطی و عدم استمرار کاری محتمل بنظر می رسد . در این ارتباط، تعدیل رفتارهای مدیریتی و در نظر گرفتن ملزومات سازمانی و فردی به طور تواما ، اهمیت توجهی دارد.
6- مدیریت میانه رو :در این سبک از مدیریت تعامل بین تامین اهداف سازمان و اعضاء آن که در قسمت قبلی به آن اشاره شده بود ، در ساختار فعالیتی و اعمال مدیریت پیش بینی گردیده است . در واقع ، توازن بین رضایت افراد و کارکنان و بازده مناسب کیفیت و کمیت تولید و خروجی کار ایجاد می شود
در ایم مدیریت نیز به مانند برخی سبکهای مدیریتی ، مشارکت در تصمیم سازیها و بروز نوآوری و خلاقیت جزو مشخصه های اصلی می باشد. ضرورت دقت در اعمال مدیریت و حفظ تعادل و توازن بین امور بعضا متنوع ، وجود سیاست تشویق و تنبیه ضمن توجه به نتیجه کار ، دستور العملهای کاربردی و قابل اجرا، نبود بوروکراسی به صورت مشکل ساز آن ، از دیگر ویژگیهای این سبک مدیریتی کارآمد و رایج می باشند .
7- مدیریت سایه نما : در این شیوه از مدیریت ، چاچوب عملکردی مدیر عموما مختص به تصمیم گیری و ابلاغ دستورات به اعضاء می باشد و نظارت و کنترل کافی و مستمر بر روند اجرای آن وجود ندارند . در مدیریت سایه نما، برآورد اهداف و تامین آن در ابعاد سازمانی و فردی ، بعد از منافع شخصی مدیر قرار دارد و بدین ترتیب هیچکدام از ویژگیهای اساسی مدیریتی که منجربه تعیین اهداف و تلاش در جهت نیل به آن در سازمان متبوع می گردد واجد اهمیت در این سبک مدیریت غیر قابل توجیه نمی باشند . عموما اعتمال این گونه مدیریتها همراه با مشکلات زیاد و با احتمال زیاد شکست مباشد.
کاربرد های مدیریت و وظایف مدیران : مدیریت آموزشی – برنامه آموزشی و تدریس – امور دانش آموزان – امور کارکنان آموزشی – روابط مدرسه ، اجتماع – تسهیلات و تجهیزات آموزشی – امور مالی و اداری

«فصل دوم »
1- شناسایی : مفهوم آموزشی و آموزشهای رسمی و غیر رسمی سازمان نیافته :
به طور کلی آموزش را می توان فرآیندی در نظر گرفت که بر اثر آن افراد برخوردار تجهیز به مهارت و شناخت مناسب از اهداف و فعالیت مربوطه می گردند. جریان آموزش شامل محتوی ، جهت و تاکیدهای خاص بوده و طی این جریان ، معلومات در ذهنفرد جایگزین شده و به آگاهیهای قبلی وی افزوده شده و تغییرات محسوسی در رفتار و نحوه نگرش کاری ایشان ایجاذ می گردد . شکل زیر روند کلی یک فرآیند آموزشی را نشان می دهد .
اصولا تعاریف آموزش را از دیدگاه های زیر می توان مطرح نمود.
1- تعاریف فرآیندی.
2- تعاریف موضوعی .
3- تعاریف مبتنی بر هدف .
بدین ترتیب ذیلا برخی تعاریف آموزش ارائه می شود و بر این اساس ، آموزش عبارتست از :
• توسعه ساز و کارنگرشها ، آگاهیها ، مهارتها و الگوهای رفتاری که فرد برای انجام درست وظیفه یا شغل خود بایستی دارا باشد .
• فرآیند سازمان و کار تغییر رفتار کارکنان در جهت دیتیابی هرچه بیشتر به اهداف سازمانی .
• روشنی از سازماندهی اطلاع و تجارب به گونه ای که یک کارمند یا کارگر را قادر سازد به نحوی متفاوت به سود و موسسه اش رفتار کند .
(هر سه مورد فوق بر اساس تعریف فر آیند می باشد ).
• ایجاد یا توسعه مهارت یارشته ای ازمهارت های ویژه تعلیم یاراهنمایی درفن یا یک حرفه .
• ایجاد محیط و زمینه های لازم جهت فراگیری و کسب موثر آگاهی ها ، توانایی ها ، مهارتها و سایر ویژگی های لازم توسط افراد .
( تعریف فوق به عنوان تعاریف موضوعی مطرح می شود. )
• مجوعه کوششهایی که اهداف آن ها تامین ارتقای بهره وری کار انسان به کمک افزایش سطوح توانایی های نیروی کار .
• هر گونه کوشش برای ارتقای عملکرد کارکنان مرتبط با شغل ایشان .
( تعاریف مبتنی بر هدف ) .
با توجه به تعاریف مطرح شده مشخص می شود ابعاد و اهداف آموزش عمدتا مرتبط با ارتقاء مهارت ، توانایی و کیفیت کاری افراد « kASOC » متناسب با نیاز شغلی آن و هماهنگی در عملکرد سازمانی می باشد. در واقع ارتباط بین آموزش تغییرات مقوله اساسی و اجتناب ناپذیر می باشد که در قسمت آن و بحث مربوطه بررسی می شود .
آگاهی K :Knowledge
توانایی ها A:Abilities
مهارتها S:Skills
سایرمهارتها OC:Other chracteristies
آموزش رسمی
بنا بر میستندات الگوهای جهانی نیز و نیز تعریف سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور ، آموزش رسمی آن نوع آموزش است که منجربه اخذ مدرک تحصیلی معتبر از وزارت آموزش و پرورش ،وزارت علوم ، تحقیقات و فناوری و یا وزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی شود و در واقع مشتمل بر آموزش تحصیلات عمومی و یا دانشگاهی باشد . ویژگی دیگر این نوع آموزش عمدتا کوتاه نبودن مدت آن می باشد .
آموزش غیر رسمی
اصولا ، ماهیت آموزشهای غیر رسمی متفاوت با آموزشهای رسمی است . به این صورت که این گونه آموزشها نمی تواند منجر به اخذ مدارک تحصیلی شود و نهایتا افراد آموزش دیده ، پس از ارزشیابی ، گواهینامه یا تاییدیه معتبر از آن ارگان در یافت می نمایند .
مطابق با قانون اساسی و ماده 151 قانون برنامه سوم توسعه ، مسئولیت اصلی آموزش غیر رسمی کوتاه مدت در کشور دچار سازمان آموزش فنی و حرفه ای می گردد.
آموزش غیر رسمی سازمان نیافته
یکی از انحاء آموزشها غیررسمی می باشد که واجد زمینه های معتبر و وابستگی بین الملی نبوده و منجر به اخذ گواهینامه یا تاییدیه معتبر خارج سازمانی نمی گردد و این نوع آموزش فاقد ساختار و سازمان کلان تعریف شده است .
پویایی ، موفقیت و رشد نظام آموزشی مستلزم تدارک سازمان و مدیریت ، تامین منابع انسانی مالی و مادی است . این عوامل ، مشی و جهت گیری و همچنین ، امکانات و محدودیت های برنامه های آموزشی را تعیین می کند .
اساسا شیوه مدیریت نظام آموزشی به نظریه سیاسی حاکم بر جامعه وابسته است و فقط هنگامی تغییر میکند که نگرش موجود در آن متحول شود . از اینرو در کشورهایی که مفهوم آمرانه ای حکومت مقبول است ، احتمالا شیوه مدیریت در نظام آموزشی فاقد اصول و اساس مشارکت و هماهنگی در میان ارکان آن بوده و از ویژگیهای نظام آمرانه برخوردار خواهد بود ودر کشورهایی که مفهوم مردمی حکومت مورد اعتقاد است ، احتمالا پیش بینی هایی برای مشارکت مردم در امر رهبری و ادارهی نظام آموزشی مدنظر قرار خواهد گرفت . علاوه بر نیازهای کمی و کیفی در آموزش که نشانگر اهمیت پرداختن به شیوه ی مدیریت آموزشی آن است ، وسعت قلمرو وظایف ، پیچیدگی و تعدد عناصر آموزشی و گستردگی سازمان اموزش و گستردگی سازمان آموزش فنی و حرفه ای در مقایسه با گذشته ، اولویت مدیریت آموزشی و شیوه های بکار گرفته در آنرا از اهمیت بالایی برخوردار می سازد .

« فصل دوم »
2- شناسایی ویژگیهای آموزش های فنی و حرفه ای و شناسایی نقش سازمان آموزش فنی و حرفه ای در نظام آموشی کشور
هر سازمان آموزشی مانند فنی و حرفه ای یک نهاد اجتماعی است که در یک جامعه برای تامین قسمتی از نیاز های مردم جانعه به وسیله ی عده ای از همان مردم تاسیس می شود . برای تامین نیاز های متفاوت ، سازمان های مختلفی بوجود می آید . به همین دلیل اهداف هر سازمانی با سازمان دیگر تفاوت دارد . تغییر و تفاوت هر سازمان با سازمان دیگر ، بستگی و ارتباط مستقیم با نظر و خواسته های بنیان گذاران و نوع خدمتی که باید به مشتریان یا ارباب رجوع ارائه شود ، دارد . در همین راستا ، اهداف سازمان های آموزشی تابع شرایط سیاسی ، فرهنگی ، اقتصادی ، اجتماعی و مذهبی خاص جانعه ای است که سازمان ها برای خدمت به افراد آن جامعه تاسیس شده اند .
علت تفاوت اهداف سازمان های آموزشی و غیر آموزشی نیز مربوط به وظایف و رسالت آن ها و همچنین عواملی که در بالا بر شمردیم می شود . به عنوان مثال ، اهداف سازمان های آموزشی در نظام جمهوری اسلامی ایران ، از جنبه های مختلف با هدف های سازمان های آموزشی کشور های غربی تفاوت دارد . این تفاوت ها ناشی از نگرش ها و سیاست های اسلامی حکومت و بافت خاص اقتصادی ، اجتماعی ، سیاسی ، فرهنگی و مذهبی ماست . چون در اینجا هدف ما مطالعه تطبیقی این اهداف نیست ، تنها به ذکر نظری کلی درباره اهداف یک سازمان آموزشی به عنوان نمونه می پردازیم .
دانستن و شناختن اهداف یک سازمان آموزشی از مسائل بسیار مهم مدیریت آموزشی است . رفتار ، فعالیت ها و جدی بودن و یا نبودن هر مدیر بستگی به اهدافی دارد که برای سازمان تحت مدیریت خود قائل است . شاید تعجب آور باشد بگوئیم بسیاری از مدیران ، نظر روشن و قاطعی درباره اهداف سازمان خودشان ندارند و عده ای از آن ها از چنین اهدافی بی اطلاع هستند . این مدیران ، در حالی که نمی دانند وظیفه و کارشان در آموزشگاه چیست ، فکر می کنند به اندازه کافی از آموزشگاه و اهداف آن اطلاع دارند .
هر مدیر باید قبل از هر چیز ، اهداف فنی و حرفه ای را مورد بررسی و مطالعه قرار دهد. از روی دقت و با وسواس به تجزیه و تحلیل آنها بپردازد و بالا خره بر مفاهیم آن چنان چیره شود که به عنوان یک کارشناس اهداف تعلام و تربیت آن ها را به همه همکاران خود تفهیم کند . علاوه بر اینها ، او باید رسیدن به این اهداف را در صدر کار های خود قرار دهد .

« فصل دوم »
3- شناسایی: مفهوم مدیریت آموزشی و اصول آن ، جایگاه مدیریت آموزشی در آموزشگاههای فنی و حرفه ای و آشنایی با اصول مدیریت آموزشی و کارکرد های آن
آشنایی با اصول مدیریت آموزشی و کاربرد آن
درباره ی مدیریت تعریفی که مورد قبول آن باشد در دست نیست صاحب نظران و مولفان مدیریت با هدف ها و سوگیریهای مختلف تعریف های گوناگون ارائه کرده اند .
مدیریت در مفهوم کلّی و عام آن به شکل ها و با دیدگاه های متفاوت تعریف شده است به گفته ی یکی از صاحب نظران به تعداد نویسندگان مدیریت از مدیریت تعریف ارائه شده است . مع ذلک همه اندیشمندان مدیریت در یک نکته اتفاق نظر دارند و آن است که مدیریت عامل رسیدن به اهداف سازمان می باشد . استونر (stoner )می گوید مدیریت فرآیند برنامه ریزی سازمان دهی هدایت و کنترل کوشش های اعضای سازمان و استفاده از تمام منابع سازمان براس دست یابی به اهداف معین سازمانی است . بیشترین تاکید این تعریف بروظایف اصلی مدیریت و استفاده از همه منابع و امکانات برای رسیدن به هدف های سازمان می باشد .
علی علاقه بند ، مدیریت را به وجود آوردن و حفظ کردن محیطی که در آن افراد بتوانند در جهت برآوردن هدف های معینی به طور موثر فعالیت کنند تعریف می کند .
مدیریت یعنی کار کردن با مردم ، میان مردم ، برای مردم و به خاطر خدا
اصولا در هر مجموعه سازمانی ایجاد ارتباطات اصولی شغلی و انسانی افراد و نیز اداره نمودن و هماهنگ سازی منابع انسانی ، مادی و امکاناتی موجود آن در جهت اهداف سازمانی و فردی ، نیازمند به اهرمی موثر می باشد که به عنوان مدیریت شناخته می شود .
جهت آشنایی بیشتر با مفهوم مدیریت و ابعاد آن، ذیلا برخی تعاریف مداول از مدیریت ارائه می گردد . بر این اساس مدیریت عبارتست از :
• ایجاد توازن بین منابع و فعالیت های کاری مختلف در یک موسسه
• فرآیندی نظام مند که با استفاده از آن بتوان کوشش های فردی وگروهی را به منظور دست یابی به اهداف مشترک هماهنگ نمود .
• جهت دهی به تلاش های افراد همکار سازمانی و ایجاد هماهنگی بین این تلاش ها به منظور تحقق اهداف تعیین شده که ضمن استفاده ی صحیح ازمنابع خدادادی و استعدادهای بالفطره افراد در راه تعالی آنان نیز کوشش هماهنگی صورت پذیر است .
• کنترل عناصر مسئول و زیر دست به طوری که تلاش های آنان در تحقق اهداف دستگاه مربوط هماهنگ گردد . « آرتارنن بوم - R.T.Bome -1961 »
• اتخاذ تصمیم جهت پیشبرد امور که بر این اساس مدیریت به مفهوم اخذ اطلاعات و تنظیم آن به منظور انجام دادن اعمال لازم سازمانی می باشد.
• اداره نمودن اجزا و عوامل تشکیل دهنده مجموعه ای با اهداف مشترک و تعیین شده(دیدگاه معنوی) و نیز در قالب مفهومی هدایت کردن امور با استفاده از اطلاعات شکل یافته .
• کنترل عملیات سازمانی به طوری که بتوان در راستای نیل به اهداف آن به نحو موثر با صرفه جویی بایسته گام برداشت (آی. فلی . پر – Flipper ).
• فرآیندی که به وسیله ی آن فعالیّت ها فردی وگروهی متناسب با اهداف مشترک همسو و هماهنگ می شود .(ج . اچ . دانلی – G.H.Danli 01971).
• ایجاد محیطی مناسب و موثرجهت افرادی که درگروه های رسمی سازمانی تلاش می کنند تا آنان بتوانند برای دست یافتن به اهداف مورد نظر عمل نمایند ( و. دانل - - V.Dannel1972 ).
• همهنگی منابع انسانی و مادی در جهت تحقق تکمیل و توسعه اهداف سازمانی ( ج . رونزویک J. Ronzweek – 1974 ).
• فرآیندی نظام گرا که از طریق ( برنامه ریزی ، سازماندهی ، هماهنگی ، فرماندهی و کنترل ) قادر است افراد را به اهداف اصلی سازمانی و فردی خویش رهنمون نماید.
با توجه به اهمیت و نفوذ مدیریت علمی در مدیریت آموزشی نقش های اساسی مد نظر آن در قالب بخشهای کلی و دهگانه قلمرو مدیریت آموزشی به شرح زیر عنوان می شود.
1- نظارت و راهنمایی مربیان .
2- برنامه ریزی ( آموزشی و درسی).
3- روابط اجتماعی فرهنگی در مسابقات انسانی .
4- ایجاد و استقرار تغییر .
5- ارزشیابی ( مطلق نسبی مرحله ای و پایانی ) .
6- اجرا .
7- میانجی و یاری رسان در حل مشکلات بحران ها و وتعارضات .
8- حسابرسی و کنترل امور مالی و بودجه و پشتیبانی تدارکاتی .
9- مشاوره و راهنمایی تحصیلی شغلی روحی و روانی دانش آموزان مهارت جویان .
10-رشد سازمان و امور کارکنان .

