دانلود مقاله ابراء در حقوق ایران و انگلیس

اصطلاح فقهی و حقوقی ابراء، به مفهوم گذشت اختیاری داین از دین خود، و نیز بررسی ماهیت و اوصاف آن، از دیر باز مورد توجه فقیهان اسلامی بوده و حقوق‏دانان هم بر ابعاد بحث، غنا و تنوع آن افزوده‏اند.
مقاله حاضر نیز این مهم را بررسی و با مراجعه به متون فقهی معتبر عامه و خاصه و نقل و نقد آراء و نظرات حقوق‏دانان ، به ویژه از طریق مطالعه تطبیقی در حقوق سایر کشورها، به صورت مستدل، پیرامون شرایط، طرق اثبات و آثار این عمل حقوقی به بحث پرداخته است.
1. مقدمه: طرح موضوع و تقسیم مطالب
ابراءِ که مصدر و از باب اِفعال است، در لغت عرب، از ریشه بُروء، بَراء و برائت گرفته شده و به معنی خلاص کردن و رهانیدن از عیب و دین به کار رفته است.(1)در اصطلاح حقوقی، مطابق با ماده 289 ق. م: «ابراء عبارت از این است که داین از حق خود، به اختیار، صرف نظر نماید».
بر این تعریف - که به احتمال زیاد از قانون مدنی فرانسه اقتباس شده(2) ـ ایراداتی چند وارد شده است؛ از جمله اینکه، در آن، به اثر ابراء،یعنی «سقوط دین به اراده طلبکار،» قطع نظر از سبب آن، توجه شده است. بنا بر این، جای آن است که گفته شود: ابراء ممکن است به شکل ایقاع باشد یا عقد؛ معوّض باشد یا رایگان و ضمن عقد صلح، وصیت و تبدیل تعهد واقع شود یا به طور مستقل؛ در حالی که، اگر تعریف، به ماهیت و اوصاف عمل حقوقی می‏پرداخت و به اثر ابراء قناعت نمی‏کرد، چنین اختلافی واقع نمی‏شد.وانگهی، آوردن واژه «اختیار» در تعریف ابراء، این احتمال را به وجود می‏آورد که وجود رضا، در زمان انشاءِ ابراءِ، از ارکان وقوع ابراء است و پیروی از این نظر، نظم در اجرای قواعد را بر هم می‏زند.(3)
ایراد نخست وارد نیست؛ چون، از سیاق عبارتی که در ماده 289 ق. م به کار رفته است، می‏توان استفاده کرد که ابراء از دیدگاه قانونگذار مدنی، عمل حقوقی یک طرفه است و مطابق با آن، این داین است که با اراده خود ابراء را محقق می‏سازد و این خود می‏تواند بر تبرعی بودن آن نیز دلالت داشته باشد؛ زیرا، اگر ابراء در مقابل دریافت عوض انجام گیرد، سقوط دین با اراده دو نفر (داین و مدیون) صورت می‏گیرد، نه اراده داین به تنهایی.مضافاً این که، از عبارت «صرف نظر نماید» که در این تعریف به کار رفته است، می‏توان استنباط نمود که ابراء، اسقاط دین به طور مطلق و بدون انتظار دریافت مالی از مدیون و ایجاد تعهد و التزامی برای اوست؛ هر چند که، چنین تعهدی، فرعی و به صورت شرط باشد.(4)
ایراد دوم نیز نمی‏تواند مورد تأیید قرار بگیرد؛ زیرا، آوردن شرط «اختیار» در تعریف ابراء، که خود امری نامعهود از قانونگذار است، بیانگر این معنی است که، رضای ابراء کننده، در هنگام انشای ابراء، از ارکان این عمل حقوقی است و ابراء، بدون اختیار نمی‏تواند مؤثر واقع شود.
قانون مدنی ایران، در بند 3 از ماده 264، ابراء را به عنوان یکی از اسباب سقوط تعهدات ذکر کرده و ضمن مواد 289 تا 291 به بحث درباره آن پرداخته است.
نگارنده در این مقاله، مطالب مربوط به ابراء را در چهار قسمت: ماهیت ابراء، شرایط ابراء، وسایل اثبات ابراء و آثار ابراء، مورد بررسی قرار داده است.