« فصل سوم »
1- شناسایی : ویژگیها ، قوانین و مقررات تاسیس ، فرایند اخذ مجوز و اصول اجرای مقررات و آیین نامه های تاسیس آموزشگاه های فنی و حرفه ای
 دریافت تقاضا ، مشاوره و معرفی جهت اخذ عدم سوئ پیشینه و عدم اعتیاد ( توسط مرکز معین )
 تشکیل پرونده متقاضی در مرکز معین برای تعیین و ناکید صلاحیت های عمومی ( توسط حراست ، گزینش و مراجع ذیرربط ) پی از ارائه گواهی عدم سوئ پیشینه و عدم اعتیاد متقاضی
 صدور موافقت نامه اصولی توسط مرکز پس از احراز صلاحیت های عمومی متقاضی و ارائه فرم معرفی مکان آموزشگاه به متقاضی
 بازرسی از مکان معرفی شده ، توسط متقاضی و ارجاع فرم های مربوطه به اداره اماکن
 ارائه فرم تجهیزات آموزشی به متقاضی پس از دریافت پایید اماکن
 بازرسی از تجهیزات آموزشی معرفی شده توسط متقاضی
 پیشنهاد نام آموزشگاه توسط متقاضی و بررسی و تایید آن توسط مرکز
 معرفی مدیر و مربی واجد شرایط و پرداخت هزینه های لازم توسط متقاضی
 صدور پروانه تاسیس توسط مدیر کل یا نماینده تام الاختیار ایشان
 در صورت احراز شرایط بندی های الف – ب – ت – ج – چ – ح – ماده 5 آئین نامه به داوطلب تاسیس آموزشگاه از سوی مرکز آموزش فنی و حرفه ای معین موافقت اصولی آموزشگاه اعطا می گردد .
تبصره – اشخاص حقوقی که اساسنامه شرکت و یا موسسه آنها مطابق قانون به ثبت رسیده و بر اساس مجوز اداره ثبت شرکتها مجاز به فعالیت آموزشی می باشند با معرفی نماینده تام الاختیار (وفق اساسنامه ) با رعایت بند فوق می توانند تقاضا ی تاسیس آموزشگاه نمایند .
 دارنده موافقت اصولی موظف است ظرف مدت زمان حداکثر 6 ماه نسبت به فراهم کردن موارد زیر اقدام و به صورت کتبی بهاداره کل استان ( مرکز معین ) اعلام و تسلیم نماید.
 -1 ارائه مدارک احراز صلاحیت های مربوط به بندهای پ و ث ماده 5 آئین نامه .
 -2 تائیدیه اداره اماکن در خصوص محل
 -3 تامین و معرفی فضای مناسب آموزشگاه
 -4 تامین تجهیزات آموزشی و کمک آموزشی مطابق استاندارد
 -5 فراهم کردن شرایط ایمنی و بهداشتی آموزشگاه
 -6 معرفی مدیر و مربی واجد شرایط به اداره کل .
 در صورت احراز شرایط مندرج در دو بند بالا ، از سوی اداره کل به متقاضیان پروانه تاسیس اعطائ می گردد و پس از صدور پروانه تاسیس موسس موظف به رعایت و انجام وظایف مفاد بند زیر می باشد .
 وظایف موسس عبارتند از :
1- سپرده سفته ( معادل یک دوره آموزشی ) به عنوان تعهد و تضمین به اداره کل آموزش فنی و حرفه ای به هنگام تاسیس آموزشگاه فنی و حرفه ای جهت حصول اطمینان در تامین تعهدات آموزشگاه در قبال کارآموزان .
تبصره 1: آموزشگاه های دایر موظفند حد اکثر ظرف مدت 3 ماه پس از ابلاغ این دستور العمل نسبت به اجرای تعهد بند فوق اقدام نمایند .
تبصره 2: در صورت عدم رعایت مفاد بند فوق و تبصره یک آن ، از پذیرش آمار کار آموزان جهت آزمون پایان دوره ممانعت بعمل خواهد آمد .
2- موسس موظف است به شکایات ، نظرات و پیشنهادات کار آموزان ، مدیر و مربیان رسیدگی کند .
3- در چهارچوب ضوابط و مقررات برای بهبود کار آموزشگاه اهتمام ورزد و امکانات و تسهیلات لازم اداری را فراهم کند و در ختیار مدیر آموزشگاه قرار دهد .
4- امکانات آموزشی ( فضا ،تجهیزات ) مطابق استاندارد اعلام شده را فراهم نماید .
5- به تذکرات سازمان توجه کرده و برگردش کار آموزشگاه نظارت کلی نماید و از دخالت و حضور افراد غیر مسئول در امور آموزشی – اداری – مالی آموزشگاه ممانعت به عمل آورد .
6- نظارت و مراقبت کلی در در رعایت اصول و موازین اسلامی و فرهنگی در محیط آموزشگاه را داشته باشد .
7- معرفی مربی واجد شرایط برای آموزش دوره های مجاز طبق پروانه تاسیس بر اساس پیشنهاد مدیر به اداره کل .
8- عقد قرار داد با مدیر و مربیان و کارکنان آموزشگاه
9- معرفی مدیر واجد شرایط برای آموزشگاه به اداره کل .
 موسس تنها می تواند یکی از دو عنوان مدیر یا مربی آموزشگاه را در صورت احراز صلاحیت تخصصی و برخورداری از شرایط هر یک از عناوین فوق طبق دستور العلهای مربوط عهده دار گردد .
تبصره 1 : آموزشگاه های که تک حرفه و تک کارگاه هستند و یا در مناطق محروم واقع شده اند با نظر هیات نظارت استان از این بند مستثنی می باشند .
تبصره 2: کسانی که قبل از تصویب و ابلاغ این دستور العمل موفق به اخذ پروانه تاسیس شده اند از شمول این ماده مستثنی هستند .
 پروانه تاسیس آموزشگاه فنی و حرفه ای آزاد بنام شخص حقیقی یا حقوقی صادر می شود و این پروانه قابل انتقال یا واگذاری به دیگری نیست .
تبصره 1: پروانه تاسیس صادره به مدت 5 سال اعتبار دارد که در صورت استمرار شرایط صدور آن و پرداخت هزینه مندرج در جدول شماره 2 آیین نامه تشکیل و اداره آموزشگاه های آزاد فنی و حرفه ای تمدی می گردد .
تبصره 2: پروانه تاسیس صادره صرفا تا زمان دارا بودن شرایط مندرج در دو بند پایین دستور العمل و انجام تعهدات قانونی دارنده آن معتبر است .
 هرگاه در مواردی ادارات کل آموزش فنی و حرفه ای تشخیص دهند که موسس یا مدیر به علت بیماری یا غیسبت زیاد قادر به اداره آموزشگاه نیست و یا نمی تواند آموزشگاه را اداره نماید مراتب را کتبا به وی ابلاغ می کنند تا مطابق مفاد آیین نامه و دستورالعمل اقدام کند . 2 ماه پس از تاریخ ابلاغ چنانچه باز هم

دانلود مقاله راهبردهای پیشگیرانه در کلاس، انضباط مثبت در کلاس درس

راهبردهای پیشگیرانه در کلاس، انضباط مثبت در کلاس درس

1. عبارت مدیریت کلاس اغلب حسن تعبیری است برای اقدامات انضباطی که خود ممکن است به منزله حسن تعبیری برای تنبیه مورد استفاده قرار گیرد . به طور دقیق تر ، مدیریت کلاس عبارت است از ترتیب دادن فعالیتهای کلاس برای تسهیل تدریس و یادگیری ؛ اقدام انضباطی عبارت است از مداخلاتی که در نتیجه رفتارهای مختل کننده (یا تهدید کننده به اختلال) فعالیتهای کلاس لازم می شود .
2. متنی که تدریس در آن انجام می شود - کلاس - دارای این ویژگی هاست: چند بعدی (افراد بسیار ، فعالیتهای بسیار، هدفهای بسیار) ، همزمان (رویدادهای بسیاری دریک زمان روی می دهد) ، عاجل (بسیاری رویدادها مستلزم تصمیمات فوری معلم و اجرای آنهاست) و غیر قابل پیش بینی (جریان رویدادهای کلاس را به دلیل پیچیدگی آنها نمی توان به آسانی پیش بینی کرد) .
3. مدیریت نظامی به پیچیدگی کلاس، همزمان با حفظ رفتار مرتبط با تکلیف دانش آموزان ، نیازمند مهارتهای آموزشی و پردازش اطلاعات ( ترصد و " حضور و همراهی " ) ویژه ای است که بسیاری از انها در نهایت ناخوداگاه و خودکار می شود.
4. با این که ایرادهای اخلاقی و انسانی به موردی بر اعمال کنترل وارد شده است، تا جایی که معلمان همچون والدین عمل کنند و دلسوز دانش آموزان باشند ، انضباط لازم است .
5. پژوهشهای مربوط به مدیریت کلاس نشان می دهد که قدرت فعالیت جاری (بردار اصلی) است که در برقراری و حفظ نظم اهمیت بسیار دارد، نه دفعات مداخله معلم و اصرار وی . همچنین ، مداخله های به موقع و گاهی پیش بینانه که جریان فعالیت کلاس را مختل نکند ثمر بخش تر است .
6. راه کارهای پیشگیرانه در مدیریت کلاس دارای اهمیت ویژه ای است . بعضی از این راه کارها عبارتند از برقراری روالهای لازم ، یاد گرفتن نام دانش آموزان، وضع مقررات، اجرای پایای مقررات، فراهم کردن فرصت های مناسب برای استفاده بجا از تحسین، استفاده از شوخی ، حضور داشتن در زمان حال و در مکان کلاس و توجه به جو و محیط کلاس .
7. با حضورترین معلمان آنهایی اند که متوقف سازی های آنها (دستور توقف رفتار بی ارتباط با تکلیف) به موقع، به هدف (متوجه خاطی) و آگاه کننده است . مشخصه های معلمان با حضور، توجه چند گانه و ترصد است و با رفتار مرتبط با تکلیف و اخلال کمتر در کلاس ارتباط مستقیم دارد .
8. به نظر می آید که میان محیط های کلاسی صمیمی و خودمانی و مشکلات انضباطی کمتر ارتباط هست ؛ همچنین بعضی انواع فعالیتهای کلاسی مانند ارائه درس توسط معلم و فعالیت در گروههای کوچک به رهبری معلم کمتر از فعالیتهای دیگر چون کار پشت میز و مراحل انتقالی ، همراه با رفتارهای اخلالگر است .
9. انضباط دموکراتیک از نظر " و بستر" مبتنی است بر استدلال ، ارتباط و احترام و توسط چند اصل بدیهی ولی اغلب مورد غفلت هدایت می شود .
10.نظام کلاس تحت تاثیر این عوامل قرار می گیرد : ترکیب دانش آموزان ، باورها و صفات معلم و استفاده معلم از روشهای علمی و مقداری هنر و ذوق. سومین عامل به وضوح در اختیار معلم است .
11.وقتی اقدامات انضباطی پیشگیرانه برای جلوگیری از ظهور مشکلی انضباطی موفق نشود باید از روشهای اصلاحی استفاده کرد . استدلال ، تقویت ، استفاده از سر مشق ، خاموش سازی و تنبیه از این روش هاست .
12.به نظر می رسد که استدلال اغلب ، آمیخته با اقدامات انضباطی دیگر ، شیوه ای بسیار موثر و انسانی برای رفع مشکلات کلاس است . احتمالا دلایل ملموس برای کودکان کم سن تر موثر تر است ، دلایل انتزاعی در رابطه با کودکان بزرگتر ثمربخش تر است . به علاوه، دلایلی که بر اثر رفتار بر دیگران اشاره می کند بویژه موفقیت آمیز است و ممکن است در رشد سطوح عالی گرایش های اخلاقی نقش مهمی داشته باشد .
13.برنامه های تقویت نظام دار در مدارس اصولا از تقویت مثبت استفاده می کنند ، که گاه به شکل ژتون یا ترکیبی از تحسین معلم و پاداشهای ملموس دیگر است. بعضی شواهد نشان می دهد که تکیه افراطی بر پاداش برونی ممکن است اثری کاهنده بر انگیزش ذاتی داشته باشد و پس از قطع تقویت انگیزش و علاقه کاهش یابد .
14.اصل پریماک می گوید که رفتارهای که به طور خود انگیخته و به دفعات زیاد انجام می شود احتمالا تقویت کننده است و می توان از آنها برای تقویت رفتارهای کم بسامد تر استفاده کرد .
15.تقویت کننده های برونی شامل خوراکیها ، وسایل دستکاری ، محرکهای دیداری و شنیداری ، محرکهای اجتماعی و ژتون است. توجه از مهمترین و قوی ترین تقویت کننده های تحت کنترل معلم است .
16.اصول مهم حاکم بر استفاده از تقویت در کلاس اینهایند : تقویت فردی است (فقط بر حسب اثر آن بر فرد تعریف می شود) اثرات تقویت خودکار است ؛ تقویت و تنبیه باید پایایی داشته باشند ، رابطه نزدیکی با رفتار مورد نظر داشته باشد و هر چه زودتر روی دهد ؛ مقدار تقویت لازم را نباید کم بر آورد کرد ؛ وظیفه دانش آموزباید چنان تنظیم شود که بتوان گامهای کوچک وی را به دفعات زیاد تقویت کرد .
17.سیاهه تقویت فهرستی است از فعالیتهای تقویت کننده که دانش آموزان می توانند بسته به امتیازاتی که کسب کرده اند از آن انتخاب کنند .
18.سر مشقها (الگوها) معیارهایی برای رفتار مناسب در اختیار دانش آموزان قرار می دهند . گاهی تنبیه سرمشق ممکن است به بازداشت رفتارهای نادرست نیز کمک کند . احتمالا مهمترین سر مشق در کلاس معلم است .
19.خاموش سازی عبارتند است از تلاش برای از میان بردن رفتار نامطلوب از طریق باز گرفتن تقویت. در موارد بسیاری که معلم بر تقویت کنترل ندارد یا تقویت ذاتی یا غیر قابل شناسایی است، استفاده از این روش غیر عملی است .
20.تنبیه، استفاده از محرک ناخوشایند یا حذف محرک خوشایند در نتیجه رفتار است. بعضی از ایرادهایی که از تنبیه گرفته شده اینهاست: همیشه کار ساز نیست، سر مشق نامطلوبی برای رفتار خشونت آمیز می شود، ممکن است اثرات جانبی نامطلوبی داشته باشد و ممکن است به دلیل ناکامی منتج به رفتارهای ناسازگارانه شود .
21.پژوهش نشان می دهد که تنبیه ممکن است رفتارهای نامطلوب را سرکوب کند و بویژه در مواردی مناسب است که کودک باید یاد بگیرد چه رفتارهایی مجاز نیست .
22.عتاب (بیان عدم تایید ، که بیشتر کلامی ولی گاهی غیر کلامی است) از رایج ترین انواع تنبیه کلاسی است . در دو سال نخست مدرسه تحسین از تنبیه رایجتر است ؛ پس از آن ، عتاب رایجتر می شود ولی پس از دبیرستان دفعات آن کم می شود .
23.به نظر می رسد که ثمر بخشی عتاب با میزانی که برای انجام یا عدم انجام رفتاری ، دلیل ارائه دهد و فاصله عتاب کننده به عتاب شونده ارتباط دارد .
24.تنبیه به روش محروم سازی، عبارت است از انتقال دانش آموز از موقعیت تقویت کننده به موقعیتی دیگر که آن تقویت قابل دستیابی نیست. به سه صورت ممکن است باشد : انزوا (خارج کردن فیزیکی) ؛ مستثنا کردن (حذف کردن از فعالیتهای جاری بدون اخراج از کلاس) ؛ یا محرومیت با حضور(حذف کودک از فعالیتهای جاری و بردن وی به محلی که شاهد آن فعالیت باشد) .
25.جریمه نوعی تنبیه است که تقویت کننده های قبلا به دست آمده در نتیجه رفتار نامطلوب ، گرفته می شود .
26.معلم علاوه بر حفظ نظم کلاس باید به رشد مهارتهای اجتماعی و عاطفی در کودکان نیز توجه کند . کودک گوشه گیر و بی فعالیت نیز، مانند کودک طغیانگر ، پرخاشگر و مشکل آفرین به کمک احتیاج دارد .
27.آموزشگران انسانگرا اصرار می کنند که معلمان علاوه بر پیشگیری و اصلاح مشکلات در دانش آموزان، باید به رشد هیجانی و اخلاقی آنها نیز توجه کنند . یک راه برای این منظور استفاده از برنامه ها و فنون مشخص جامعه دوستانه است .


مدیریت کلاس و انضباط محیط کلاس

برای روشن تر شدن موضوع های این مبحث ، می بایست محیطی ( متنی ) را که تدریس و یادگیری در آن روی می دهد - و معلم در آن به مدیریت و برقراری انضباط می پردازد – بررسی کنیم .
همان طور که ( دانش آموز متوسط ) یک انتزاع است در جهان خارج وجود ندارد ( کلاس متوسط ) نیز وجود خارجی ندارد . هر کلاسی منحصر به فرد است . هر کلاسی متشکل از ترکیب ویژه ای از شخصیت ها است که با یکدیگر و با شخصیت سبک معلم کنش متفابل دارند و محموعه پویا ، و همیشه در حال تغییری را به وجود می آورند .
بعضی از مشخصه ها وصف حال همه کلاس هاست و باید در تدریس به دانش آموزان و اداره کلاس مورد توجه قرار گیرد . دویل 1979 این ویژگی ها را چنین بیان می کند : کلاس چند بعدی است . همان طور که گفتیم کلاس شامل افراد گوناگونی است که در فعالیت های گوناگون بسیار شرکت کرده و برای رسیدن به هدف هایی چند کوشش می کنند . به علاوه بسیار ی از رویدادهای کلاس همزمان صورت می گیرد . بعید است که در هر لحظه از زمان فقط یک چیز روی دهد . حتی وقتی معلمان مشغول تدریس مستقیم به همه کلاس هستند ممکن است با درجات مختلفی از توجه در میان دانش آموزان مواجه شوند و رفتارهای ( یا سوء رفتار های ) گوناگون مشاهده کنند که ممکن است مجبورشان کند جریان تدریس را قطع کنند . وقتی معلم سوالی را آماده می کند باید همچنین تصمیم بگیرد که چه کسی باید پاسخ دهد ، سرعت درس رادر رابطه با وقت موجود تعیین کند و پیوسته در تک تک دانش آموزان مراقب علایم بی توجهی یا رفتارهای بالقوه اخلال آور باشند. رویدادهای کلاس علاوه بر چند بعدی وهمزمان بودن عاجل نیز هستند . به این معنا که بسیاری از رویدادهایی که همزمان در کلاس رخ می دهد ، مستلزم پاسخ فوری معلم است . اگر می بایست جریان فعالیت های کلاس روان وهدفمند ادامه یابد ، باید تصمیمات به سرعت گرفته شده به منصه عمل در آید .
و بالاخره شاید مهمتر از همه این کارها این که با توجه به عاجل بودن ، چند بعدی بودن و همزمانی رویدادهای کلاس جریان آنها در هر زمان بسیارغیر قابل پیش بینی است .
برای مدیریت چنین محیطی – محیطی که مستلزم زنجیره پیوسته و سریعی از تصمیمات عاجل است و مانند خود کلاس پیچیده و غیر قابل پیش بینی می باشد- نیار به مجموعه ویژه ای از مهارت های مدیریتی است . این مهارت ها البته تحت تاثیر فلسفه شخصی و سبک تدریس معلم قرار می گیرد و باید منطق با اصول آموزشی صحیح استخراج شده از متون روان شناسی تربیتی - یا سخنان اهل فن - باشد .
اما اداره کلاس کار کاملا سرسام آوری نیست - هر چند در آغاز ممکن است چنین به نظر آید . معلمان خبره نیاز به تحلیل همه عناصری که همزمان در کلاس وجود دارد ندارند ، لازم نیست فعالیت های لحظه ای هر دانش آموز را با توجه و به ترتیب مورد نظارت و ارزیابی قرار دهند ، هرگاه لازم شود پاسخ دهند و در عین حال جریان آموش را روان و زنده نگه دارند ، بدون اینکه از شناخت و اغتنام از آن فرصت های کوتاه و غیر قابل پیش بینی که اخیرا ( لحظه طلایی برای تدریس ) نام گرفته غفلت کنند . به گفته کگان 1988 معلم توانا همه این کارها را می کند بدون اینکه به خیلی از آنها هوشیار باشد این معلمان زنجیره هایی از اعمال و راه کارها را آموخته اند که بسیاری از آنها تقریبا به صورت خود کار در آمده است .

آیا می توان مهارتها و روش های معلمان توانا را آموخت؟
در یک کلام ، آری بعضی ازا ین مهارت ها و راه کارها مشخص شده است . و صرف اطلاع از آنها ممکن است برای معلمان تازه کار، بسیار سودمند باشد برای مثال ، بعضی از مهارت های آموشی (یا فنون تدریس) مهم عبارتند از مرتب کردن ، ساخت دار کردن و مدیریت محتوای کلاس. بسیاری از این مهارتها را می توان از آنچه روان شناسان درباره یادگیری و رشد می دانند استخراج کرد .
اما در تدربس بیش از تنظیم مطالب است . در تدریس همچنین به مهارت های مدیریتی توجه به دانش آموزان و آگاه بودن از رویدادهای جاری در کلاس نیاز است کوپلند 1987 که این مهارت ها را توجه چند گانه و هوشیاری نامیده است، یک شبیه سازی کامپیوتری از کلاس طراحی کرده است که شناسایی و ارزیابی این مهارت ها در معلمان و ارتباط دادن آنها به آنچه در کلاس های واقعی می گذرد را امکان پذیر می کند . بعضی معلمان بیشتر با (حضور و همراه) هستند آنها از آنچه در کلاس می گذرد خبر دارترند و بهتر می توانند جریان فعالیت ها را چنان هدایت کنند که دانش آموزان متمرکز بر فعالیت و علاقمند باقی بمانند و همان طور که ایزنر1982 می گوید بعضی از معلمان ذوق و قریحه بیشتری برای (هنر)- ولی نه ضرورتا علم- تدریس دارند . این معلمان با مهارت های بیشتری محیط و متنی را در کلاس فراهم می کنند که هر چه بیشتر رهبرنده به یادگیری و شادمانی - و هر چه کمتر رهبرنده به مشکلات انضباطی و مدیریتی - است .
علاوه بر مهارت های هنری، تربیتی و(حضوری و همراهی) ، گنجینه ای ازراه کارها ی مشخص و پاسخ های ممکن به رویدادهای کلاس هست که معلمان می توانند فراگیرند و بری ایجاد انضباط و مدیریت کلاس به کار بندند . موضوع این مبحث این راه کارها و پاسخ هاست .


مدیریت کلاس و انضباط ... از انضباط تا اخلاق


در بخش نخست این فصل بر راه کارهای پیشگیرانه و مدیریت تاکید شده است بر راه کارهای اصلاحی، به این امید که با توجه درست به جنبه های کنش متقابل معلم- شاگرد که حاصل آن علاقه ، صمیمیت و احترام و بها دادن است رفتارهای شدیدا اخلال آور کم و نیاز به اقدام اصلاحی نادر خواهد شد. در نتیجه، برای معلم وقت و انرژی بیشتری می ماند که بر مسائل بزرگتر ولی گاهی کمتر توجه برانگیز سازگاری اجتماعی ، خویشتنداری و رشد اخلاقی تمرکز کنند.
مقررات و معیارهای کلاس ممکن است اساسا برای تضمین نظم لازم برای تدریس و یادگیری باشد، ولی آثار دیگری نیز دارند . تحصیل چیزی بیش از آماده شدن برای زندگی آینده است ؛ آن بخشی مهم از زندگی کودک است. و شاید جای خوشبختی است که از بسیاری جهات مدرسه آینه جامعه بزرگتر است. کیفر تخطی از مقررات مدرسه شاید به سختی کیفر تجاوز به قوانین جامعه نباشد ، ولی پاداش اطلاعات از آنها کمتر نیست . و گر چه ممکن است به شدت اعتراض کنیم مدارس نباید تسلیم بودن را آموزش دهند، مع الوصف باید اذعان کنیم که اگر نبود که بیشتر ما آموخته ایم که در راستای دستورات اجتماعی ، حقوقی و اخلاقی زندگی کنیم ، که آموخته ایم بیشتر تعارضات خود را بدون توسل به چاقو ،تفنگ و مشت حل کنیم و روی هم رفته به شیوه ای اخلاقی رفتارمی کنیم ، در جامعه ای آشفته تر از آنچه گاهی به نظر می آید زندگی می کردیم.
بسیار بی پایه و غیر مسئولانه است که مدارس تصور کنند فراگیری معیارهای اخلاقی بالا ، درونی شدن ارزشها و فراگیری اصول و آرمانها به خودی خود در نتیجه تجربه های زندگی کودکان حاصل می شود ، که برای پرورش آنها هیچ اقدام حساب شده ای نمی توان و نباید کرد . در واقع ، شاید اگر معلمان خردمند و حساسی که به طور ضمنی و خود به خود به موفقیت زیادی دست می یابند ، به طور منظم و حساب شده رشد منش را در دانش آموزان مورد توجه قرار می دادند به دستاورد های باز هم بزرگتری نایل می شدند . منش که اصطلاحی چند جنبه ای برای ارزش ها ، توان اخلاقی ، اصول و محاسن و فضایل است در علوم اجتماعی امروز تعریف ناقصی شده است و چندان توجهی به آن نمی شود . از این روست که این علوم حرف و توصیه زیادی برای معلمانی که ممکن است دغدغه ای بیش از مدیریت کلاس و فرایند تدریس یا یادگیری محتوای برنامه درسی داشته باشند ندارند.

برنامه های جامعه دوستانه
رویکردهای انسان گرا شامل تلاش هایی است برای بر آوردن نیازهای اجتماعی و هیجانی کودکان و کمک به رشد مهارتهای اجتماعی که برای کنش متقابل موثر با دیگران سودمند و لازم است . تاکید انسانگرایان برآموزش عاطفی به وضوح در همین راستاست، همانطور که رویکردهای گوناگون گروهی- فرایندی که در مدارس انسانگرا رایج شده است چنین است . در این جا به طور مختصر مثالی دیگر را بیان می کنیم :
پالمر و لوگان (1975) برنامه درسی مفصلی که هم سمعی - بصری و هم نوشتاری است تهیه کرده اند . هدف از این برنامه آموزش روشهای مختلف برای حل تضادها و تعارضات به کودکان است. کودکان ، بسیاری از این روش ها را به طور خود انگیخته مورد استفاده قرار می دهند و به خودی خود در جریان بده و بستان کنش متقابل اجتماعی می آموزند . اما بعضی کودکان در کسب این مهارتها از کودکان دیگر با مشکلات بیشتری روبه رو می شوند . این برنامه بویژه برای اینگونه کودکان مفید است . بعضی از مهارتهای رفع تعارض که در این برنامه آموزش داده می شودعبارتند از : مذاکره، سازش، رعایت نوبت، توضیح دادن ، گوش کردن، معذرت خواهی ، تقاضای مداخله و اقدام ، استفاده از شوخی و رو آوردن به تصادف (برای مثال، پرتاب سکه) . هفده راه کار مشخص آموزش داده می شود که چهارده تای آنها مثبت ودر کنش متقابل بزرگسالان نیز بسیار مفید است . سه تای آنها منفی است (خشونت ، گریز و خبر کشی) ، که دوری کردن از آنها خواسته می شود.
رویکردی کلی تر به رفتار جامعه دوستانه را می توان در برنامه آزمایشی "سالمان " دید که در طی دوره ای پنج ساله در سه مدرسه ابتدایی اجرا و ارزیابی شد (سالمان و دیگران 1988) . این برنامه بر پای بندی به ارزشهای پذیرفته شده و مشترک ، احساس تعلق به اجتماع و ایجاد احترام و مسئولیت در مقابل دیگران تاکید می کند. آن شامل پنج نوع فعالیت مجزا برای دانش آموزان است. از جمله مهمترین اینها فعالیتهای تعاونی در گروههای کوچک از نوعی که جانسون و دیگران(1984 ) توصیف می کنند می باشد و هدف آنها اساسا رشد ارزشهای مرتبط با انصاف ، احترام ، مسئولیت و کمک به همدیگر است.
دومین جنبه برنامه ، انضباط رشدی ، رویکردی دانش آموز محور به مدیریت کلاس و آموزش انضباط است که به دانش آموزان فرصت مشارکت در تدوین و اجرای قوانین داده می شود . تاکید بر درک اصول زیر بنای قوانین است و هدف کمک به دانش آموز برای رسیدن به استقلال.
سومین مولفه برنامه سالمان و همکاران (1988) فعالیتهای ارتقاء دهنده درک اجتماعی است و مثال آن، مواردی است که معلم از موقعیتهای کلاس برای بحث و تقویت ارزش های اجتماعی استفاده می کند. به علاوه ، برای افزایش حساسیت کودکان نسبت به همدیگر و رشد تحمل تفاوتها ، از بازیهای تقلید نقش ، بحث های رسمی ، کتاب، فیلم و فعالیتهای دیگر استفاده می شود.
چهارم اینکه در برنامه ، فعالیتهایی که متمرکز بر ارزشهای اجتماعی است تشویق می شود . برای مثال ، به معلمان آموزش داده می شود توجه دانش آموزان را به مواردی از رفتار جامعه دوستانه چون سهیم کردن و شراکت و تسلی دادن جلب کنند . از فیلم ، کتاب و سرمشقهای دیگر رفتار اجتماع خواهانه استفاده می شود.
پنجمین جزء این برنامه فعالیتهای یاری گری است و عبارت است از تشویق کودکان به انجام مستقیم رفتارهای جامعه دوستانه از طریق کمک به همدیگر و اجتماع . برای این هدف ، (دسته های یاوری متقابل) و برنامه های آموزش تک شاگردی تشکیل می شود و فعالیتهای مختلفی برای بهبود مدرسه و اجتماع برگزار می شود.
برای ارزیابی این برنامه دانش آموزان سه مدرسه شرکت کننده در آزمایش دانش آموزان مشابه سه مدرسه دیگر با هم مقایسه شدند . نتیجه؟ به گفته خود گردانندگان ، برنامه اثرات مثبت قابل توجهی بر رفتار میان فردی کودکان در کلاس داشت (بدون اینکه مانع پیشرفت درسی آنها شود) ، (سالمان و همکاران،1988) . کودکان شرکت کنننده در این برنامه در مقایسه با کودکان مشابهی که در برنامه شرکت نکرده بودند ، حمایتی تر ، همکاری کننده تر ، دوستانه تر و یاری گرتر بودند.
با این که برای اجرای این برنامه لازم بود معلمان به مدت یک هفته آموزش ببینند، در جلسات هفتگی و ماهانه شرکت کنند و مواد حمایتی زیادی برای آنها فراهم شود ، اجزایی از این برنامه را می توان در هر کلاسی مورد استفاده قرار داد . چنانکه سالمان و همکاران (1988) می گویند، به نظر می آید دو جنبه بسیار کلی از زندگی دانش آموزان در کلاس با رشد ارزش ها و رفتارهای جامعه دوستانه دارای رابطه روشنی است: یکی برقراری رابطه صمیمی میان معلم و شاگرد ؛ دیگری فراهم کردن فرصتهایی برای همکاری و مشارکت میان دانش آموزان.
با قصد یا ناخواسته ، مدارس برای آموختن سازگاری و رفاقت به کودکان کار زیادی می کنند . ولی با تاسف ، گاهی دانش آموزان یاد می گیرند با هم سازگاری نداشته باشند.شاید اگر معلمان به این دو چیز – روابط معلم و شاگرد و همکاری میان دانش آموزان – توجه کنند ، مدارس با قصد کار مثبت بسیار بیشتری کرده اند.


مدیریت کلاس و انضباط ، تفاوت انضباط و مدیریت کلاس

گرچه اصطلاح انضباط را معلمان ، مدیران و دانش آموزان فراوان مورد استفاده قرار می دهند . همیشه آن را بهترین کلمه ممکن برای آن منظور خاص نمی دانند . در واقع سال ها شده است که عبارت پسندیده تر مدیریت کلاس به دلیل محترمانه بودن ترجیح داده می شود . یکی از دلایل این ترجیح به حرکت های فلسفی اخیر در تعلیم و تربیت بر میگردد . که می توان گفت آسانگیر تر و انسانگرا تر و کودک محورتر از گذشته است . حال مناسب تر آن است که به جای این که بخواهیم معلمان در دانش آموزان انضباط ایجاد کنند آنها را تشویق کنیم به مدیریت کلاس بپردازند .
یکی از معانی رایج انضباط تنبیه به معنای اعم کلمه است . کشف بسیار پذیرفته شده ثرندایک را به یادآوریم که تنبیه برای برآوردن هدف ها یش آن قدر موثر نیست که تقویت برای مقاصدی متضاد، در واقع تنبیه موجب خاموشی پاسخ نمی شود بلکه صرفا آن را به طور موقت متوقف می کند . پس تعجب آور نیست که آموزشگران تنبیه را به منزله فنی برای کنترل نمی پذیرند و نیز تعجب آور نیست که اقدامات انضباطی نیز رواج خود را از دست داده است زیرا ارتباط نزدیکی با تنبیه دارد اما کنترل کلاس و مسائل انضباطی همچنان یکی از مشغولیات عمده بسیاری از معلمان است . مشکلات انضباطی یکی از دلایل اصلی عدم موفقیت معلمان وفشار روانی بر آنها ست . ( بلیز و پیجک ، 1985) سهم این مسائل در عدم موفقیت دانش آموزان نیز اندک نبوده است . و از این روست اهمیت آنها در برنامه های تربیت معلم .
گرچه دو اصطلاح ایجاد انضباط و مدیریت کلاس اغلب مترادف دانسته می شود میان آنها تفاوت مهمی است . به بیان ساده ، مدیریت کلاس به تنظیم فعالیت های کلاس به منظور تسهیل تدریس و یادگیری اشاره می کند . ایجاد انضباط به آن اعمالی اشاره می کند که معلمان به دلیل رفتارهای مختل کننده (یا تهدید کننده به اختلال در) فعالیت های کلاس از جانب دانش آموزان انجام می دهند . بنابراین اقدامات مدیریتی و انضباطی ، بسته به ضرورت موقعیت ، ممکن است همزمان یا به فاصله نزدیک صورت گیرد . بنابراین مدیریت کلاس و انضباط به همراه هم مورد بحث قرار می گیرند . در همه جا تاکید بر جنبه های علمی و اخلاقی و مسائل انضباطی و مدیریت خواهد بود نه بر تمایز میان این دو .

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله  12  صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید

دانلود مقاله رابطه حاکمیت شرکتی و عملکرد مالی برای شرکتهای بورس اوراق بهادار تهران

-1 دیباچه
از اواخر دهه 1970 حاکمیت شرکتی موضوع مهم مورد بحث در ایالات‌ متحده و سرتاسر جهان بوده است. تلاش‌های گسترده و برجسته‌ای برای اصلاح حاکمیت شرکتی صورت گرفته است که بخشی از آن از طریق نیازها و خواسته‌های صاحبان سهام برای احقاق حقوق مالکیت شرکت و افزایش ارزش سهام و بنابراین ثروت خود انجام گرفته است. در طول سه دهه وظایف مدیران شرکت تا حد زیادی از مسوولیت قانونی سنتی آنها در وفاداری به شرکت و صاحبان سهام فراتر رفته است.
در نیمه اول 1990، موضوع حاکمیت شرکتی در ایالات‌متحده به دلیل موج برکناری مدیران عامل توسط هیات‌های مدیره آنها، مورد توجه زیاد مطبوعات قرار گرفت. عامل اصلی بحران‌های ایجاد شده در این شرکت‌ها مالکیت و نظارت گروه‌های مشترک‌المنافع یا گروه‌های دارای ارتباطات نهانی بر این شرکت‌ها بود. این شرکت‌ها که بطور اساسی به واسطه وجود محیط‌هایی مبتنی بر روابط شکل گرفته بودند که قادر به رقابت درعرصه اقتصاد جهانی هستند .
در سال 1997 در بحران مالی جنوب شرقی آسیا ، اقتصاد تایلند، اندونزی، کره جنوبی، مالزی و فیلیپین که به شدت تحت تاثیر سرمایه‌های خارجی قرارداشتند ، فقدان مکانیزم‌های حاکمیت شرکتی در این کشور‌ها ضعف موسسات در اقتصاد آنها را نشان داد . پس از وقوع بحران در این کشورها با تاسیس ساختارهای حاکمیت شرکتی، حذف آثار نظام سرمایه‌ای رابطه‌ای مانند ارتباطات سیاسی و روابط گروهی و جایگزینی فعالیت‌های تجاری مبتنی بر عملکرد مورد توجه قرارگرفت(محرابی ، 1389 ).

به واسطه عواملی همچون موج اخیر رسوایی های شرکت های سهامی نظیر آدلفیا ، انرون و ورلدکام در کنگره ایالات متحده ، مارکنی در انگلستان و رویال آهولد در هلند ، نظام راهبری شرکت مورد توجه روز افزون فعالان بازار قرار گرفته است .
رسوایی های یاد شده به روشنی به لزوم بهبود ساز وکارهای نظام راهبری شرکت و نیز افزایش شفافیت در حسابداری اشاره داشته اند . در این رابطه کنگره ایالات متحده ، قوانین جدیدی نظیر ساربینز آکسلی را به تصویب رساند ،شرایط سخت تری برای شرکت ها در بورس اوراق بهادار اعمال می شود ، کمیته های حسابرسی قدرتمند تر شده اند و سیستم های کنترل داخلی تقویت گردیده اند ( نوروش وهمکاران ، 1388، 6 ).
نظام راهبری شرکت که با حفظ تعادل میان اهداف اجتماعی و اقتصادی و اهداف فردی و جمعی سر و کار دارد ، موجب ترغیب استفاده کارآمد از منابع الزام پاسخگویی شرکت ها درباره وظیفه مباشرت برای اداره منابع می شود . پیچیدگی روابط اقتصادی و اجتماعی در بنگاه های اقتصادی و بروز تضاد منافع در حوزه های متفاوت میان گروه های مختلفی که به نحوی با بنگاه های اقتصادی در تعامل هستند ، نیاز به استقرار یک نظام راهبری مناسب در شرکت ها که حامی حقوق و منافع همه گروه های ذینفع باشد را بیش از پیش ضروری می سازد .
با توجه به مطالب بالا ، پژوهشگر تلاش دارد به رابطه حاکمیت شرکتی با عملکرد مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بپردازد .

2-1 بیان مساله:
در حــدود سیصد سال قبل که آدام اسمیت در کتاب ثروت ملل بحـث تفـکیک شـرکت ها را از گردانندگان (¬مدیران ) آن مطرح کرد ، همواره مکانیسم هایی برای حل درگیریها و برقراری تعادل میان صاحبان موسسات ( سرمایه گذاران) و مدیران پیشنهاد گردیده است . با توسعه شرکت سهامی و مطرح شدن تئوری نمایندگی و افزایش وظایف و اختیارات هیات مدیره شرکت ها ، این سوال بصـورت جـدی تری مطـرح می گردد که مدیرانی که در واقع مالک شرکت نمی باشند چگونه پیگیر منافع سهامداران ( مالکان موسســه ) خواهند بود .
با تفویض اختیارات نامحدود از سوی مالکان شرکت به هیئت مدیره ، توجه به نظام راهبری شرکت ها به صورت چشمگیری افزایش یافته است . راهبری شرکت ها مجموعه ای از مکانیسم های کنترلی درون شرکتی ( بیشتر اختیاری ) و برون شرکتی ( بیشتر شامل قوانین و مقررات ) می باشد که تعادل مناسب میان حقوق صاحبان سهام از یک سو و نیازها و اختیارات هیئت مدیره را ازسوی دیگر برقرار می نماید و در نهایت این مکانیسم ها اطمینان معقولی را برای صاحبان سهام ، تهیه کنندگان منابع مالی و سایر گروههای ذینفع فراهم می نماید مبنی بر اینکه سرمایه گذاریشان با سود معقولی برگشت شده و منافع ایشان لحاظ خواهد شد .
وان دن برگه بیان می کند که عملکرد ، در نهایت نتیجه بسیاری از عوامل بهم پیوسته است که در آنها حاکمیت شرکتی تنها یک عنصر ممکن در مجموعه کلی محرکهای عملکرد است .
حاکمیت شرکتی از کلمه یونانی « کیبرمن » که به معنی هدایت کردن ، راهنمایی یا حکومت کردن است ریشه گرفته است .این عبارت از کلمه یونانی مورد نظر به کلمه لاتین گابرنر به معنی هدایت کردن انتقال یافت و در فرانسه قدیم گاورنر به معنی حکومت کردن تغییر یافت . اما این کلمه به روشهای مختلفی توسط سازمان ها یا کمیته های مختلف و مطابق با ایدئولوژی شان تعریف شده است .
حاکمیت شرکتی یک مجموعه روابطی است بین سهامداران، مدیران و حسابرسان شرکت که متضمن برقراری نظام کنترلی بمنظور رعایت حقوق سهامداران جزء و اجرای درست مصوبات مجمع و جلوگیری از سوءاستفاده¬های احتمالی می¬باشد. این قانون که مبتنی بر نظام پاسخگوئی و مسئولیت اجتماعی استوارست مجموعه¬ای از وظایف و مسئولیت¬هایی است که باید توسط ارکان شرکت صورت گیرد تا موجب پاسخگوئی و شفافیت گردد (دوانی ، 1389،44 ).
صندوق بین المللی پول و سازمان توسعه و همکاری های اقتصادی در سال 2001 ، حاکمیت شرکتی را به صورت ساختار روابط و مسئولیت ها در میان یک گروه اصلی شامل سهامداران ، اعضای هیات مدیره ، مدیر عامل و سایر طرف های ذیربط برای ترویج بهتر عملکرد رقابتی لازم جهت دستیابی به اهداف اولیه مشارکت و تنظیم معیارها و مکانیزم های نظارت و کنترل تعریف نموده¬اند . بر این اساس حاکمیت شرکتی صحیح باید دارای مشخصات ذیل باشد :
1) مشوق های لازم را برای هیات مدیره و مدیریت اجرایی فراهم سازد تا آنان منافع مالی شرکت و سهامداران را در نظر گیرند .
2) نظارت کارا و موثر را تسهیل نماید .
3) سازمان را تشویق کند تا از منابع به صورت کارا استفاده کند ( نوازنی ، 1388 ،155) .
بدین ترتیب، حاکمیت شرکتی ، تضمین کننده منافع سهامداران ، خریداران ، بدهکاران و دیگر ذینفعان در تصمیم گیریها و تصمیمات اتخاذ شده توسط هیات های اجرایی است . این اهداف ، با ارائه قوانین و مقررات جهت حمایت از حقوق اقلیت سهامداران و تاکید بر نقش هیات های مدیره مستقل و ناظران خارج از سازمان ، حذف معاملات درون بنگاهی ، اطلاع رسانی مرتبط و به موقع و همچنین اصلاح اصول بانکداری تحقق یافته اند . تمامی این موارد تامین کننده چهار هدف اصلی پاسخگویی ، شفافیت ، عدالت ، انصاف و رعایت حقوق ذی نفعان است .
توجه به استقرار نظام حاکمیت شرکتی در کشور و چگونگی توسعه چارچوب حاکمیت شرکتی به گونه¬ای که بتواند منافع گروه های مختلف را از طریق کنترل خود سهامداران به عنوان ناظران مستقیم تضمین نماید، حائز اهمیت است. از سوی دیگر شواهد تجربی بر این واقعیت تاکید دارند که نظارت مستقیم سهامداران انفرادی می تواند منجر به آشفتگی و بحران در بازار سرمایه شود. این در حالی است که ساختار مالکیت شرکت های فعال در بورس اوراق بهادار تهران حاکی از حضور فعال سرمایه¬گذاران نهادی و نقش تعیین کننده آنان در توسعه بازار سرمایه است. لذا سیاستگزاران در سیستم حاکمیت شرکتی درونی نیاز دارند که توجه ویژه ای به توسعه چارچوب های حاکمیت شرکتی کرده به طوری که ضمن در نظر گرفتن نقش مهم سرمایه گذاران نهادی، راهکارهای توسعه بازار را تبیین و تدوین نمایند.
در محیط های رقابتی مدیران باید با استفاده از فرآیند اندازه گیری عملکرد به هدایت صحیح امور در جهت پیشرفت کار و در جهت اهداف و راهبرد مورد نظر سازمان به شیوه ای آگاهانه بپردازند . موفقیت در اجرای این فرآیند ، به سنجش و ارزیابی پیوسته و بهبود مداوم عملکرد سازمانی و اجزاء کاری آن بستگی دارد . با توجه به تغییرات و تحولات سریع و افزایش توان و قابلیت های شرکت ها و سازمان ها در جهان امروز ، میزان مطلوبیت عملکرد تک تک اجزاء کاری سازمان و مجموع آن می¬تواند به عنوان معیار سنجش موفقیت یک سازمان برای مدیران بسیار حائز اهمیت باشد .
با توجه به مطالعات کتابخانه ای انجام شده و همچنین سایت های مختلفی که مورد بررسی قرار گرفت و پژوهش های انجام شده موضوع مورد پژوهش رابطه حاکمیت شرکتی و عملکرد مالی برای شرکت¬های بورس اوراق بهادار گزینش گردید . پژوهشگر تلاش دارد در این پژوهش به پرسش¬های زیر پاسخ دهد :
1- آیا بین حاکمیت شرکتی ( دارندگان سهام محدود ، تعداد مدیران غیرموظف ، بدهی ها ، پرداخت سود سهام ، کمیته حسابرسی ، کمیته حقوق و دستمزد ، اندازه شرکت و متغیرهای تعدیلی مدل ) و عملکرد مالی شرکت ها رابطه وجود دارد ؟
2- آیا بین حاکمیت شرکتی و عملکرد مالی قبل و بعد از سال تصویب آیین نامه راهبری شرکتها تفاوت وجود دارد ؟