2. ماهیت ابراء
2.1. ابراء در زمره ایقاعات است نه عقود
در فقه امامیه، مشهور و در فقه عامه، حنفی‏ها، حنبلی‏ها و شافعی‏ها ابراء را ایقاع می‏دانند. مطابق با این نظر، درستی ابراء، متوقف بر قبول مدیون نبوده بلکه رد او نیز به نفوذ و اعتبار آن لطمه‏ای وارد نمی‏سازد.(5)در مقابل، بعضی از فقیهان امامیه از جمله شیخ طوسی،(6) ابن زهره و ابن ادریس،(7) ابراء را عقد دانسته و قبول مدیون را در تحقق آن ضروری می‏شمارند.
در حالی که، در فقه عامه، فقیهان مالکی و زیدی به لحاظ غلبه معنی تملیک بر اسقاط در ابراء، قبول مدیون را در تحقق آن، لازم می‏دانند؛(8) در فقه امامیه اساس استدلال بر این است که ابراء دین در واقع منّتی است بر مدیون که نمی‏توان وی را بر قبول آن اجبار کرد.(9) در پاسخ از این استدلال چنین گفته شده است که، اسقاط حق و صرف نظر نمودن از آن که با اراده صاحب حق و بدون تقاضا و درخواست مدیون صورت می‏گیرد، منّتی بر وی محسوب نمی‏شود تا تحمل آن برای او دشوار باشد.(10)
در حقوق ایران، مستفاد از ماده (289 ق.م)، این است که قانونگذار در تعیین ماهیت حقوقی ابراء، به مشهور پیوسته و آن را از ایقاعات به حساب آورده‏است؛ نه عقود و قراردادها.
در حقوق انگلیس، قاعده کلی این است که طرفین قرار داد، همان گونه که می‏توانند از طریق توافق (agreement)برای خود تعهداتی به وجود آورند، خواهند توانست از طریق توافق، یکدیگر را از تعهداتشان مبرّا (release)سازند.به طور مثال: هر گاه (A) به عنوان خریدار قادر نباشد، بابت کالاهایی که به او تسلیم شده است، ثمن معامله را به فروشنده (B) بپردازد؛ ممکن است (B) به موجب توافقی که با (A) منعقد می‏کند، ذمه او را نسبت به تعهدی که دارد ابراء نماید.(11)
مطابق با ماده 115 قانون تعهدات سویس نیز ابراء، قراردادی است که برای ابطال یا تقلیل یک طلب واقع می‏شود. (B.remise conventionnelle).(12)
در قانون مدنی فرانسه نیز ابراء، از عقود (convention) شناخته شده است. در قانون مدنی آلمان نیز ابراء، در شمار قراردادها محسوب می‏شود.
در قانونی مدنی سابق مصر نیز ابراء، عبارت بود از توافقی بین داین و مدیون در مورد سقوط بلاعوض دین؛ ولی، در قانون مدنی جدید این کشور، ابراء به صرف اراده داین محقق می‏شود و نه با توافق وی با مدیون.(13)
2.2. تفاوت ابراء با هبه طلب به مدیون
بنا به عقیده برخی از فقیهان اسلامی، هبه طلب به مدیون، اگر چه به لفظ هبه انجام بگیرد ایقاع و در حکم ابراء محسوب می‏شود(14) گروهی دیگر با وجود این که هبه طلب را مانند ابراء وسیله‏ای برای سقوط تعهد می‏دانند ؛ ولی، بر خلاف ابراء، برای آن ماهیتی قرار دادی قایل هستند.(15) در حقوق داخلی نیز استادان در این باره اختلاف نظر دارند. بعضی(16) معتقدند که هبه دین به مدیون همان ابراء است و بر این اساس ماده 806 ق.م را خالی از اشکالی ندانسته و برآنند که می‏بایست در اصلاحات بعدی حذف گردد؛ در مقابل، عده‏ای(17) آن را عقد به حساب آورده‏اند.
به نظر می‏رسد که هبه طلب، ماهیتی متفاوت از ابراء دارد؛ زیرا، ابراء همان طور که برخی از فقیهان نیز گفته‏اند، در واقع اسقاط طلب است؛ در حالی که هبه طلب، تملیک آن به مدیون می‏باشد. بنابر این، در تحقق آن، قبول مدیون ضروری است.