3-1 اهمیت و ضرورت موضوع پژوهش
در دنیای امروز تغییر نیازهای روزافزون مشتریان و مردم ، خواسته های بعضا متفاوت ذی نفعان ، پیچیدگی قوانین و مقررات و تکنولوژی انجام کار و... ضرورت توجه به ساختار حاکمیت شرکتی را فراهم نموده تا از طریق آن اهداف شرکت¬ها تنظیم یافته و روشهای نیل به آن اهداف و نحوه نظارت بر عملکرد آنها تعیین شود .
همان طور که یک دولت باید به شهروندان پاسخ بدهد ، شرکت هم باید بتواند در مقابل سهامداران ، مشتریان ، کارکنان و عموم مردم پاسخگوی عملکرد خود را باشد و چون مدیران شرکت ها این مسئولیت پاسخگویی را برعهده دارند باید اطلاعات را به موقع فراهم نمایند . هر چه واحدهای تجاری بزرگ تر می¬شوند ، کنترل سهامداران بر فعالیت های شرکت کمتر می شود و مسئولیت ها بر دوش مدیران گذاشته می شود . براساس قانون ، سهامداران مالک شرکت ها هستند و مدیران به نمایندگی از سهامداران باید منابع را به بهترین نحو تخصیص دهند تا بالاترین عایدی نصیب سهامداران گردد .
تشکیل شرکت¬های بزرگ و به دنبال آن مسائل مربوط به تفکیک مالکیت از مدیریت و پس از آن در سال¬های اخیر بحران مالی به وجود آمده برای بعضی از شرکت های بزرگ باعث توجه بیش از حد به حاکمیت شرکتی شده است . تغییرات به وجود آمده در حاکمیت شرکتی در محیط های تجاری باعث بوجود آمدن موج عظیم بازسازی شرکتی در سراسر جهان شده است .
حاکمیت شرکتی یک عنصر اساسی در افزایش اعتماد سرمایه گذار ، ارتقای حس رقابتی و در نهایت بهبود رشد اقتصادی است . این عنصر در صدر فهرست توسعه بین المللی قرار دارد . جیمز ولفنسان رییس سابق بانک جهانی در این زمینه می گوید : حاکمیت شرکت ها برای رشد اقتصاد جهانی از حاکمیت کشورها دارای اهمیت بیشتری است . بررسی¬ها نشان می دهد که هر کشور سیستم حاکمیت شرکتی منحصر به خود را دارد . به اندازه کشورهای دنیا سیستم حاکمیت شرکتی وجود دارد . سیستم حاکمیت شرکتی موجود در یک کشور با تعدادی عوامل داخلی از جمله ساختار مالکیت شرکت ها ، وضعیت اقتصادی ، سیستم قانونی ، سیاست های دولتی و فرهنگ معین می شود . ساختار مالکیت و چارچوب های قانونی از اصلی¬ترین و تعیین کننده ترین عوامل سیستم حاکمیت شرکتی هستند .همچنین عوامل خارجی از قبیل میزان جریان سرمایه از خارج به داخل ، وضعیت اقتصاد جهانی ، عرضه سهام در بازار سایر کشورها و سرمایه گذاران نهادی فرامرزی بر سیستم حاکمیت شرکتی موجود در یک کشور تاثیر دارد .
تحقیقات نشان می دهد که حاکمیت شرکتی می تواند باعث ارتقای استانداردهای تجاری شرکت ها ، تشویق¬، تامین و تجهیز سرمایه ها و سرمایه گذاران و بهبود امور اجرایی آنها گردیده و یکی از عناصر اصلی در بهبود کارایی اقتصادی شرکت هاست چرا که ناظر بر روابط سهامداران ، هیئت مدیره ، مدیران و سایر ذینفعان آنهاست .
از منظر علمی در باب اهمیت موضوع ذکر این نکته ضروری است که از سال 2004 در مقاطع تحصیلات تکمیلی در دانشگاه های کشور¬های پیشرو ، حاکمیت شرکتی به عنوان یک سرفصل مستقل تدریس می شود ( نوازنی ، 1388،165).
تاثیر مثبت حاکمیت شرکتی قوی بر سهامداران مختلف در نهایت به یک اقتصاد مستحکم ختم می‌شود. بنابراین حاکمیت شرکتی قوی ابزاری برای رشد اقتصادی و اجتماعی است.
اودونوان می‌گوید که کیفیت مطلوب حاکمیت شرکتی یک شرکت می‌تواند بر ارزش سهام و همین طور هزینه سرمایه رو به افزایش آن تاثیر بگذارد. کیفیت به‌ وسیله بازارهای مالی، قوانین و نیروهای دیگر بازار و همین طور محیط سازمانی بین‌المللی، چگونگی اجرای سیاست‌ها و فرآیند‌ها و چگونگی هدایت مردم تعیین می‌شود. نیروهای خارجی تا حد زیادی، خارج از دایره کنترل هر هیات ‌مدیره‌ای هستند، ولی محیط داخلی، موضوع کاملا متفاوتی است و فرصتی را در اختیار شرکت‌ها قرار می‌دهد تا از طریق نگرش‌های هیات‌مدیره از دیگر رقبا متمایز باشند. این سیستم نوعی نظام سازمان‌دهنده، اداره‌کننده و نظارت‌کننده است که با دیدگاه دستیابی به هدف‌های اساسی بلندمدتی در جهت رضایت سهامداران، اعتبار‌دهندگان، کارکنان، مشتریان و عرضه‌¬ کنندگان، جدا از تامین نیازهای جامعه محلی و محیط ، ایجاد شده است و از شرایط نظارتی و قانونی تبعیت می‌کند.
رمز موفقیت یک شرکت، در گروی هدایت مطلوب آن است. به گونه‌ای که می‌توان ادعا کرد که راز جاودانگی شرکت‌های معروف و خوشنام ، در برخورداری آنها از یک هیات‌مدیره موثر و کارآ نهفته است¬( محرابی ، 1389،123).
حاکمیت شرکتی به دلایل زیر حائز اهمیت است:
- فرآیند خصوصی سازی و سرمایه گذاری مبتنی بر بازار یکی از مهمترین مباحث اقتصادی روز است. خصوصی سازی ، حاکمیت شرکتی را در بخش هایی که قبلا در اختیار دولت بوده است ، افزایش داده و شرکت ها ناچارند که برای تامین سرمایه به بازار متوسل شوند بنابراین تلاش نموده اند تا در بورس پذیرفته شوند .
- بدلیل پیشرفت¬های تکنولوژیکی، آزاد¬سازی بازارهای مالی ، آزاد سازی معاملات و سایر اصلاحات ساختاری بویژه در زمینه مقررات زدایی بخش قیمت گذاری و حذف محدودیت¬های مربوط به مالکیت نحوه تخصیص سرمایه در میان شرکت¬های ملی و فراملی از پیچیدگیهای خاص خود برخوردار گردیده است .
- حرکت سرمایه از مالکیت شخصی به سمت مالکیت شرکتی افزایش یافته و نقش واسطه های مالی بیشتر شده است. بعبارت دیگر نقش سرمایه گذاران نهادی در بسیاری از کشورها پررنگ تر شده است.
- برنامه¬های اصلاحی در زمینه مسایل مالی باعث شکل گیری مجدد این بخش از اقتصاد داخلی و خارجی کشورها شده است . گرچه قوانین فعلی حاکمیت شرکتی جایگزین قوانین پیشین شده است اما از سازگاری لازم برخوردار نبوده و تعارضاتی را ایجاد نموده است .
- افزایش انسجام مالی در سطح بین المللی و گردش سرمایه گذاری و معاملات سبب بروز موضوعاتی در زمینه مسائل بین المللی شده است . با توجه به این موارد مسیرهایی که حاکمیت شرکتی می تواند از طریق آن بر رشد و توسع اقتصادی اثرگذار باشند عبارتند از :
1) میزان دسترسی شرکت ها به تامین مالی از طریق خارج از شرکت افزایش یافته است .
2) حاکمیت شرکتی باعث کاهش هزینه¬های سرمایه ای شده و در نتیجه ارزش شرکت را افزایش می¬دهد . این موضوع ، منجر به جذب سرمایه گذاری و اشتغال بیشتری را به همراه دارد .
3) حاکمیت شرکتی ، عملکرد عملیاتی شرکت را بهبود بخشیده و علاوه بر مدیریت مناسب باعث تخصیص بهینه منابع نیز می شود که در نهایت به افزایش ثروت می انجامد .
4) وجود حاکمیت شرکتی با کاهش ریسک ناشی از بحران مالی همراه است . این مسئله زمانی از اهمیت ویژه¬ای برخوردار است که چنین ریسکی منجر به ایجاد هزینه های بالایی شود .
5) برخورداری از حاکمیت شرکتی مناسب به معنای ارتباط بهتر با ذینفعان در جهت روابط کاری و اجتماعی شرکت است ( نصیری ، 1389 ، 10 و 9 ) .
نظام حاکمیت شرکتی به عنوان یکی از مهمترین ساز و کارهای کنترلی و نظارتی می تواند عامل مهمی در جهت برپایی عدالت گردد . ایجاد و اجرای نظام حاکمیت شرکتی برای کشورهایی که قصد اجرای برنامه های خصوصی سازی به ویژه از طریق انتشار سهام را دارند ، به صورت یک الزام سیاسی و اقتصادی است . اگر چه سطح مالکیت شرکت های سهامی بزرگتر ، در کل جامعه ایران فراگیر نشده است اما واگذاری سهام عدالت و تحقق شعار عدالت محوری در سطح جامعه ، ضرورت توجه به نظام حاکمیت شرکتی را نشان می دهد ( قائمی و شهریاری ، 1388 ، 114 ).

4-1 فرضیه های پژوهش :
براساس پرسش های پژوهشگر ، فرضیه های زیر تدوین یافته است .
فرضیه اول : بین حاکمیت شرکتی ( دارندگان سهام محدود ، تعداد مدیران غیرموظف ، بدهی ها ، پرداخت سود سهام ، کمیته حسابرسی ، کمیته حقوق و دستمزد ، اندازه شرکت و متغیرهای تعدیلی مدل ) و عملکرد مالی شرکت ها رابطه معنی داری وجود دارد .
فرضیه دوم : بین حاکمیت شرکتی و عملکرد مالی قبل و بعد از سال 86 تفاوت معنی داری وجود دارد.

5-1 اهداف پژوهش
هدف نخست : رابطه حاکمیت شرکتی و عملکرد مالی برای شرکتهای بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 1384 تا 1389 می باشد .
اهداف بعدی :
1- ایجاد اطمینان و افزایش اعتماد سرمایه گذاران : سرمایه گذاران با اطمینان بیشتر اقدام به تحصیل سهام شرکت هایی می نمایند که در آنها حاکمیت شرکتی بهتر رعایت شده است .
2- کاهش ریسک بنگاه اقتصادی از طریق بهبود و ارتقای شفافیت و پاسخگویی .
3- بهبود کارایی دراز مدت سازمان ، از طریق جلوگیری از خودکامگی و عدم مسئولیت پذیری مدیریت اجرایی .

6-1 حدود مطالعاتی :
1-6-1قلمرو موضوعی :
رابطه حاکمیت شرکتی و عملکرد مالی شرکتهای بورس اوراق بهادار تهران

2-6-1قلمرو زمانی :
دوره زمانی سالهای 1384 تا 1389 ، در دو دوره 1384 تا 1386 و 1387 تا 1389
3-6-1قلمرو مکانی :
شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می باشد .

7-1 تعریف واژه ها و اصطلاحات
حاکمیت شرکتی: آیین نامه نظام راهبری شرکتها حاکمیت شرکتی را چنین تعریف کرده است : به مجموعه فرایندها، رسمها، سیاستها، قوانین و نهادهایی گفته می شود که به روش یک شرکت از نظر اداره، راهبری ویا کنترل تأثیر بگذارد. همچنین حاکمیت شرکتی روابط بین کنشگران متعدد (ذی¬نفعان) و هدفهایی را که بر اساس آنها شرکت اداره می شود در بر می گیرد. کنشگران اصلی، مدیریت عامل، سهامداران و هیئت مدیره هستند. سایر ذی نفعان عبارتند از : کارمندان ، عرضه کنندگان کالا ، مشتریان ، بانکها و سایر وام¬دهندگان، قانون گذاران، محیط و به طور کلی جامعه ( قدس ، 1387 ، 50 ).
عضو غیرموظف هیات مدیره : عضو پاره وقت هیات مدیره است که از شرکت حقوق ثابت ماهانه یا سالانه دریافت نمی کند ( قائمی و شهریاری ، 1388 ، 120 ).
Q توبین : ارزش بازار حقوق صاحبان سهام عادی بعلاوه ارزش دفتری بدهیهای بلند مدت بعلاوه ارزش دفتر خالص بدهیهای کوتاه مدت تقسیم بر خالص داراییهای ثابت( ردی و همکاران ، 2010 ، 197).
نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری : این نسبت از حاصل تقسیم ارزش بازار سهام به قیمت دفتری سهام محاسبه شده و معیاری جهت سنجش ارزش سهام می باشد ( مریدی پور و موسوی ، 1387 ، 5) .
نرخ بازده دارائی‌ها : ( سود خالص تقسیم بر فروش ) × ( فروش تقسیم بر دارایی ها ) که برابر است با سود خالص تقسیم بر دارائی ها . (فروش شامل کلیه فروش‌های عملیاتی شرکت پس از کسر تحقیقات غیرتجاری مانند برگشت از فروش تخقیقات و تخفیفات نقدی فروش است، به‌عبارت دیگر منظور از این فروش، همان فروش خالص است. دارائی‌ها : منظور از دارائی‌ها کلیه دارائی‌های شرکت که در فرآیند عملیاتی مورد استفاده قرار می‌گیرند است . سود خالص : آنچه که در این مبحث باید کاملاً مورد توجه قرار گیرد بحث سود خالص است. در نگاه اول به‌ نظر می‌رسد منظور سود خالص بعد از کسر مالیات است. ولی باید اذعان داشت منظور از این سود که اشتباهاً سود خالص بیان شده سود قبل از کسر مالیات و قبل از محاسبه اقلام غیرعادی و غیرمستمر است، به‌عبارت دیگر این سود همان سودی است که ناشی از عمل مدیریت است یعنی بدون تحریف و دستکاری می‌باشد و لذا عدم دخالت اقلام غیرعادی و غیرمستمر باعث معنادار شدن بحث ارزیابی عملکرد مدیران می‌شود (عینعلی ، 1390 ،132).
کمیته حسابرسی : این کمیته سه وظیفه اساسی زیر را بر عهده دارد :
 اطمینان یافتن از صحت گزارش جریان نقد شرکت
 اطمینان یافتن از کفایت کنترل های داخلی و مدیریت ریسک شرکت
 انتخاب حسابرسان مستقل برای شرکت .
کمیته حقوق و دستمزد : این کمیته وظیفه دارد تا دستمزدها و پاداش های اعضای هیات مدیره و مدیریت عالی را با عنایت به منافع سهامداران تعیین نماید ( نصیری ، 1389 ، 47 ).
ریسک شرکت : انحراف استاندارد قیمت روزانه سهام برای دوره مورد نظر می باشد .
ریسک کسب و کار شرکت : انحراف استاندارد بازده داراییهای پنج سال می باشد ( ردی و همکاران ، 2010 ، 197 ).

فصل دوم
مروری بر ادبیات پژوهش

1-2 دیباچه
پژوهشگر در این فصل به مبانی نظری و پیشینه پژوهش در قالب گفتارهای زیر تدوین نموده است :
گفتار نخست : حاکمیت شرکتی
گفتار دوم : حاکمیت شرکتی و تئوری نمایندگی
گفتار سوم : سنجش عملکرد شرکتها
گفتار چهارم : پیشینه پژوهش

2-2 گفتار نخست : حاکمیت شرکتی
1-2-2کلیات :
اخیراٌ مشکلات متعددی در رفتار شرکت ها دیده شده است . بخشی از این اثر ، شناسایی نگرانی های تمام ذی نفعان سازمان است که خود توسط افراد زیادی مورد بحث قرار گرفته است و یافته های بی حد و حصر و غیر قاطعانه ای را به همراه داشته است . به علاوه ، با افزایش سطح مسئولیت و پاسخ گویی شرکت ها در برابر ذی نفعانشان ، شرکت ها احساس کرده اند که تدوین یک آیین نامه برای حاکمیت شرکتی ضروری است ، به گونه ای که آنها را به سوی برقراری ارتباط بهتر و مناسب تر با ذی نفعان رهنمون سازد .
بنابراین یکی از پیامدهای توجه به اقدامات یک سازمان و پیامدهای آن اقدامات ، افزایش توجه به حاکمیت شرکتی است . حاکمیت شرکتی می تواند به عنوان محیط اعتماد ، اخلاقیات ، ارزش های معنوی و اطمینان و قوت قلب - به عنوان یک تلاش هم افزای تمام اجزای اصلی جامعه ( یعنی ذی نفعان ، از قبیل دولت ؛ عموم مردم ؛ فراهم آورندگان خدمات /حرفه ای ها ) - و بخش شرکتی در نظر گرفته شود .
حاکمیت سالم در هر حوزه از جامعه ، اعم از محیط شرکتی یا جامعه عمومی یا محیط سیاسی ، حائز اهمیت است . حاکمیت شرکتی یک عبارت کلیدی در کل جهان است و اهمیت زیادی در طی سال های اخیر داشته است .
دو دلیل اصلی برای این افزایش ناگهانی توجه به حاکمیت شرکتی ، آزادسازی اقتصاد و حذف کنترل دولت و به نوعی مقررات زدایی صنعت و تجارت و تقاضا برای شخصیت ملی شرکت و رعایت اکید قوانین داخلی است ( حساس یگانه و ابراهیمی ،1389 ،87 ) .
سرمایه گذاران خواستار آن هستند که شرکت ها اصول حاکمیت شرکتی اکیدی را برای رسیدن به بازده های سرمایه گذاری بهتر و کاهش هزینه های نمایندگی اجرا کنند . در اکثر مواقع ، سرمایه¬گذاران حاضرند به شرکت ها مبالغ بیشتری را بپردازند تا استانداردهای حاکمیتی سالم داشته باشند . به همین قیاس ، گزارش حاکمیت شرکتی یکی از مهم ترین ابزارها برای تصمیم های سرمایه گذاران است .
به نظر می رسد حاکمیت شرکتی به طور قابل توجه ای با عملکرد شرکت ، ارزش بازار و اعتبار مرتبط است ، و بنابر این هر شرکتی باید اصول حاکمیت شرکتی را به کار گیرد . اما مهمترین نکته این است که حاکمیت شرکتی تنها ابزاری برای شرکت ها در جهت نیل به اهداف و راهبردهای شرکت است . بنابراین ، شرکت ها باید راهبرد مسیر موثر برای اجرای اصول حاکمیت را بهبود دهند . پس شرکت ها باید بررسی کنند به چه رویه و سیاست حاکمیت شرکتی نیاز دارند (همان منبع ، 88 ) .
حاکمیت شرکتی مکانیزمی است که از طریق اعمال آن ، مشکلات نمایندگی برطرف گردیده و کیفیت اطلاعات ارائه شده از سوی شرکت¬ها بهبود یافته ، رعایت حقوق سهامداران و کلیه ذی نفعان ، از جمله دولت¬ها و عموم جامعه مورد توجه قرار می گیرد (باباجانی و عبدی ، 1389، 66 ) .
در این فصل ، ادبیات و مبانی نظری پژوهش در راستای متغیرهای آن و در قالب گفتارهای جداگانه مطرح خواهد شد .همچنین مروری بر پیشینه پژوهش و دیدگاه های موجود ، شامل مبانی نظری و تجربی پژوهش های قبلی انجام شده درون و برون کشور صورت می پذیرد .

2-2-2 مفاهیم حاکمیت شرکتی
تعریف¬های موجود از حاکمیت شرکتی در یک طیف وسیع قرار می گیرند که دیدگاههای محدود در یک سو و دیدگاههای گسترده تر در سوی دیگر طیف قرار دارند . در دیدگاههای محدود ، حاکمیت شرکتی به رابطه شرکت و سهامداران محدود می شود . این دیدگاه ، الگویی قدیمی است که در قالب نظریه نمایندگی بیان می شود . در آن سوی طیف ، حاکمیت شرکتی را می توان بصورت شبکه ای از روابط در نظر گرفت که نه تنها میان شرکت و مالکان آنها ( سهامداران ) بلکه میان شرکت و تعداد زیادی از ذی نفعان نظیر کارکنان ، مشتریان ، فروشندگان و دارندگان اوراق قرضه وجود دارد . چنین دیدگاهی در قالب نظریه ذی نفعان مطرح می شود ( کاشانی پور و رسائیان ، 1388 ، 76- 75).
صندوق بین المللی پول :
 حاکمیت شرکتی ساختار روابط و مسئولیت ها در میان یک گروه اصلی شامل سهامداران، اعضاء هیئت مدیره، مدیرعامل و سایر طرفهای ذیربط برای ترویج عملکرد بهتر در رقابت به منظور دستیابی به اهداف اولیه مشارکت و تنظیم معیارها و مکانیزمهای نظارتی و کنترلی است .
پارکینسون ، 1994 :
 حاکمیت شرکتی عبارت است از فرآیند نظارت و کنترل برای تضمین اینکه مدیریت شرکت مطابق با منافع سهامداران عمل می‌نماید .
تری‌گر ، 1984:
 حاکمیت شرکتی تنها مربوط به اداره عملیات شرکت نیست بلکه مربوط به هدایت، نظارت و کنترل اعمال مدیران اجرایی و پاسخگویی آنها به تمام ذینفعان شرکت یا اجتماع می‌باشد ( نوازنی ، 1388،244) .
فدراسیون بین‌المللی حسابداران ، 2004
 حاکمیت شرکتی تعدادی مسئولیت‌ها و شیوه‌های به کار برده شده توسط هیات‌مدیره و مدیران موظف با هدف مشخص کردن مسیر استراتژیک که تضمین‌کننده دستیابی به هدف‌ها، کنترل ریسک‌ها و مصرف مسوولانه منابع است .
گابریل اودونوان :
 نوعی سیستم داخلی در برگیرنده سیاست‌ها، فرآیندها و اشخاص که نیازهای سهامداران و سایر اشخاص ذی‌نفع را از طریق هدایت و نظارت فعالیت‌های اداری، با درایت، واقع نگری و انسجام، تامین می‌کند. حاکمیت شرکتی درست بر قوانین و تعهدات بازار خارجی و فرهنگ صحیح جامعی که حافظ فرآیند‌ها و سیاست‌ها باشد، متکی است ( محرابی ، 1389 ،155) .

دکتر غلامحسین دوانی :
 حاکمیت شرکتی یک مجموعه روابطی است بین سهامداران، مدیران و حسابرسان شرکت که متضمن برقراری نظام کنترلی بمنظور رعایت حقوق سهامداران جزء و اجرای درست مصوبات مجمع و جلوگیری از سوءاستفاده¬های احتمالی می¬باشد. این قانون که مبتنی بر نظام پاسخگوئی و مسئولیت اجتماعی استوارست مجموعه¬ای از وظایف و مسئولیتهایی است که باید توسط ارکان شرکت صورت گیرد تا موجب پاسخگوئی و شفافیت گردد ( کریمی شهرکی ، 1388 ) .
کادبری ، 1992 :
سیستمی که در آن شرکتها هدایت و کنترل می‌شوند.
کتابچه حاکمیت شرکتی در بریتانیا ،1996 :
رابطه بین سهامداران و شرکت های آنان و روشی که سهامداران به کمک آن مدیران را به بهترین عملکرد تشویق می کنند . ( مثلا با رای گیری در مجامع عمومی و جلسات منظم با مدیر ارشد شرکت¬ها) ( نصیری ، 1389، 18)
مگینسون ،1994 :
 سامانه حاکمیت شرکتی را می‌توان مجموعه قوانین، مقررات، نهادها و روشهایی تعریف کرد که تعیین می‌کنند شرکتها چگونه و به نفع چه کسانی اداره می‌شوند .
کیزی و رایت ،1993 :
 ساختارها، فرایندها، فرهنگ ها و سیستم هایی که عملیات موفق سازمان را فراهم کنند (همان ماخذ ، ص 19) .
مورن و جارل ، 2001 :
 حاکمیت شرکتی یک چارچوب برای کنترل و محافظت از منافع بازیکنان مختلف در بازار است . بازیکنان حاکمیت شرکتی شامل مدیران ، کارکنان ، مشتریان ، سهامداران ، مدیرعامل شرکت ، تامین¬کنندگان و هیئت مدیره شرکت است .

ماتیسن ، 2002 :
 حاکمیت شرکتی یک ساز و کار امن برای محافظت از منافع سهامداران در بازار است . ایجاد ارزش برای سهامداران بوسیله پاداش ها به مدیران بدست می آید .
مانکز و مینو ، 2001 :
حاکمیت شرکتی ساز و کاری است که هیئت مدیره با کنترل اقدامات مدیران ، مدیرعامل و سایر ذینفعان شرکت ، ارزش سهامداران را بهبود می بخشد (رشید ، 2008 ، 14) .
بطور کلی تعاریف حاکمیت شرکتی در متون علمی دارای ویژگی های مشترک و معینی هستند که یکی از آنها پاسخگویی است . تعاریف محدود حاکمیت شرکتی متمرکز بر قابلیت های سیستم قانون یک کشور برای حفظ حقوق سهامداران اقلیت می باشد . این تعاریف به طور اساسی برای مقایسه ی بین کشور ها مناسب هستند و قوانین هر کشور نقش تعیین کننده ای در سیستم حاکمیت شرکتی دارد .

3-2-2 دلایل نیاز به قوانین حاکمیت شرکتی
یک پرسش بدیهی این است که چرا مقررات ، قوانین حاکمیتی خاصی ( نظیر الزامات بورس های سهام ، مجلس ، دادگاهها یا دیگر سازمان های نظارتی ) را الزامی می کنند ؟ اگر مصالح شرکت در انجام پشتیبانی کافی از سهامداران است ، پس چرا شرکت ها قوانینی را الزامی می کنند که ممکن است بر ضد تولید باشد ؟ حتی با گزینش بهترین اهداف ، ممکن است تمامی اطلاعات موجود برای تنظیم قوانین کارا توسط قانون گذاران در دسترس نباشد . ممکن است قانون گذاران توسط گروه خاصی از ذی نفعان برای تنظیم قوانین به نفع آن گروه خاص اجیر شوند . حداقل دو دلیل برای برقراری قوانین وجود دارد.اولین و مهمترین مبحث در حمایت از برقراری قوانین این است که اگر موسسان یا سهامداران شرکت بتوانند هرگونه منشور سازمانی که می خواهند طراحی و اجرا کنند ، به سمت تنظیم قوانینی ناکارا خواهند رفت ، در نتیجه نمی توانند منافع تمامی گروهها را در یک معامله کامل پوشش دهند . مبحث دوم این است که حتی اگر شرکت ها در وهله اول انگیزه درستی برای تنظیم قوانین کارا داشته باشند ، ممکن است بعدها بخواهند آن قوانین را منسوخ کنند یا تغییر دهند . این مسئله زمانی تشدید می شود که شرکت ها الزامی در عدم تغییر قوانین نداشته باشند . زمانی که سهامداران پراکنده باشند و منافع گروه خاصی در شرکت دنبال نشود ، این امکان وجود دارد که مدیران قوانین را به نفع خویش تغییر دهند ( کاشانی پور و رسائیان ، 1388 ، 82 ) .

4-2-2اصول حاکمیت شرکتی
در عمل چهار اصل حاکمیت شرکتی وجود دارد :
1) شفافیت
2) پاسخ گویی
3) مسئولیت
4) انصاف ( حساس یگانه و ابراهیمی ، 1389 ، 88 ) .

5-2-2 نظام های حاکمیت شرکتی
بررسیها نشان می دهد که هر کشوری ، نظام حاکمیت شرکتی منحصر به خود را دارد . به اندازه کشورهای دنیا ، نظام حاکمیت شرکتی وجود دارد . این نظام در یک کشور با تعدادی عوامل داخلی نظیر ساختار مالکیت شرکت ها ، وضع اقتصادی ، نظام قانونی ، سیاستهای دولتی و فرهنگی معین می شود .
ساختار مالکیت و چارچوب های قانونی از اصلی ترین و تعیین کننده ترین عوامل نظام حاکمیت شرکتی هستند . همچنین عوامل خارجی مانند میزان جریان سرمایه از خارج به داخل ، وضع اقتصادی جهانی و عرضه سهام در بازار سایر کشورها و سرمایه گذاری نهادی فرامرزی ، بر نظام حاکمیت شرکتی موجود در یک کشور تاثیر گذارند .
تلاشهایی برای طبقه بندی نظام های حاکمیت شرکتی صورت گرفته که با مشکلاتی همراه بوده است . با این حال یکی از بهترین تلاشها که از پذیرش بیشتری نزد صاحب نظران برخوردار است طبقه بندی معروف به نظام های درون سازمانی و برون سازمانی است . عبارت درون سازمانی و برون سازمانی تلاشهایی را برای توصیف دو نوع نظام حاکمیت شرکتی نشان می دهد . در واقع ، بیشتر نظام های حاکمیت شرکتی ، بین این دو گروه قرار می گیرند و در بعضی از ویژگیهای آنها مشترکند .
این دوگانگی ، حاصل تفاوت هایی است که بین فرهنگ ها و نظام های قانونی وجود دارد . با این همه ، کشورها تلاش دارند تا این تفاوت ها را کاهش دهند و امکان دارد که نظام های حاکمیت شرکتی در سطح جهانی به هم نزدیک شوند .
1-5-2-2 حاکمیت شرکتی درون سازمانی
حاکمیت شرکتی درون سازمانی ، نظامی است که در آن شرکت های فهرست بندی شده یک کشور تحت مالکیت و کنترل تعداد کمی از سهامداران اصلی هستند . این سهامداران ممکن است اعضای خانواده موسس(بنیانگذار ) یا گروه کوچکی از سهامداران مانند بانکهای اعتبار دهنده ، شرکت های دیگر یا دولت باشند . به نظام های درون سازمانی به دلیل روابط نزدیک رایج میان شرکت ها و سهامداران عمده آنها ، نظام های رابطه ای نیز گفته می شود .
در مدل حاکمیت شرکتی درون سازمانی به واسطه روابط نزدیک میان مالکان و مدیران ، مشکل نمایندگی کمتری وجود دارد ولی مشکلات جدی دیگری پیش می آید . به واسطه سطح تفکیک ناچیز مالکیت و کنترل ( مدیریت ) در بسیاری از کشورها ( به عنوان مثال به دلیل مالکیت خانواده های موسس ) از قدرت سوء استفاده می شود . سهامداران اقلیت نمی توانند از عملیات شرکت آگاه شوند (کاشانی پور و رسائیان ، 1388 ، 77 ) .
شفافیت کمی وجود دارد و وقوع سوء استفاده محتمل به نظر می رسد . معاملات مالی ، مبهم و غیر شفاف است و در بسیاری از کشورهای آسیای شرقی ، ساختارهای تمرکز افراطی مالکیت و نقاط ضعف مربوط به حاکمیت شرکتی به خاطر شدت بحران آسیایی در سال 1997 مورد انتقاد قرار گرفته¬اند. در زمان بحران آسیایی ، نظام های حاکمیت شرکتی در کشورهای آسیای شرقی به جای مدل برون سازمانی ، بیشتر در گروه درون سازمانی قرار داشتند . حمایت قانونی ضعیف تر از سهامداران اقلیت در بسیاری از کشورهای آسیای شرقی به سهامداران اکثریت امکان داد تا هنگام بحران به اختلاس و سوء استفاده از ثروت سهامداران اقلیت بپردازند .

2-5-2-2 حاکمیت شرکتی برون سازمانی
عبارت برون سازمانی به نظام های تامین مالی و حاکمیت شرکتی اشاره دارد . در این نظام ها ، شرکت های بزرگ توسط مدیران کنترل می شوند و تحت مالکیت سهامداران برون سازمانی یا سهامداران خصوصی قرار دارند . این وضع به جدایی مالکیت از کنترل ( مدیریت ) منتهی می شود که توسط برل و مینز در سال 1932 مطرح شد .همان طور که بعدها جنسن و مک لینگ در سال 1976 در نظریه نمایندگی مطرح کردند ، مشکل نمایندگی مرتبط با هزینه های سنگینی است که به سهامدار و مدیر تحمیل می شود . در نظام های برون سازمانی ، شرکت ها به طور مستقیم توسط مدیران کنترل می شوند ، اما به طور غیرمستقیم نیز تحت کنترل اعضای برون سازمانی قرار دارند . اعضای یاد شده ، نهادهای مالی و سهامداران خصوصی هستند . در آمریکا و بریتانیا سرمایه گذاران نهادی بزرگ که مشخصه نظام برون سازمانی هستند ، تاثیر چشمگیری بر مدیران شرکت ها دارند . ( همان منبع، 78 )

جدول 1-2 مشخصات سیستم های درون سازمانی و برون سازمانی حاکمیت شرکتی
درون سازمانی برون سازمانی
شرکت ها تحت مالکیت سهامداران درون سازمانی ، که همچنین بر مدیران نیز کنترل دارند . شرکت های بزرگ تحت کنترل مدیران ، اما تحت مالکیت سهامداران برون سازمانی هستند .
سیستم های با مشخصات عدم تفکیک مالکیت و کنترل (مدیریت ) به طوری که مشکلات نمایندگی به ندرت دیده می شوند . سیستم های با مشخصات عدم تفکیک مالکیت و کنترل (مدیریت ) که موجب مشکلات نمایندگی با اهمیت می شوند .
عملکرد تصاحب خصمانه به ندرت دیده می شود .
تصاحب خصمانه به عنوان یک ساز و کار انضباطی برای مدیر شرکت وجود دارد .
تمرکز مالکیت در یک گروه کوچک از سهامداران
( اعضای موسس ، شرکت مادر ، مالکیت دولتی )
مالکیت پراکنده است .
کنترل بیش از حد یک گروه سهامداران درون سازمانی کنترل توسط گروه کثیری از سهامداران

انتقال ثروت از سهامداران اقلیت به سهامداران اکثریت عدم انتقال ثروت از سهامداران اقلیت به سهامداران اکثریت
حمایت ضعیف از سرمایه گذار در قانون شرکت حمایت قوی از سرمایه گذار در قانون شرکت

امکان سوء استفاده از قدرت توسط سهامداران اکثریت امکان دموکراسی بین سهامداران

اکثریت سهامداران تمایل دارند در شرکت هایی که سرمایه گذاری کرده اند ، خود حق اظهارنظر داشته باشند . سهامداران با مشخصه راهبرد خروج به جای راهبرد اظهارنظر
منبع ( نصیری ، 1389 ، 33 )

6-2-2 مدل های حاکمیت شرکتی
بسیاری از مدل های مختلف حاکمیت شرکتی در سراسر جهان وجود دارد . این تفاوت با توجه به انواع سرمایه داری در کشورهای مختلف است . در انگلیس و امریکا مدل تاکید به منافع سهامداران تمایل دارد . مدل هماهنگ یا چند ذی نفعی مرتبط با قاره اروپا و ژاپن است که منافع کارگران ، مدیران ، تامین کنندگان ، مشتریان و جامعه را به رسمیت شناخته است . ( ویکیپدیا ، 2011 ، 3 )
مهم ترین مدلهای حاکمیت شرکتی که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند به شرح زیر است :
1-6-2-2 مدلهای اعمال کنترل بیرونی:
یکی از ساز وکارهای اصلی برای تأدیب و جایگزینی مدیران ، اعمال کنترل بیرونی است. این ساز وکار بسیار پرهزینه و منسوخ شده است اما در آمریکا و انگلستان، هنوز مورد استفاده قرار می گیرد. در بسیاری دیگر از کشورها نیز با اینکه عملاً وجود ندارد ، موضوعی برای تحقیقات دانشگاهی محسوب می¬شود . در اعمال کنترل بیرونی، شخص بیرونی پیشنهادی برای خرید تمامی یا بخشی از سهام منتشر شده به قیمت اظهار شده، ارائه می دهد. اعمال کنترل در صورتی موفقیت آمیز خواهد بود که شخص بیرونی بیش از 50 درصد سهام با حق رأی شرکت را در اختیار گیرد و از این طریق، کنترل مؤثری بر شرکت پیدا کند.