عدم امکان رجوع واهب از آنچه بخشیده است را نمی‏توان دلیل بر آن دانست که هبه طلب، ابرایی است که با لفظ هبه بیان شده است.؛ زیرا، رجوع واهب در موردی است که مال موهوب باقی باشد و تردیدی نیست که با هبه طلب و تملیک آن به مدیون، دین از جهت مالکیت مافی الذمه از بین رفته (ماده 300 ق. م) و سقوط دین از ذمه مدیون به منزله تلف مال موهوب خواهد بود. برای این است که برابر ماده 806 ق. م: «هرگاه داین، طلب خود را به مدیون ببخشد حق رجوع ندارد».
2.3. در ابراء نمی‏توان شرط خیار کرد
خیار شرط به این معنی است که ابراء کننده به هنگام انشای ابراء، حق فسخ را برای خود یا شخص ثالث در نظر بگیرد.بیشتر فقیهان امامیه، خیار شرط را در مطلق ایقاعات منتفی می‏دانند.(18) شیخ طوسی(19) بر آن است که خیار شرط در طلاق جریان ندارد. محقق حلی(20) نیز خیار شرط را در طلاق و ابراء نفی کرده است.
محقق نایینی،(21) بحث درباره خیار شرط را در مورد همه ایقاعات تعمیم داده و معتقد است که در هر ایقاعی، منشأ با انشای موقع و بدون این که نیازی به قبول آن باشد موجود می‏شود. بنابر این، هرگاه شرطی بعد از آن بیاید اگر تحقق منشأ، موقوف بر آن نباشد، شرط مزبور به دلیل مجانی و بلاعوض بودن و نیز ناپیوستگی به دو اراده در زمره شروط ابتدایی قرار خواهد گرفت و اگر تحقق منشأ، معلق بر آن باشد چنین تعلیقی باطل است.
قطع نظر از این که به نظر می‏رسد در کلام محقق نایینی نوعی خلط بین ابراء مشروط و معلق صورت گرفته است؛ استدلال نامبرده مبتنی بر لازم‏الوفاء نبودن شروط ابتدایی و پذیرش نظریه‏ای است که تعلیق را در مطلق انشائیات موجب بطلان عمل حقوقی می‏داند.
به نظر ما اگر ابراء را پیش از قبول مشروط علیه (مدیون) محقق بدانیم در این صورت شرط بعدی در حقیقت تعهد جداگانه‏ای است که نمی‏تواند عنوان شرط ضمن ابراء را داشته باشد و اگر ابراء را موکول به قبول مدیون بدانیم اشکال ابراء مشروط نه به جهت تعلیقی بودن آن بلکه به جهت این است که در این صورت ابراء یک ماهیت عقدی پیدا می‏کند و دیگر ایقاع نیست امری که با حقیقت ابراء سازگاری ندارد.(22)
در مورد عدم ثبوت خیار شرط در ایقاعات و از جمله ابراء، دلایلی دیگر نیز اقامه شده است که در اینجا، به دو مورد از آنها، اشاره می‏کنیم:
اول: لزوم در ایقاعات همانند جواز در عقود جایز، یک حکم مشروع؛ ولی، فسخ ایقاع یک امر نامشروع است.در توضیح مطلب فوق گفته شده است که جریان خیارات در عقود، به دلیل این است که لزوم در آنها حق است نه حکم و بر این اساس است که متعاقدین می‏توانند عقد را از طریق اقاله منحل نمایند در حالی که در ایقاعات اقاله راه ندارد و از این امر کشف می‏شود که فسخ در ایقاعات نیز نمی‏تواند جریان پیدا کند.(23)
دوم: تأثیر فسخ در ایقاعات امری محال است؛ زیرا، مستلزم اعاده معدوم است(24) ابراء به عنوان یکی از ایقاعات، اسقاط حق است و با سقوط حق، امکان بازگشت آن جز با پیدایش سبب جدید وجود ندارد؛ درست همان گونه که اگر یکی از خیارات اسقاط شود اعاده آن ممکن نمی‏باشد.(25)
شایان ذکر است که فقیهان عامه نیز در مورد عدم جریان خیار شرط در ابراء با مشهور در فقه امامیه هم عقیده‏اند.(26)
در حقوق ایران، به نظر می‏رسد همان گونه که بعضی از استادان(27) نیز تصریح کرده‏اند، به دلیل ناسازگاری، میان شرط خیار با ماهیت ابراء به عنوان یک عمل حقوقی یک جانبه است که می‏توان گفت: خیار شرط در ابراء، بلکه در مطلق ایقاعات راه ندارد. مضافا این که از مقررات قانون مدنی راجع به ابراء و سایر ایقاعات و نیز مقررات مربوط به خیارات نیز می‏توان استنباط نمود که خیارات اختصاص به عقود داشته و در ایقاعات، به پیروی از نظر مشهور فقیهان امامیه،قابل درج نیست.