2-6-2-2 مدلهای دارندگان بلوکهای سهام :
یک رویکرد متفاوت برای کاهش مشکل مشترک سهامداران ، داشتن ساختار مالکیت نیمه متمرکز با حداقل یک سهامدار عمده است که حق نظارت بر مدیریت و قدرت انجام تغییرات در مدیریت را داشته باشد . با این حال این راه حل در برخی کشورها نظیر آمریکا و انگلستان، کمتر معمول است . دلیل آن نیز محدودیتهای قانونی حاکم بر اعمال دارندگان بلوکهای سهام است. برخی اشکال متداول برقراری حاکمیت شرکتی در کشورهای اروپایی و کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی تمرکز مالکیت با کنترل است.

3-6-2-2 مدلهای هیئت مدیره :
راه حل سوم برای حل مشکل مشترک موجود بین سهامداران پراکنده ، نظارت یک هیئت مدیره بر مدیرعامل است. بسیاری از چارتهای سازمانی ، سهامداران را ملزم به انتخاب یک هیئت مدیره می-کند که مأموریت آن ، انتخاب مدیرعامل ، نظارت بر مدیریت و اظهارنظر در تصمیمات با اهمیتی نظیر ادغام¬ها، تحصیل ها و تغییر در پاداش مدیرعامل و تغییر در ساختار سرمایه شرکت نظیر بازخرید سهام یا انتشار اوراق قرضه جدید است . در اصل بسیاری از چارت های سازمانی به مثابه دموکراسی سهامداران است که مدیرعامل، شاخه حاکمیتی اجرایی آن و هیئت مدیره شاخه قانونگذاری آن محسوب می شود.

4- 6-2-2 مدلهای پاداش مدیران اجرایی
در کنار نظارت بر مدیرعامل، روش دیگری که سهامداران را بیشتر مورد حمایت قرار می دهد، پاداش دهی به مدیرعامل بر اساس میزان هماهنگی اهدافش با اهداف سهامداران است (کاشانی پور و رسائیان ، 1388 ، 86 ) .

7-2-2 هیئت مدیره
علاوه بر داشتن مالکیت سهام توسط مدیران و سهامداران متمرکز برای کنترل اقدامات مدیران ، نقش هیئت مدیره به عنوان یک مکانیزم کنترل داخلی برای حل مشکل نمایندگی در شرکت های امروزی مهم است . از جمله کنترل های مهم سازمانی ، هیئت مدیره است . هیئت مدیره می تواند عدم توافق نمایندگی را با جدا کردن مدیریت و کنترل جنبه های تصمیم گیری کاهش دهد . جنبه های مدیریت شامل شروع و اجرای تصمیمات است در حالی که جنبه های کنترل شامل تصویب و نظارت بر تصمیم گیری می باشد . هیئت مدیره کنترل واختیار تصویب و نظارت طرح ها و سیاست های عمده برای استخدام ، اخراج و تعیین حقوق مدیران سطح بالا را بر عهده دارد . نقش هیئت مدیره جا به جا کردن مدیران با عملکرد ضعیف است . هیئت مدیره از نظر قانونی و اخلاقی برای مالکان پاسخگوست ( ستایش و همکاران ، 1389 ، 4 ) .

1-7-2-2 مدیران غیر موظف در ترکیب هیئت مدیره
ار آنجا که مسئولیت های اعضای موظف هیئت مدیره ارتباط نزدیکی با مدیر عامل دارد ، انتظار می¬رود وظیفه نظارت بر مدیریت عمدتا بر عهده اعضای غیر موظف هیئت مدیره قرار گیرد ، بنابراین اعضای غیر موظف هیئت مدیره از جایگاه مهمی در حل مشکل نمایندگی بین مدیران و مالکان برخوردارند . در این راستا برخی از تحقیقات به این نتیجه رسیده اند که هیئت مدیره های که اعضای غیرموظف در آنها تسلط دارند ، بیشتر در راستای منافع سهامداران گام برداشته و با احتمال بیشتری مانع عملکرد ضعیف اعضای هیئت مدیره می شوند . همچنین مشخص شده است که شرکت های دارای هیئت مدیره با اکثریت اعضای غیرموظف ، کمتر درگیر تقلب های حسابداری هستند . دلایلی که برای احتمال تحت تاثیر قرار گرفتن مدیران غیرموظف به وسیله مدیران موظف ذکر شده عبارتند از : (1) فقدان دانش و تخصص کافی برای تصمیمات مدیران . (2) فقدان انگیزه در چالش کشیدن این تصمیم ها ( کرمی وهمکاران ، 1389 ، 6 ) .
از دیدگاه تئوری نمایندگی ، حضور مدیران غیرموظف در هیئت مدیره شرکت ها و عملکرد نظارتی آن¬ها به عنوان افرادی مستقل ، به کاهش تضاد منافع موجود میان سهامداران و مدیران شرکت در جلسات هیئت مدیره کمک شایانی می کند . مدیران غیرموظف با دیدگاهی حرفه ای و بی طرفانه ، در مورد تصمیم گیریهای مدیران مذکور به قضاوت می نشینند . بدین ترتیب ، هیئت مدیره شرکت با دارا بودن تخصص ، استقلال و قدرت قانونی لازم ، یک ساز و کار بالقوه توانمند شرکت به حساب می آید.

2-7-2-2 یکسان بودن رئیس هیئت مدیره و مدیر عامل
در گزارش کدبری ( 1992) توصیه شده است که بین اعضای هیئت مدیره باید توازن قوا وجود داشته باشد تا هیچ کس قادر به کنترل « بی قید و شرط » فرآیند تصمیم گیری در شرکت نباشد . افزون بر این ، تقسیم مسئولیت ها درسطح عالی شرکت ، باید به روشنی مشخص شده باشد تا از توازن قوا و حدود اختیارات اعضاء هیئت مدیره ، اطمینان کافی حاصل شود . در گزارش مزبور قید شده که اگر سمت

دانلود مقاله معماری عامیانه و جایگاه آن در تاریخ معماری ایران

مقدمه : ملاحظات کلی
معماری در ایران بیش از 6000 سال تاریخ پیوسته ، دست کم از 5000 ق.م تا به امروز، با نمونه های اختصاصی که در ناحیه پهناوری از سوریه تا شمال هند و مرزهای چین ، قفاز تا زنگبار پراکنده است. بناهای ایرانی متنوع است، از کلبه‌های دهقانی ، قهوه خانه ها، کوشکها تا زیباترین و شاهانه ترین ساختمانهایی که جهان به خود دیده ، بگذریم از برخی پلهای عظیم و با شکوه ممیزه معماری ایران در طول تاریخ شکلهای ساده و موقری با آرایشهای غنی است.
معماری آثار تاریخی ایران در وهله اول دارای مفهوم و هدف دینی و خصلت جادویی و دعایی است. طرح راهنما و شکل دهنده نمادگرایی کیهانی بود که انسان به وسیله آن با نیروهای آسمانی انبازی و پیوند می یافت. این مایه ، که تمام آسیا در آن معناً شریک بود و حتی در عصر جدید هم دوام یافت، نه تنها به معماری ایران وحدت و استمرار بخشید، بلکه سرچشمه ماهیت عاطفی آن هم بود.
مصالح ساختمانی موجود شکلهای بزرگی را القا می کرد. خاک رس ، که در نقاط مختلف در دسترس بود، رشد ابتدایی ترین فنون ساختمانی را تشویق کرد- ساختن خشت خام ترا ، که از گل قالبی تهیه و در آفتاب خشکانده می‏شود.این شیوه از قدیم در ایران مرسوم بود و هرگز کاملاً متروک نشد. فراوانی گل کاملاً خمیری ، همراه با ملاط آهک هم به تکوین خشت کمک کرد. نخستین خشتها، با اینکه در آفتاب خشکانده می شدند، وقتی اندود می یافتند ، مصالح ساختمانی بادوامی بودند و در شکلهای ساختمانی متعدد و مهمی مورد استفاده قرار می گرفتند. بی شک ، سنگ و چوب هر دو گاهی به کار می رفت- در بناهای معروف هخامنشی و برای طبقات زیر زمین و پلها- ولی حتی در دوره های پارتی و ساسانی هم استفاده از لاشه سنگ رایجتر بود. چنین سنگی درست مانند آجر با سرعت و با سانی در ساختمان به کار می رود. ساختمانهای آجری فاقد نماهای تیز و گوشه دار است، حال آنکه ساختمان سنگی معمولاً دارای اثری حاکی از سختی و سنگینی است، ولی در عوض به جرمهای بزرگ و خوش طرح امکان می‌دهد که سطح صاف و وسیعشان آماده پذیرش آرایشهایی باشد که با سنگ مناسب نیست یا حتی غیر ممکن است. شیوه ها همانند مصالح متنوع است و از کلبه های کوچک و سست تا بناهای عالی همچون مقبره الجایتو در سلطانیه، گنبد شمالی مسجد جامع اصفهان و برخی طاقهای استادانه و بادوام را شامل می‏شود.
برخی عناصر طراحی در معماری ایران بیش از 3000 سال دوام یافت. تکان دهنده ترین جنبه این عناصر تمایل نمایانی به عظمت مقیاسها، بهره گیری هوشمندانه از شکلهای ساده و حجیم، پایداری کاملاً خیره کننده سلیقه های تزیینی، یعنی سردرهای باطاق بلند در فرورفتگی دیوارها، ستونهایی با سرستونهای مشتی و انواع تکراری نقشه و نما بود. در طی اعصار، این عناصر در اقسام بناهایی تکرار شد که برای منظورهای متفاوت و تحت حمایت سلسله های متعددی از فرمانروایان تکوین یافت. بی شک برخی از قدیمیترین سبکها هنوز باقی است. تالار، که که در گورهای صخره ای نزدیک تخت جمشید دیده می‌شود، در پرستششگاههای ساسانی دوباره پدیدار شد و در اعصار اسلامی اخیر به عنوان ایوان کاخ یا مسجد به کارگرفته شد. و حتی و معماری قهوه خانه های کنار جاده هم مورد اقتباس قرار گرفت.به همین ترتیب، سقف چهار طاقی که از ویژگیهای عصر ساسانی است، هنوز در بسیاری از گورستانها و امامزاده های کوچکی به چشم می خورد که در سراسر ایران پراکنده اند. حتی طاق عظیم تخم‌مرغی تیسفون سرمشقی بود که اینک در شده بیستم هم ممکن است در یک بنای روستایی تکرار شود. صحن چهار ایوان که در عصر اشکانی پدید آمده بود، حتی پیش از سده دهم به صورت سبکی جا افتاده و مسلط در آمد. تصویر برجهای خاکی که سربه آسمان کشیده برای پیوستن با برجهای فلکی تا سده نوزدهم دوام یافت. درحالی که حیاط اندرون و حوض و مدخل گوشه‌دار و آرایشهای فراوان خصوصیاتی کهن، ولی هنوز متداول است.
معماری ایران دارای استمراری بوده، که هر چند بارها بر اثر کشمکشهای داخلی یا هجوم خارجی دستخوش فترت یا انحراف موقتی شده ، با این همه به سبکی دست یافته که با هیچ سبک دیگری قابل اشتباه نیست. این مطلب، حتی در مواردی هم که جزئیات براثر ضرورت یا اوضاع و احوال تغییر کرده ، باز درست است. مقیاس همیشه بخوبی درک شده و ماهرانه مورد بهره برداری قرار گرفته، ولو اینکه ایرانیان بر خلاف یونانیان ظاهراً هیچ تحقیق کاملی در مورد نسبتهای تألیفی نداشتند. نتیجه این که در آنجا ساختمانهای مبتذل وجود ندارد، حتی کلاه فرنگیهای باغها از وقار و عظمتی برخوردار است، اغلب بناهای ایرانی روشن- و حتی گویاست. ترکیب جدیت و سادگی شکل موجب ایجاد اندیشه ای آنی می‌شود، حال آنکه درک آرایش و اغلب نسبتهای دقیق مستلزم ملاحظات بیشتری است.
حجم و نمای اغلب بناها ساده است و از دور روح آرامش و اطمینان را القا می‌کند. این شیوه سخت مورد تحسن ایرانیان قرار گرفته، بویژه وقتی با هیجانی مهار شده و ناشی از محوطه های وسیع دارای رنگهای غنی و آرایش تودرتو ترکیب شده باشد که بیننده را به سیاحتی فارغ بال فرا می خواند. این ترکیب هیجان و آرامش از ویژگیهای تجارب زیبایی شناسی ایرانی است. کتیبه کاری معروف تخت جمشید و کاشیکاری عالی مشهد از لحاظ جزئیات بی نهایت دل انگیز و جذاب است. ولی وقتی در آنها به صورت یک کل بنگریم، جزئیاتشان تحت الشعاع آهنگ فراگیر عظیم خاموششان قرار می گیرد.
یک آرایش دیواری مجلل و ماهرانه، خوشبختانه با ابداعات تازه‌ای در هر عصر تجدید شده است. آرایش معماری تقریباً یکسره تجریدی بود، مگر در مورد برخی تصاویر دیواری و کتیبه های خطاطی و حتی این کتیبه ها هم به خاطر طراحی نابشان سخت چشمگیرند. ولی این آرایش ، در حوزه سبکها، کاربرد مصالح، نوع طرحها، قدرت تبیین، برخورد و خلوص معنوی کاملاً خارق العاده است. البته، گاه خلاقیت دجار رکود شده؛ تکرار، ریزه کاری افراطی و جزئیات کسل کننده مبین چنین اعصار فقر موقتی است. ولی آجر چینیهای- ساده یا لعابدار- تزیینی دل انگیز و گچبریهای رنگی به شکلهایی دایماً تازه، از زمان قدیم ادامه یافت؛ آجرهای لعابدار- ساده ، نقاشی شده یا کاشی- از سده دوازدهم مورد استفاده قرار گرفته است این عناصر صرفاً تکرار نشده، چون تا سده هجدهم که مواجه با یک رکود کلی فرهنگی است، شاهد رشد بر مایه همه آنها هستیم.
در بیشتر دوره ها، آرایشها از رنگهای غنی و متنوعی برخوردار است، که در اعصار اسلامی به یک قوت و هماهنگی بی همتابی دست یافت. این علاقه به رنگ را محیط تقویت می کرد.بیشتر سرزمین ایران در بسیاری از ماههای سال خشک و برهوت است و تنها در بهار است که ناگهان به گلها آراسته می شود؛ کوهها به پرده های جانداری می مانند، مرغزارها از شکوفه ها پوشیده می‏شود و گلهای مینایی درخشان ته دره ها را فرا می گیرد. بیابان- خشک، نامهربان و هولناک- بر قدر و منزلت باغها می افزاید، که سرشار از دار و درخت، چشمه‌ها، امنیت و فراوانی است. این رویای بهشت بر همه افکار،همه هنرها و حتی گفتگوی روزمره مستولی است. فراوانی گل و گیاه، که به صورت نشانه مقدس زندگی و شادمانی در آمده، در هر فرصتی و به شیوه های مختلف مورد بهره برداری قرار گرفته است بنابراین، تلاش برای یافتن راه نگهداری زیبایی گذاری باغ به صورتی پایدار، امری بدیهی بود.
علاوه بر تأثیر اقلیم، مصالح موجود، هدف دینی و فرهنگهای همسایه، بانی هم در رشد معماری نقشی تعیین کننده داشت. ساختن بناهای یادگاری بزرگ هم حق و هم وظیفه فرمانروا بود. داریوش خشایارشا، خسرو دوم، غازان خان، محمود غزنوی، تیمور، شاه عباس، همگی منابع ملی و امکانات خودشان را صرف ساختمان کردند. وزیران هم در ایجاد بسیاری از بناهای تاریخی دخیل بودند: نظام الملک و رقیبش تاج الملک بانی مساجد معروف اصفهان و مدرسه بغداد در سده پنجم و یازدهم بودند و هر دو اظهارات معقولی در فواید نیرومند و مستحکم دارند. به همین ترتیب در سده هفتم / چهاردهم رشید الدین و رقیبش تاج الدین علی شاه در تبریز و سلطانیه بناهای عظیمی ایجاد کردند.
فرمانروایان محلی ، بازرگانان و افراد بشر دوست- که در میانشان زنان کم نبودند- برای ایجاد کاروانسراها، پلها، بازارها، کتابخانه ها ، مقبره ها و باغها بانیان سخاوتمندی بودند. ساختمانهای معروفشان بناهای شخصی بودند و مبین قدرت، شخصیت، رقابت، ذوق و مقام آنان. بنابراین از کشف نقش مهمی که آرامگاهها در معماری ایران داشته اند نباید در شگفت شد، نقشی چنان حیاتی که گاه نخستین کارفرمانروا پس از بر تخت نشستن، اقدام به ساختن آرامگاهش بود، شاید در مقام کاری برای اثبات جاودانگی.
خود چشم انداز هم - کوههای عظیم برفپوش- دره هایی به پهناوری یک ایالت، جلگه های پهن درخشان- مستلزم ایجاد بناهایی متناسب با آن شکوه و عظمت است. در یک چنین مجموعه ای، که نبام های معمولی در برابرش ناچیز می‌نماید، تمایل به استفاده جسورانه از مقیاس ناگزیر بود. خصلت حیرت انگیز جهان طبیعی باز هم دلالتهای دیگری عرضه می کرد: جهان آسمانی و برین برای مردم باختر آسیا واقعیتی اولی است. باران زندگی بخش و نیروی سودمند خورشید از آنجا ناشی می‏شود. نظم خدشه ناپذیر صورتهای فلکی حاکی از جهان برنامه داری با حرکت منظم و نقاط ثابت بود، که وقت را نشان می داد، مسافت و جهت را معلوم می ساخت و مستعد تأمل و تفکر ریاضی بود. انسان همیشه از وابستگی‌اش به نیروهای آسمانی آگاه و هدف نهایی‌اش دست یافتن به پیوند با نیروهای متعالی بود، از طریق حرمت، اطاعت و مشارکت. این کار احساس ضرورت دایمی و نیرومندی را ایجاد می کرد.
وظیفه دایم معماری پر کردن شکاف هولناک میان دو دنیای خاکی و افلاکی به هر دو صورت طبیعی و نمادی است به وسیله بناهایی که سر به آسمان می سایند. در اعصار بعدی گنبد آسمان با گنبدهای عظیم مورد تقلید قرار گرفت، که پیوسته امکان عبادتی جادویی رابرای تقاضای نعمت، برکت و قدرت فراهم می ساخت. بنابر کهن ترین اسطوره، که در آثار سومری بر جای مانده، نخستین کار آفرینش، بر آوردن کوهها از میان را در زیر پای خویش واگذارد و پیوندی نزدیک با نیروهای آسمانی به دست آورد. کوه- که با همه بلندی اش استواری است- دسترسی به بالا را نوید می دهد و «جایگاهی است که در آن موجودات فوق بشری نمایان می‏شود.»
نیروی پاسدار زندگی از کوه پدیدار می‏شود و در زمستان، که تهدیدی مرگ آسا بر زمین سایه می افکند: یا در تابستان، که نیروی ویرانگر گرما رستنیها را پژمرده می‏کند، این کوه است که وعده تجدید حیات می دهد. نیروی حیاتی طبیعت در میان کوهها نهفته و زندگی همه بشریت مرهون جریان آبهای آن است. وقتی زمین براثر گرما و خشکی تهی می‏شود و خدایان باروری ناپدید می گردند، طبعاً این تصور پدید می آید که آنان به کوهستان رانده شده اند. باید این نیروهای زندانی را آزاد ساخت تا مگر زمین احیا شود و زندگی دوباره رونق گیرد.
این باور تقریباً جهانی(که بویژه در خاور نزدیک شایع است) بیانگر یک واقعیت کاملاً طبیعی است: برخی فرهنگها منشأ کوهستانی دارند. جایی که بارندگی ناچیز است، کوه برف یا رطوبت ابرها را می گیرد و به صورت مخزنی بزرگ در می‌آید. اگر در این مناطق امنیتی هست، ناشی از کوههاست. این احسان حادثه‌ای یگانه نیست، بلکه نعمتی تجدید شونده و متنوع است که انسان باید آن را طلب کند. خصلت نمادی کوه و نقش قاطعش در پاسداری از محصول و حیات در سراسر تاریخ معماری ایران ادامه یافته، گاه به صورت نمادهای خاص و گاه به شکلهای دقیقتر و عموماً با استفاده از آرایشهایی که خواستار رویش است.
جنبه مهمی از این مفهوم کوه طبعاً شامل مدخل است. شکافها و گریوه های عمیق به دل کوه منتهی می‏شود و از راه این مدخلهاست که خدا در لحظه حیاتی تجدید ظهور می‏کند. بنابراین، در نخستین نمایشهای کوه، این مدخل با دیواره‌ای نمایش داده شده که دارای دو فرورفتگی است و نمادی از جای مقدسی که در آن نیروهای آسمانی با زمین پیوند می یابد. در نخستین معابد یا زیگوراتها، که شکل و مفهومشان نمایشی از کوه است، این مدخل، یعنی این دروازه جهان مینوی را با سردرهای بیرونی عظیم نمایش داده اند. آنها نشانه نخستین مرحله انتقال از جهان امور بیرونی به جهان درونی نیروی خدایی است.
جایگاه مقدس درونی، که در زیگوراتها نشان دهنده محل پیوند میان آسمان و زمین است، در ایوانهای جلو تالارهای تاجگذاری معابد آشوری و هخامنشی باقی است. در آتشکده های ساسانی به صورت شاه نشین داخلی در آمده که تنها موبدان پرستار آتش حق ورود به آنجا را داشتند و بار دیگر در محرابهای اسلامی این طاقهای فرورفته در دیوار که رو به سوی شهر مقدس مکه است- و در سردر مسجدها به کار رفت که در اصل نمادهایی هستند برای اعتلای واقعیت بنای خاکی کم اعتباری که در پشت سرشان است.
از روزگار زرتشت، زیبایی با نور پیوندی ناگسستنی داشت. نور از اجزای ذاتی شخصیت مینوی بود و همسان با عقل و با خوبی، که در هر جا با تاریکی، اهریمن و آشفتگی می جنگید. در ایران، روشنایی طبیعی - شدید، محسوس و خلاق- نقشی را که دین به آن بخشیده، به صورت متقاعد کننده ای بسط داده است.در هنر ایران روشنایی و وضوح هر دو مطلوب، و برعکس تیرگی و ابهام منفور است. نقش و نگارهای ایرانی در همه اعصار ، صرفنظر از میزان مهارتشان، شالوده ای بنیانی را نشان می دهد که معقول و دقیق است.
ملاحظات مربوط به فواید عملی نمادگرایی عبادی با عشق ایرانی به زیبایی در همه شلکهایش همراه و در عین حال تلطیف شده است. این لذت غریزی، علی‌رغم بدبینی بارزش، خود را در شعر متعالی هزار ساله، در سفالگری که با کار چین و یونان پهلو می زند، در فلز کاری و در استادی بی همتا در قالیبافی نمایان می سازد، بگذریم از نقاشیهای مینیاتور و سایر هنرهای کتابسازی، همچنین طرحهای عالی برای حجاری، خطاطی و کاشیکاری. بعلاوه، این عشق به زیبایی در همه طبقات وجود دارد و در ساده ترین ابزارها غالباً به ذوق خیره کننده بر می خوریم. این زیبایی خود در خود توجه بود، می باید از آن مراقبت و نگهداری شود و در واقع زیبایی صفتی آسمانی بود، یک اصول پذیرفته شده جهانی وجود داشت که با اعمال تأیید می شد، شبستری در سده هشتم / چهاردهم نوشت:
ملاحت از جهان لایزال
در آمد همچو رند لاابالی