با توجه به اینکه شرط خیار در ابراء به دلایلی که گذشت فاقد اعتبار است، این پرسش مطرح می‏شود که آیا چنین شرطی به اعتبار ابراء نیز لطمه می‏زند یا خیر؟در فقه امامیه، توجه فقیهان بیشتر به امکان یا عدم امکان شرط خیار در ایقاعات از جمله ابراء معطوف شده است؛ ولی، در فقه عامه بر صحت ابراء و بطلان شرط اتفاق نظر وجود دارد.(28)
در حقوق ایران نیز بنا به عقیده برخی از مؤلفان، هیچ دلیلی برای بطلان ابرایی که در آن شرط خیار شده است وجود ندارد. بطلان ابراء متناسب با نظر فقیهانی است که بطلان شرط را سبب بطلان عقد می‏شمارند؛ در حالی که قانون مدنی این نظر را نپذیرفته است؛ مگر آن که چندان اساسی باشد که ارکان عقد را بهم بزند.(29) ولی، به نظر می‏رسد همان طور که بعضی از استادان حقوق مدنی(30) نیز بیان کرده‏اند، بطلان شرط در این مورد به عقد نیز سرایت کرده و آن را بی اعتبار می‏سازد؛ زیرا، با لحاظ چنین شرطی، داین در واقع برائت ذمه مدیون را به صورت مطلق و قطعی اراده نکرده؛ بلکه، آزاد شدن ذمه او را مشروط به امکان اشتغال مجدد از طریق فسخ ابراء نموده است که چنین ابرایی نمی‏تواند قابل تحقق باشد.
در حقوق انگلیس، ابراء مشروط (conditional release)، به عنوان یکی از اقسام ابراء مورد پذیرش قرار گرفته است؛ که به موجب آن انحلال ابراء، معلق به شرط فاسخ (conditionsubsequent) می‏شود؛ مانند، این که طلبکار به هنگام ابراء، شرط می‏کند که اگر در آینده، سازش میان او و بدهکار به عمل نیامد، ابراء به وقوع پیوسته کان لم یکن تلقی شود.(31) یا موجر ضمن ابراء، شرط کند که اگر مستأجر اجاره بهای آینده را به موقع نپردازد، ابراء اجاره‏بهای گذشته نیز بی اثر شود.
2.4. ابراء یک عمل حقوقی مجانی و رایگان است
در فقه امامیه بعضی از فقیهان، بر بلاعوض بودن ابراء تصریح کرده و معتقدند که صلح حطیطه (صلح به کمتر از خواسته مورد اعتراف) ابراء نیست؛ بلکه، عقدی مجانی می‏باشد. مطابق با این نظر، چنانچه در مقابل ابراء، عوضی قرار داده شود، ابراء باطل می‏گردد.
در فقه عامه، شافعی‏ها ابراء معوض را صحیح می‏دانند و بر آنند که مدیون می‏تواند در مقابل ابراء، مالی را به داین ببخشد.
فقیهان حنفی نیز هر چند ابراءِ معوض را باطل نمی‏دانند ؛ ولی، آن را از صورت ابراء، خارج ساخته و در قالب عقد صلحی که در برابر عوض محقق می‏شود توجیه کرده‏اند.(32)
در حقوق ایران نیز بیشتر صاحب‏نظران معاوضه ابراء دین با مال دیگر را باطل می‏دانند؛ ولی، با این حال بنا به عقیده برخی،(33) تعویض بین دو عمل حقوقی که یکی از آن دو ابراء باشد صحیح است.بر این اساس، تعویض ابراء با ابراء طرف مقابل، نظیر هبه معوّضه، و (ابراء ذمه زوج در مقابل طلاق) امری امکان‏پذیر است.
به نظر می‏رسد- همان طور که بعضی از مؤلفان(34) نیز بدان تصریح کرده‏اند - هر چند که قرار دادن عوض در مقابل ابراء، آن را از صورت ابراء خارج می‏سازد؛ ولی، می‏توان عمل مزبور را به معنی تبدیل تعهد، به اعتبار تغییر دین، قلمداد نمود.
در حقوق انگلیس نیز، ابراء ذمه متقابل (mutual Release)، مورد پذیرش قرار گرفته است. در ابراء ذمه متقابل، هر یک از طرفین قرارداد اصلی، با ابراء ذمه دیگری نسبت به تعهدات موضوع توافق، عوض توافق بر پایان دادن به قرارداد اصلی را فراهم می‏آورد.این شکل از ابراء ذمه، به اسقاط حق (waiver) معروف است که بر اساس آن هر یک از طرفین، حقوق خود را که از قرارداد اصلی ناشی شده اسقاط می‏کند و آن در جایی امکان‏پذیر است که عوض قرارداد اصلی هنوز قابل اجرا باشد؛ ولی، هرگاه یکی از طرفین، تعهدات قراردادی خود را به اجرا گذاشته باشد، چنانچه ابراء به موجب یک قرارداد غیر رسمی (parol release)، خواه به صورت کتبی یا شفاهی، انجام گرفته باشد، توافق مزبور عقدی غیر معوض (undecontract) است که مؤثر و نافذ نخواهد بود؛ مگر این که، بستانکار عوض با ارزشی را در برابر صرف نظر کردن از حق خویش دریافت کرده باشد. شکل ابراء ذمه در این فرض به تراضی و ایفای تعهد (accordandsatisfaction) معروف است accord)) تحصیل ابراء از یک تعهد است به وسیله هر عوض با ارزش خواه تعهد موضوع ابراء ناشی از قرارداد باشد، یا شبه جرم.(35) چنانچه به عنوان مثال، فروشنده‏ای بابت کالاهایی که به خریدار تحویل داده است، مبلغ 50 پوند طلبکار شده باشد، تعهد خریدار به پرداخت نقدی 45 پوند در ازای ابراء ذمه او، یک تراضی و ایفاء تعهد مطلوب و مناسب به حساب نمی‏آید؛ زیرا، خریدار نسبت به پرداخت 5 پوند باقی مانده بری‏ء الذمه شده است، در حالی که در مقابل آن نه چیزی داده و نه تعهدی را بر عهده گرفته است.

امروزه، این موضوع به عنوان یک قاعده کلی مطرح است که چنانچه طلبکار چیزی متفاوت از آنچه را که استحقاق دریافت آن را داشته است بپذیرد، این امر می‏تواند موجب برائت ذمه بدهکار از تعهدش باشد.برای مثال: آقای Aموافقت می‏کند که باغ آقای B را در ازای 10 پوند بیل بزند و این کار را مطابق با قرارداد انجام می‏دهد؛ (در این زمان) طرفین می‏توانند قرارداد نخست را کنار بگذارند و قراردادی دیگر جانشین آن کنند که در آن آقای B موافقت می‏کند در عوض 10 پوند، یک دوچرخه برای آقای A تهیه کند. اگر آقای A این امر را بپذیرد، آنچه اتفاق افتاده نمونه‏ای از تراضی و ایفای تعهد خواهد بود که در آن واژه تراضی (accord) بیانگر توافق است و واژه ایفای تعهد (satisfaction)، عوض جدید (دوچرخه) را بیان می‏کند.
هر چند به نظر می‏رسد که (accord and satisfaction) در حقوق ما، نوعی تبدیل تعهد به اعتبار تغییر دین است؛ ولی، در حقوق انگلیس نباید آن را با (novation) که به معنی تبدیل تعهد در حقوق آن کشور است، اشتباه کرد. (Novation) عبارت است از ایجاد قراردادی جدید بین طرفین که به موجب آن (A)یعنی شخصی که حقوقی را به موجب قراردادی به دست آورده (برای مثال بستانکار) بنا به درخواست (B) یعنی فردی که متعهد است (برای مثال بدهکار) موافقت می‏کند که (c) مسؤولیت (B) را به عهده گرفته یا تقبل کند.(36) بنابراین، (Novation) در حقوق انگلیس معنایی مضیق‏تر از تبدیل تعهّد در حقوق ایران پیدا می‏کند.