به شهرستان نیکویی علم زد
همه ترتیب عالم را به هم زد

و بر اساس نظر زرتشت «ییما، انسان نخستین، زمین را در خوبی همچون طربخانه ساخت».

بخش دوم
تحقیق در معماری گذشته ایران
امروزه معماری سنتی ما در جهان شناخته شده است ولی تا نیم قرن پیش معماری ما ناشناخته بود. برای نمونه روش تحلیل و تفسیر مستشرقین از بناهای پیش از اسلام و پس از اسلام ما متفاوت با آنچه امروزه مطرح می شود، بود. بنایی مانند تخت جمشید و نظیر آن را در دسته بندی با بناهای سومر، آکاد و آشور می دیدیم. به این ترتیب بناهای پس از اسلام ایران را نیز با بناهای دیگر کشورها در یک دسته قرار می دادند و حتی برخی نیز به دوره ای از آن معماری عربی می گفتند. همانگونه که می دانید معماری ایرانی با معماری عربی بسیار متفاوت بوده است. البته این به معنی عدم پیشرفت معماری اعراب نیست زیرا در آن زمان کشورهایی چون مصر و شام دارای معماری غنی بوده اند. در شمال آفریقا نیز معماری مغرب که شامل دو بخش اسپانیا و مراکش می‏شود بسیار غنی بوده است.
یکی از مکاتب بزرگ معماری اسلامی هم از حیث پرکاری در آثار و هم از جهت تعداد بناهای ساخته شده و دامنه نفوذ گسترده آن که حوضه نفوذی از عراق کنونی، هندوستان تا اندونزی داشته، معماری ایران است. البته بعضی ] مانند پروفسورگالدیری[ نیز تأثیر معماری ایرانی را تا شمال آفریقا و حتی بعضی بناهای آندلس می دانند. برای اینکه از تأثیر معماری ایرانی و اسلامی بر معماری دیگر کشورها تصویری داشته باشیم کافی است که بعضی از کتب نوشته شده درباره معماری هند را ورق بزنیم، هنگامی که از معماری پیش از اسلام آن به پس از اسلام می رسیم ناگهان تغییرات اساسی در معماری آنها مشاهده می‌کنیم. از استوپه های یکنواخت (به جای دخمه استوپه داشته اند) به آثار علی گرد و تاج محل می رسیم تو گویی صبح می دمد و واقعاً همه چیز تغییر می‏کند. من در اینجا قصد تنقید از معماری باستانی هند را ندارم زیرا در نوع خود با ارزش است و با دیدن همین معماری است که ما به تغییر و تحول در معماری پس از اسلام این کشور پی می بریم.
با وجود ویژگیهای معماری ایرانی، متأسفانه تا کنون چیز در خوری درباره آن نوشته نشده است. گاهی من فکر می کنم شاید تأسفی نیز نداشته باشد، شاید بدین گونه بهتر است زیرا امکان داشته است که بعضی از روی غرض درباره آن بنویسند همانگونه که شده است و شاید هم بعضی با عدم شناخت درباره آن مطالبی بنویسند. اما در هر حال تأسف بار این است که ما ایرانیان نتوانسته ایم هیچ کاری در این زمینه انجام دهیم. من در حال حاضر جوانان زیادی را می‌شناسم که به معماری ایران علاقه‌مند هستند. این جوانان بهتر است به بررسی معماری کشورمان بپردازند و واقعاً با عشق بررسی کنند تا این معماری را خوب بشناسند و کار آنها صرفاً تکرار نظرات چند نویسنده غربی نباشد. البته همانگونه که بارها گفته ام و در ادامه نیز خواهم گفت بعضی از این نویسندگان غربی مانند مرحوم ماکسیم سیرو معماری ایران را خوب می شناختند و آنچه درباره معماری ایران نوشته اند فوق العاده است. اما از بعضی کارهای محققان دیگر بوی غرض به مشام می رسد و استناد به این نوع کارها چندان صحیح نیست.
آنچه که خود درباره معماری ایران انجام دادهه ام و به آن رسیده ام این است که این معماری را باید دید، باید در آن قدم زد و زندگی کرد. همانگونه که در بخش پیش گفتم من با توجه به اینکه نائینی یزدی هستم در شهریزد با این آثار بزرگ شده ام. آنها را تماشا می کردم و از دیدن قسمتهای مختلف آن لذت می‌بردم. از جمله مسجد جامع یزد که متأسفانه بخشهایی از آن مسجد را تخریب کرده بودند که از با ارزش ترین و قدیمی ترین بخشهای مسجد بود. بر روی مسجد بومسلمی یک شبستان جدید ساخته اند. این بنا(مانند مساجدی چون جامع اصفهان و اردستان) در دوره های مختلف ساخته شده و دارای آثار متنوعی می‌باشد. آنچه که از این مسجد به جای مانده است به همت مرحوم وزیری (رحمت الله)، باقی مانده است. این مرد بزرگوار چندین سال چه بر روی منبر و چه در بازار و دیگر جاها، با خواهش و تمنا و گاهی اوقات با تندی کاری کرد که مسجد از ویرانی کامل نجات یابد، و گرنه اینجا از مسجد جامع ورامین خرابتر بود. این قضیه را ، من که از کودکی در مسجد قدم می زدم بخوبی بخاطر دارم.
من از آن زمان متوجه شدم که فهمیدن و شناخت معماری ایران در وهله اول نیاز به دقت و دیدن خود بنا دارد. سپس در کنار اساتید معماری نشستن، یعنی نداشت. همانگونه که گفتم وقتی من از آنها صحبت می کردم حتی دوستان هم دوره دانشگاهی من آنها را معماران بی سواد می نامیدند و مراجعه به آنان را بی حاصل می دانستند. آنها از دریای معارف معماری که در سینه های این معماران بود آگاه نبودند و خیلی ها با آن دیدگاهشان نتوانستند از آنها استفاده کنند. اما من با کمال فروتنی در کنار آنها می نشستم به طوری که حتی مانند شاگردانشان به من پرخاش می کردند، و من به این نوع برخوردها اهمیتی نمی دادم. البته بعضی متوقع هستند که این معماری پاسخگوی بعضی از سؤالات هنری یا نظری روز باشند و مانند آنچه در دانشگاهها برایشان توضیح داده اند، پاسخگو باشند. این کار امکان پذیر نیست. باید کنار دست آنها نشست، در کار آنها دقت کرد و زبان آنها را فهمید. این معماران زبان خاص خود را دارند. در چند دهه قبل می‌شد از اطلاعات این معماران استفاده کرد ولی متأسفانه کمتر کسی به این کار اقدام نمود، تعداد زیادی از آنها دیگر در میان ما نیستند. خدا همه آنها را بیامرزد. پیش از این ، من برای شما مثال استاد محمد علی را آوردم و گفتم که چگونه او موضوع بسیار جالب هنجار را بر روی زمین نکیز می کرد. آنها مطالب زیادی را سینه به سینه حفظ کرده اند که یکی از آنها را زمانی که من به دکتر هشترودی انتقال دادم، او به من گفت که نه در ریاضیات شرق و نه غرب آن را دیده است.
من در 55 سال گذشته هم شاگردی آنها را کرده ام و هم در کنار آنها بوده ام. بعضی از مطالب راحتی از یک کارگر ساده که در حال کار کردن بوده است یاد گرفته ام. برای نمونه ترسیم پنج ضلعی به وسیله ریسمان است که با دو میخ، ریسمان و گونیا انجام می‏شود. اگر از او توضیح روش را با «فرمول» بخواهی حتماً به تو جواب نخواهد داد. او به وسیله این ابزار را می ساخت و سپس پنج ضلعی را از روی آن رسم می کرد.
این کار خارق العاده ای بود آنها در عمل اینها را یاد گرفته بودند. این وظیفه ماست که این مطالب را ابتدا یاد بگیریم، آن را بفهمیم و سپس به عنوان یک موضوع مورد تحقیق مورد مطالعه قرار دهیم. برای نمونه یافتن پاسخ اینکه چگونه معمار گذشته با کمال راحتی و با داشتن یک ضلع از یک ضلعی می‌توانسته آن را رسم کند.
همانگونه که بارها عرض کرده ام معماری ایران را از لحاظ هنرری باید رفت و دید. با دیدن آثار متوجه می شویم که این معماری شنیدنی نیست بلکه دیدنی است. در اینجاست که انسان پی می برد که تأسفی هم ندارد که تا به حال کتابی درباره این معماری نوشته نشده است. اما در حال حاضر باید درباره آنها نوشت زیرا اغلب این آثار صدمه دیده و در حال زوال می باشند. در شهرهای تاریخی ما خانه هایی وجود دارد که به حد بالای تکامل خود رسیده بودنده و با وجود زیبایی خیره کننده خود، همه دارند از بین می روند، تعداد زیادی از آنها نیز از بین رفته اند. خانه نواب رضویها، یکی از خانه های شاخص یزد را من اینگونه ثبت و ضبط کردم. در یک توسط یکی از همکارانم خانم مهندس اسدی ترسیم شد و در نهایت آنچه ارائه شد کار فوق العاده ای بود. بعدها وقتی دانشجویان رابرای بازدید به آن محل فرستادم، پس از بازگشت گفتند که چنین اثری در آنجا وجود ندارد پس از مراجعه به آنجا، کاری تعمیر شده را دیدم که با آنچه در اصل بود کاملاً تفاوت داشت.
از این آثار چند نمونه دیگر هنوز باقی مانده است که می توان از آنها بی نهایت استفاده برد.
به نظر من دیدن بنا، فهم آن و بهره گیری از افراد متخصص قدیمی و آشنایی با روش کار آنها و استنباط از گفته ها و اعمالشان، اصلی ترین بخش تحقیق در معماری گذشته ایران است.
انتخاب موضوع
در بحثهای مربوط به معماری ایران باید به بعضی موضوعات کاربردی توجه خاص شود. چیزی که با کمال تأسف در دانشگاههای ما نادیده گرفته می‏شود. از طرف دیگر به موضوعاتی تا حدی خیالی نیز پرداخته می‏شود برای مثال «ایستگاه قطار در کره زهره!» و چیزهای دیگری نظیر این البته علت آوردن این مثال ، نشان دادن جنبه غیر کاربردی و صرفاً خیالی بعضی موضوعات است. ما می‌توانیم درباره موضوعاتی کار کنیم که به جنبه کاربردی آن بیشتر توجه شود.
موضوع مسکن درحال حاضر از بزرگترین مشکلات و گرفتاریهای جامعه است. نداشتن مسکن دغدغه بزرگ قشر عظیمی از جامعه بخصوص جوانان است و این مشکل به وضع خطر ناکی تبدیل شده است. در گذشته یک روستایی با مصالح بوم آورد و دم دستی، خانه خود را می ساخت و هر وقت نیاز بود آن را تعمیر می کرد. ولی حالا بعضی از مصالح مانند آهن و سیمان از دور دست برای او بار می‏شود و خانه‌ای با دو یا سه اتاق برای او ساخته می‏شود. حال اگر گوشه ای از خانه او خراب شود چه باید بکند؟ آیا دوباره باید از تهران برای او مصالح فرستاده شود؟! باید این مشکل را حل کرد. البته من نمی گویم که باید استفاده مجدد از خشت و طاق داشته باشیم، بخصوص در مناطقی که یکبار زلزله آمده است اصلاً نباید از طاق استفاده کرد. اما در بسیاری از مکانها هنوز می توانیم از مصالح بومی برای رفع مشکل مسکن استفاده کنیم و نیازی را که داریم بخوبی بر طرف نماییم. این کارها باید از دانشکده های معماری ما شروع شود.
موضوع مسکن می تواند از سالهای نخست در دانشکده- وقتی که دانشجو پروژه مسکن دارد- ارائه شود واین کار چندین بار در سالهای مختلف تکرار گردد. در این موضوعات می توان نه تنها خانه روستایی بلکه موضوع آپارتمان را در تهران برای یک خانواده 4 نفره یا خانواده پرجمعیت ارائه نمود. از دانشجو یک طرح منطقی خواسته شود و اینکه چگونه می توان خانه ای با صرفه طراحی کرد من آرزو داشته ام، چنین کارهایی را ببینم ولی متأسفانه تا به حال بندرت در پروژه‌ها و پایان نامه ها به این نوع موضوعها برخورده ام.
موضوع دیگر تحقیقاتی می تواند بافتهای قدیم و احیاء بافت محلات تاریخی باشد. در بافتهای کهن این کشور سرمایه های عظیمی وجود دارد. آیا این سرمایه‌ها باید مانند زباله از طرف شهرداریها در خندق ریخته شود؟ از دست دادن این سرمایه ها حیف است. این حرف به معنی آن نیست که مردم را مجبور کنند که در داخل خرابه ها زندگی کنند. به خاطرح می آید که صحبتی درباره محله عودلاجان داشتیم یکی از دوستان، در مقاله ای در روزنامه نوشته بود که: «پیرنیا می گوید که مردمان این محله در این خانه بنشینید تا او سالی یکبار از باغ زیبایش بیاید و شما را نگاه کند. اگر اینجا زیباست شما بیا اینجا زندگی کن و ما شما را تماشا کنیم!»، البته این منطقی نیست که ما به آنها بگوییم با این مشکلات باید در این مکانها زندگی کنید. شاید بخشی از این مشکل تقصیر من بوده باشد که به ساکنان این محلات اجازه نمی دادیم که دخل و تصرفی در خانه‌ها داشته باشند. باید به مردم محله ای که به علت خرابیهای موجود آن را رها کرده اند و آنجا متروک مانده است حق داد. محله ای که نه آب نه برق و نه گاز درست دارد حتی بعضی وقتها هیچ چیز ندارد و قابل سکونت نیست. گاهی می‌بینیم که خانه ای در یکی از این محلات خراب شده و به صاحبخانه گفته شده است که حق دست زدن به آن را نداری و از طرفی نیز به او کمکی نمی شود. همچنین برای برخی چیزها دولت هم نمی تواند کمکی ارائه دهد. فرضاً در گره سازی شده ای در خانه ای نیزابه ترمیم داشته باشد. این کار هزینه زیادی می‌خواهد که از عهده تشکیلات دولتی خارج است. اما می توان درباره راه حلهای دیگر برای احیای محلات فکر کرد. زمانی من پیشنهادی نمودم که در جلسه‌ای مورد استقبال قرار گرفت بخصوص از طرف مرحوم مصطفوی برای نمونه محله یوزداران یزد را بررسی می کنیم که دارای یک کوچه اصلی است این کوچه را می توان با هزینه کم تعمیر کرد بدین ترتیب که زمین آن سنگ فرش یا آژیانه شود(سنگهای تخم مرغی شکل که در میان بندهای آجری با نقوش مختلف قرار می گیرد) این کار چند حسن دارد یکی اینکه تعمیر آنها آسان است و اگر سنگی کنده شود می تواند به آسانی جایگزین شود و کاربرد آن از آسفالت و بتن حتماً بهتر است. همچنین روشی مرسوم در بیشتر شهرهای ایران بوده است و ما نمونه های زیبای آن را در شهر دزفول با نقشهای متنوع می بینیم در شمال ایران نیز با روش مخلوط با اجر بزرگ و سنگ کار شده است دیوارهای کوچه ها را نیز می توان کاهگل کرد آنچه در نمای کوچه می ماند سرد رد خانه است این سردها را می توان مرتب و تمیز کرد و آنهایی که نیاز به معمیر دارد مرمت و نواقص آن را برطرف نمود در اینجا اگر صاحب خانه استطاعت تعمیر آن را نداشت دستگاههای مسؤول باید به آنها کمک کنند واقعاً احیاء کنه سردر یک خانه قدیمی به وسیله یک نفر مقدور نمی باشد تعمیر، نظافت و برطرف کردن نواقص سردر نیر کار یک نفر نیست برای نمونه اگر یک در چوبی را بخواهند تعمیر کنند پرداخت هزنیه آن از طرف یک پولدار هم بر نمی آید.
در یک دسته بندی کلی از کیفیت خانه ها در محلات قدیمی، می توانیم آنها را به سه دسته تقسیم کنیم: نخست خانه هایی که اصلاً قابل استفاده نیست به ساکنان این خانه ها نمی توان گفت شما در این خانه زندگی کنید، آنها انسان هستند واگر کسی این نظر را داشته باشد باید به او گفت «خودتان در آنجا زندگی کنید»! باید به او اجازه داد شود که با همان حجم و ارتفاع و با حفظ فضای باز یا همان مساحت حیاط که در اصل داشته است، خانه ای بسازد. او را نیز در انتخاب نوع مصالح آزاد بگذاریم تا حدی که با شرایط اقلیمی محل سازگار باشد. برای نمونه دیده شده که در شهرهایی چون کاشان و یزد خانه ها را سنگ روکار برای نمونه دیده شده که در شهرهایی چون کاشان و یزد خانه ها را سنگ روکار می کنند . این واقعاً کشنده است و خانه را تبدیل به یکی کوره می‏کند در اینجا بهترین نوع مصالح کاه گل ارزه است (یا کاه گل دم گیری) که گزش آفتاب را می گیرد و از طرفی رنگ زیبایی دارد. دلایل این نوع کارها را می توان به مردم آموزش داد و به آنها فهماند که هم عمل به آن ساده است و هم برایشان ارزانتر تمام می‏شود با توجه به حجم وارتفاع ساختمان های قدیمی سازنده براحتی می تواند دو یا سه طبقه در آن بسازد.
فضای حیاط خانه را می توان به همان شکل واندازه حفظ کرد اما در طرح جدید می توان تغییراتی در آن ایجاد کرد همچنین در طرح جدید سعی شود پنجرها روبه کوچه باز نشود اگر این ویژگیها رعایت شود، وقتی از کوچه گذر کنیم خواهیم دید که خانه سر در و دیوارهایی تمیز و همچنین فضایی مناسب در داخل دارد که ساکنان آن می توانند در آنجا راحت زندگی کنند.