بعضی از مؤلفان(37) برآنند که می‏توان بر مدیون ضمن ابراء، شرط عوض کرد و از این نظر ابراء احتیاج به قبول پیدا می‏نماید و ابراء، حقیقت حقوقی خود را از دست نمی‏دهد. شرط عوض خلاف مقتضای ابراء نیست؛ زیرا، ابراء اسقاط حق است و با شرط عوض نیز اسقاط حق محقّق می‏شود.

گفته بالا قابل ایراد به نظر می‏رسد زیرا، همان‏طور که در گذشته تحلیل شد، درج هرگونه شرطی ضمن ایقاع (و از جمله شرط عوض) با ماهیت ایقاع که عمل حقوقی یک‏طرفه است منافات دارد.
واقعیت این است که در ابراء همراه با شرط عوض، ابراء به طور غیر مشروط تحقق یافته و شرط عوض با قبول آن عقدی مستقل است که در کنار ابراء قرار می‏گیرد.
3. شرایط ابراء
برای این که یک ابراء به طور صحیح محقق گردد، باید دارای شرایطی باشد که این شرایط را در سه قسمت، شرایط ابراء کننده، شرایط ابراء شونده و شرایط موضوع ابراء مورد بررسی قرار می‏دهیم.
3.1. شرایط ابراء کننده
این شرایط عبارت است از اختیار قانونی، اهلیت ، قصد و رضا
3.1.1. اختیار قانونی
ابراء می‏بایست به وسیله طلبکار یا نماینده و یا مأذون از جانب او محقق شود و ابراء فضولی باطل است؛ مقصود از ابراء فضولی این است که شخصی که نه داین است و نه نمایندگی یا اذن از طرف او دارد، ذمه مدیون او را ابراء نماید.
مسأله قابل طرح این است که آیا می‏توان ابراء فضولی را مانند عقد فضولی غیر نافذ دانست تا با تنفیذ طلبکار، نافذ و مؤثر گردد یا این که ابراء فضولی اساساً عملی باطل و فاقد اثر است؟ از فقیهان امامیه، برخی(38) به بطلان آن حکم کرده و بر آن ادعای اجماع نموده‏اند. برخی دیگر(39) انعقاد چنین اجماعی را در ایقاعات (به استثنای طلاق) انکار کرده و برآنند که احکام راجع به معاملات فضولی به ایقاعات نیز قابل تسری بوده و ایقاع فضولی نیز همانند عقد فضولی غیر نافذ بوده و با تنفیذ بستانکار می‏تواند نافذ گردد.
در حقوق مدنی ایران، قانونگذار درباره اجرای قواعد فضولی در ایقاعات حکمی ندارد؛(40) مؤلفان نیز در این باره هم عقیده نیستند؛ بعضی،(41) احکام فضولی را ویژه عقود ندانسته و آن را در ایقاعات نیز قابل اجرا می‏دانند؛ مگر آنکه، با طبیعت عمل حقوقی یا حکم ویژه‏ای مخالفت داشته باشد؛ که در این موارد، ایقاع فضولی باطل است. با توجه به مراتب فوق، بر این باورند که ابراء فضولی، باطل و کان لم یکن نیست؛ بلکه، عملی است غیر نافذ که نفوذ واعتبار آن منوط به رضای طلبکار است؛ ولی، به نظر می‏رسد همان‏طور که برخی از استادان حقوق مدنی(42) نیز گفته‏اند، به عنوان یک قاعده کلی، برای تحقق هر عمل حقوقی، رضا به عنوان یک شرط ضروری می‏باشد. بدیهی است پذیرش این وضعیت، بطلان ایقاع فضولی از جمله ابراء فضولی و عدم تأثیر رضایت بعدی است. از طرف دیگر حکم به عدم نفوذ معاملات فضولی، مستند به دلایلی است که قابل تسری به ایقاعات نمی‏باشد.