دسته ای دیگر از خانه را در بافتهای قدیمی، خانه های قابل تعمیر تشکیل می‌دهند. معمولاً صاحبان این خانه ها استطاعت ندارند تا به روش علمی آنها را تعمیر کنند در اینجا باید سازمانهای مربوطه، به آنها هم از لحاظ مالی و هم از لحاظ فنی کمک کنند به نحوی که ساکنان آنها احساس راحتی نمایند.
بعضی از خانه ها پدر سالاری هستند که معمولاً بسیار بزرگ می باشند. زندگی کرد در این خانه ها برای یک خانواده دشوار است و تعمیر آنها از عهده ساکنان آن بر نمی آید حتی جارو کردن و نظافت این خانه ها نیاز به ده نفر نیرو دارد ما نمی توانیم از ساکنان این خانه ها توقع داشته باشیم که بتوانند از آن محافظت کنند و آن را سالم نگاه دارند اینها می توانند به راحتی به مؤسسات عام المنفعه مانند مدرسه تبدیل شود اغلب این خانه ها براحتی می توانند عملکرد مدرسه را داشته باشند همانگونه که در شهر یزد خانه رسولیان به دانشکده معماری و شهرسازی تبدیل شد اغلب محلات قدیمی نیاز به تعداد دبستان و دبیرستان دارند و با تعمیر این خانه های بزرگ این مشکل را می توان مرتفع کرد برای تعمیر این خانه ها کارهای متنوعی می توان انجام داد مانند تجدید کاهگل ها و فرش مجدد فضاها، گچ کاری اتاقها، بازسازی طاقهای شکسته شده و تغییر عملکرد اتاقها اتاقهای کوچک می تواند برای مقاصد اداری استفاده شود و اتاق طنبی و ارسی به سالن تبدیل شود.
یکی از مشکلات بزرگ ساکنان این محلات ، نداشتن درمانگاه می باشد. برای نمونه بعضی می گویند که وقتی زنی پا به ماه می باشد و زمان وضع حمل او فرا می رسد تا رساندن مادر به بیمارستان هر دو از بین خواهند رفت و این حرف درستی است یکی از این خانه های بزرگ براحتی می تواند تبدیل به یک زایشگاه شود اگر ما امکانات را به آنها دادیم و همه تجهیزات را در اختیار آنها گذاشتیم دیگر بهانه ای وجود نخواهد داشت و از همان کوچه 5/1 متری می توان مریض را بر برانکا به درمانگاه رساند این کارها از نگرانی ساکنان این محلات می کاهد.
این محله ها نیز مانند محلات جدید همه امکانات را لازم دارند مانند شعبه اداره ثبت ، کلانتری، شهرداری، فضاهای درمانی و آموزشی ، که خانه های بزرگ را می توان به این کارها اختصاصی داد این در صورتی عملی خواهد شد که زیر نظر یک نهاد مسؤول ، مانند میراث فرهنگی و با در نظر گرفتن شرایط فنی دقیق محلات را باز پیرایی کنند و در صورت وجود موانع و نواقص،آنها را مرتفع سازند. به این ترتیب این محلات برجا خواهند ماند ولی اگر کاری در این زمینه صورت نگیرد تا چند سال دیگر چیزی از آنها باقی نخواهد ماند همچنانکه در یزد و کاشان و دیگر شهرها مشاهده می‏شود که چه به سر محلات قدیمی آمده و چند خیابان از داخل آنها رد شده است بقیه نیز اینگونه خواهند شد.
یکی از موضوعات مهم برای دانشجویان و محققان معماری می تواند بحث چگونگی الهام گرفتن با ادا در آوردن فرق دارد در حال حاضر به محض اینکه می گوییم یک ساختمان ایرانی یا اسلامی طراحی کن یا بساز از قوسهای جناغی و مانند آن استفاده می‌کنند آنچه که ما در معماری گذشته به عنوان جناغی می‌بینیم به این خاطر بوده است که این فن از پیشرفته ترین فنون ساختمانی زمان خود بوده است مانند آنچه در جناغی های دور میدان نقش جهان مشاهده می‌کنیم جناغی و سیله ای بوده برای پوشش دهانه های بیشتر از 3 متر اما این کارها در حال حاضر به چه معنی می باشد؟ این کارها وقتی در شهرهای بزرگی چون تهران انجام می‏شود دیگر منطق ندارد، دیگر نمی توان به آن الهام از هنر ایران گفت، این اسمش ادا در آوردن می‏شود.
اما موضوعهایی وجود دارد که می توان به آن الهام از هنر ایران گفت آنچه که در انها منطق وجود دارد یکی از آنها که در گذشته توجه زیادی به آن داشته اند ولی متأسفانه در دوره معاصر به آن توجهی نشده است موضوع رون است رون در اصطلاح معماری به معنی جهت بناها از سه رون راسته ، اصفهانی و کرمانی استفاده شده است.
حال مختصراً توضیح می دهیم که رون چه بوده و عدم توجه به آن چه مشکلاتی در برداشته است رون راسته ، به بناها جهتی شمال شرقی - جنوب غربی می داده است ، مانند آنچه در شهرهای کاشان، تهران، یزد و تبریز داشته ایم یکی از عوامل تأثبر گذار در انتخاب این رون قرار گیری شهرها در مجاورت یک کوه یا چند کوه بوده است برای نمونه شهر یزد بین شیر کوه و کوه خرانق قرار گرفته است در گذشته این اعتفاد وجود داشته که قرار گیری شهر رد جایی که بالای آن به وسیله کوه گرفته شده باشد مشکلات متعددی خواهد داشت برای نمونه شهرری به و با خیزبودن مشهور بوده است زیرا در شمال شهرری کوه تبرک (بی‌بی شهربانو) قرار داشته و جای آن چندین بار تا به حال عوض شده است این یک واقعیت است به تهران امروز نگاه کنید و گرفتاری این شهر را ببینید گاهی اعلام می‏شود که برخی از مناطق مرکزی از آلوده ترین مکانهاست و تردد در آنجا برای مردم خطرناک است البته برای تهران باید فکر اساسی شود ولی در سایر شهرها می توان رونهای سابق را در نظر گرفت.
رون اصفهانی جهتی از شمال غربی به جنوب شرقی دارد همانگونه که می دانیم اصفهان بین دو کوه صفه و آتشگاه قرار دارد و این جهت جوابگوی این شهر بوده است در بناهای این شهر رعایت این رون شده است میدان نقش جهان دقیقاً نشان دهنده این جهت است هنگامی که استاد علی اکبر هنرمند بزرگ اصفهان اقدام به ساخت مسجد امام می کندبه زیبایی تغییر جهت را حل کرده است من به خاطر دارم هنگامی که آندره گدار وارد این مسجد می‏شد در جایی که نام استاد نوشته شده بود به رسم احترام به آفریننده این شاهکار بزرگ و فوق العاده، کلاه خود را بر می داشت در اصفهان و در اغلب نقاط فارس مانند شیراز و تخت جمشید با توجه به وجود کوههای متعدد آنها از رون اصفهانی استفاده شده است.
رون کرمانی جهتی شرقی وغربی دارد در کرمان چون کوهها در شمال و جنوب آن قرار دارند و شهر همدان بخاطر وضع باد و برف که از دره عباس به طرف شهر می وزد از این رون استفاده شده است در شهرهایی چون یزد و کاشان اعتقاد دارند که جهت شرقی- غربی نکبت بار است در حال حاضر عدم مراعات این موضوع باعث مسائل عدیده ای در بعضی شهرها چون یزد شده است در گسترش جدید شهر در محله صفائیه متأسفانه جهت صحیح به کار گرفته نشده است بدون اینکه قصد توهین داشته باشم باید بگویم که شهرساز این بخش مهندس اداره ثبت بوده است اما آنها بیشتر به دنبال بهره برداری هر چه بیشتر از زمین می باشند و با همین منطق تعداد زیادی خانه را به جهت کرمان ساخته اند این گونه خانه ها در تابستان بسیار گرم و در زمستان بسیار سرد است و قابل سکونت نیست .
یکی دیگر از موضوعاتی که می تواند مورد توجه قرار گیرد پنام و بهره گیری از آن است پنام یعنی عایق که شامل عایقهای رطوبتی حرارتی و عایق صدا است و هر سه را در بر می گیرد برای اینکه به اهمیت این موضوع بیشتر پی ببریم نمونه‌هایی را ذکر می نمایم هماهنگونه که در خانه های یزدی مشاهده می کنیم بخشهایی از آنها رو به شرق است اما متمایل به جنوب در این بخشها اتاقهایی که ساخته شده در نما تابش بند دارند در اتاقهای سه دری و پنج دری با زحمت و مخارج زیاد تابش بندها را تیغه های باریک عمودی و افقی هستند، ساخته اند با وجود این تیغه ها در زمستان اتاقها غرق آفتاب می شوند ولی در ساعتهای اولیه صبح تابستان خورشید از گوشه جنوب شرقی بیرون می آید و این تیغه ها از تابش آفتاب صبح تابستان به داخل اتاقها جلوگیری می‏کند و حداقل در ساعات اولیه صبح از اتاقها می توان استفاده کرد در حال حاضر می توان هم پنامها را مورد مطالعه قرار داد و هم از آنها در ساخت بناهای جدید استفاده نمود می دانیم که در شهرهای مناطق جنگی ایران که دشمن پلید و حشیانه آنها را خراب کرد ، مدتی است بازسازی شروع شده است سازمانهای مختلفی در شهرهایی چون دزفول و مناطق دیگر خوزستان در حال خانه سازی هستند اگر سازندگان این مسائل را رعایت نکنند مردم نمی توانند در آن خانه ها زندگی کنند با تکنیک پیشرفته روز می توان این تغیه های نازک و کم خرج را با مصالح مختل ساخت اما بر عکس می بینیم که ساختمانهایی که در تهران ساخته می‌شوند برای ضرفه جویی در هزینه ، اسکلت فلزی را بر پا کرده و روی آن را همه شیشه می کنند. این روش اصلاً با وضعیت اقلیمی تهران سازگار نیست، متأسفانه این کار در دیگر مناطق نیز عمل می‏شود.
یکی دیگر از موضوعهای تحقیقی در بخش پنام، ساخت دو پوشها می باشد معمولاً در بخشهایی از ساختمان که دهانه آن کم بوده است از طاق دو پوش استفاده می کردند برای اجراء، ابتدا طاقی با خیز کم می زدند و طاق دیگر با فاصله در بالای آن قرار می گفت با توجه به اینکه فاصله بین دو طاق کم بوده است ، با خشت این دو را به هم وصل می کردند بدین ترتیب یک طاق سبک در زیر وطاق اصلی روی آن قرار می گرفت . سپس روی طاق اصلی را کنو می‌زدند و در نهایت سقف رابرای خواب بر روی بام صاف می کردند این بحث می شد که حرارت در تابستان از بالای بام به پایین، در اتاقها اثر نکند هنچنین با توجه به سرمای زیاد زمستان بخصوص در شهری مانند یزد، سرما به داخل اتاقها کمتر نفوذ کند البته این به معنی اجرای آن را حال حاضر در شهری چون تهران نیست به دلیل گرانی زمین در شهرهای بزرگ نمی توان دیوار 5/1 متری چینه ای ساخت اما با تکینک پیشرفته روز در دنیا، می توان جانشینی برای آن یافت. چرا باید در خانه ای که نشسته ایم به راحتی صدای همسایه را بشنویم و یا اگر میخی به دیوار کوبیده شود در همه جای ساختمان صدای آن شنیده شود برای حل این مشکل می توان از مصالح مختلف استفاده کرد کاربرد صحیح پشم شیشه می‌تواند مشکل را حل کند (اما نه آنگونه که شنیده ام پشم شیشه را گذاشته و روی آن بتن بریزند) یا اینکه از پشم شیشه با مصالح مجوف نازک 5 تا 10 سانتی استفاده کرد این به عهده افراد متخصص است و ما می توانیم از کمک آنها بهره بگیریم باید درباره این موضوع فکر و مطالعه شود.
از موضوعهایی که در بالا آمده نمی توان صرفه نظر کرد و درباره می گویم که استفاده از معماری سنتی به معنی تقلید یا ادا در آوردن از معماری آل بویه و صفویه نیست. این کار غلط و زشتی است با این کار زمان را گم خواهیم کرد موضوعات بالا همه می تواند زمینه های تحقیقاتی خوبی برای دانشجویان و پایان نامه های آنان باشد.
یکی دیگر از موضوعهای جالب در تحقیقات معماری مسأله هنجار است در این باره می توان حداقل پنج کتاب نوشت موضوع جالب دیگر برای کار بربست است در این مورد به چگونگی روش تنظیم نقشه که از موضوعات مهم در معماری گذشته ما است ، پرداخت می‏شود شاید بعضی بگویند که حالا دیگر وضع تغییر کرده و مانند گذشته ما است، پرداخته می‏شود شاید بعضی بگویند که حالا دیگر وضع تغییر کرده و مانند گذشته «اتود» نمی کنند اما آنها نمی دانند که چقدر استفاده از پیمون و گننجاندن پیمونها در طراحی، به آنها نمی دانند که چقدر استفاده از پیمون و گنجاندن پیمونها در طراحی، به آنها کمک خواهد کرد.
درحال حاضر موضوع روش طراحی بناهای مذهبی بخصوص مساجد اهمیت زیادی دارد همانگونه که پیشتر گفته شد تا صحبت از ساخت این گونه بناها پیش می آید تعدادی چفد جناغی را در نما می سازند اگر چفدها با همان مصالح گذشته ساخته شود اشکالی ندارد اما در بعضی بناها به دروغ آن را به کار می‌برند ساختمانی بتنی را می سازند و در نما چفد های جناغی به کار می برند در روبه روی ساختمان دانشگاه تهران(سردراصلی)، بنایی مکعب شکل را ساخته و در جلوی پنجره ها با استفاده از نبشی خم کردن و آویزان کردن آنها قوسهایی را ساخته اند که حالا هم از بدنه اصلی جدا شده اند بعضی اعتقاد دارند که اگر ما یک مسجد را بدون جناغی بسازیم مردم آن را به عنوان مسجد قبول ندارند اما در اینجا یک سوال وجود دارد : آیا تا به حال ساخته ایم که ببینم مردم قبول دارند یا نه؟ ما در نقاط مختلف مسجاد بدون جناغی داریم مانند مساجد ابیانه، مسجدگزاوش بناب در آذربایجان یا خوانسار این مساجد تماماً با سقفهای چوبی ساخته شده اند و نقشه های چهار گوش دارند و در نوع خود بسیار زیبا می‌باشند در مسجد ملارستم مراغه ما حتی یک انحناء نداریم و در تمام آنها مردم نماز می‌خوانند.
یکی از دوستان صحبتی در این زمینه می کرد او می گفت همانطور که ما مثلاً یک روحانی را از لباس او می شناسیم مسجد را نیز از عناصر آن مانند گنبد، جناغی منار آن می شناسیم من این حرف را قبول دارم اما یک سوال در اینجا مطرح است: آیا لباس روحانیون ما در این زمان با لباس روحانیان در چهارصد سال پیش هیچ فرقی نکرده است عکسهایی که از زمان قاجار به جای مانده است این را نمی گوید. ما تغییراتی در لباس داشته ایم از طرفی دیگر باید در نظر داشت که دین ما یک دین جاودانی است و معماری آن نباید متوقف شود ما باید به همت چند جوان کارهایی ارائه کنیم اگر مردم آنها را نپذیرفتند آنوقت این بحثها صحیح است اما به نظر من تقلید اینگونه دروغ است و ساخت یک بنای بتنی با گذاشتن ماسکی روی آن نوعی توهین است! در این باره فکر کرد و این موضوع نیاز به تحقیق دارد.
منابع تحقیق
یکی از بخشهای مهم در هر تحقیق استفاده صحیح از منابع مختلف است. منابع موجود برای یک تحقیق در معماری گذشت ایران را می توان به سه دسته تقسیم نمود:
1- منابع با ارزش قدیمی متون اسلام
2- منابع معاصر ایرانی و خارجی
3- خو بنا
اهمیت نحوه استفاده از منابع تاریخی آنگونه که باید متأسفانه برای دانشجویان هنر و معماری ما روشن نشده است اصولاً شاید این عیب وجود داشته باشد که دانشجویان در دانشکده ها آنگونه که باید به تاریخ اهمیت نمی دهند. دانشجویان باید تشویق بشوند که به کتب تاریخی که انگشت شمار هستند مراجعه کنند متأسفانه عدم آشنایی با تاریخ به گونه ای است که بعضی هنوز نمی دانند که صفویه اول بوده است یا قاجاریه این عیب بزرگی است و برای اصلاح آن باید از دانشگاهها آغاز کنیم در یک پژوهش معماری ، پژوهش تاریخی بخش قابل ملاحظه ای از آن را تشکیل می دهد نمونه ای از نحوه کاربرد منابع تاریخی را در کتابهای با ارزش یادگارهای یزد و خاک یزد اثر ایرج افشار می توان مشاهده نمود ایشان تمام کتابهای تاریخی درباره یزد، از تاریخ جعفری تا دیگر کتابهای بعدی را مطالعه کرده و چکیده آنها را در کتابهای خود آورده است استفاده از این منابع تا حد زیادی کار را برای خواننده آسان می‏کند می توان چنین کاری را برای همه شهرها که درباره آنها منابعی وجود دارد انجام داد نمونه های دیگر انجام شده برای کاشان ، شیراز و … وجود دارد که می توان بخوبی از آنها استفاده کرد.
به نظر من در یک تحقیق معماری، به خصوص دانشجویان که پایان نامه های خود را درباره موضوعات تاریخی می نویسند باید حتماً و حتماً چند کتاب مسالک و ممالک را مطالعه کنند