3.1.2. اهلیّت
با توجه به این که در ابراء، بستانکار در مال خود به نحو تبرع تصرف می‏نماید، ابراء کننده باید به سن رشد رسیده و محجور نباشد. بر این اساس، ابراء مجنون و صغیر غیر ممیز به دلیل فقدان قصد و ابراء سفیه و صغیر ممیز به جهت ممنوعیتی که آنها از دخالت در اموال و حقوق مالی خود دارند، باطل و کان لم یکن است.

قانون مدنی در ماده 290 به این مطلب اشاره داشته چنین مقرر می‏دارد:«ابراء وقتی موجب سقوط قصد می‏شود که متعهد له برای ابراء اهلیت داشته باشد».
نمایندگان قانونی محجور (ولی قهری وصی و قیم) نیز نمی‏توانند دین شخصی را که به محجور مدیون است ابراء نمایند؛ زیرا، آنها نسبت به مال محجور ولایت تبرع ندارند. ابراء، اسقاط مجانی دین به زیان طلبکار است که نمی‏توان آن را لازمه اداره دارایی محجور دانست؛ بلکه، مدعی العموم یا دادگاه نیز نمی‏تواند چنین اذنی را به آنها بدهد.
3.1.3. قصد و رضا
برای تحقق هر عمل حقوقی خواه عقد باشد یا ایقاع، وجود قصد انشاء ضروری می‏باشد. ابراء نیز از این قاعده مستثنی نیست. بنابر این چنانچه ابراء کننده در حال مستی، شوخی، بیهوشی یا خواب، ذمه مدیون خود را ابراء کند، ابراء اعتباری نخواهد داشت.علاوه بر قصد، رضای ابراء کننده نیز برای تحقق ابراء لازم است.
درباره بطلان ابرائی که از روی اکراه واقع می‏شود، فقیهان امامیه اتفاق نظر ندارند؛ در حالی که، مشهور بر بطلان آن حکم کرده‏اند. بعضی(43) معتقدند که ابراء اکراهی همانند عقد اکراهی، غیر نافذ بوده و با تنفیذ ابراء کننده بعد از زوال اکراه نافذ می‏گردد. در حقوق ایران به نظر می‏رسد که در حکم ابراء مکره باید به مشهور پیوست و آن را باطل دانست. حکم عدم نفوذ به علت فقدان رضا حکمی استثنایی است که صرفاً برای عقود مقرر شده است و نمی‏توان آن را به ایقاعات، از جمله ابراء تسری داد.از طرف دیگر، لحن ماده 289 ق. م نیز به گونه‏ای است که احتمال بطلان ابراء مکره را تقویت می‏نماید؛ زیرا، همان طور که پیش از این گذشت، قانونگذار با آوردن شرط «اختیار» در تعریف اکراه، نشان داده است که ابراء اکراهی اثری ندارد.(44)
3.2. شرایط ابراء شونده (مدیون)
بعضی از فقیهان اسلامی عقیده دارند که در ابراء، مدیون باید معلوم و معین باشد. بنابر این چنانچه بستانکار بگوید: هر کس به من دینی دارد او را ابراء کردم؛ یا این که، کسی ذمه یکی از دو بدهکار خود را ابراء کند؛ ابراء در هر دو فرض باطل است. مطابق با نظر فوق، در موردی که مدیون‏ها محصور و معلوم باشند، مثل اینکه داین بگوید: من بدهکاران خود را که در این مجلس حضور دارند، ابراء کردم؛ چنین ابرایی صحیح است. در مورد ابراء ذمه یکی از دو مدیون نیز بعضی از فقیهان حنبلی(45) معتقدند، چنین ابرایی صحیح بوده و ابراء کننده باید یکی از آن دو را تعیین کند. به نظر می‏رسد که بطلان ابراء مدیون مجهول بنابر نظریه‏ای قابل قبول است که ابراء را تملیک می‏شمارد و حکم به بطلان ابراء، طبق نظری که آن را اسقاط می‏داند وجهی ندارد؛ بنابر این، طلبکار می‏تواند بدون آنکه بدهکاران خود را بشناسد ذمه همه آنها را ابراء نماید.
3.3. شرایط موضوع ابراء
همان طور که پیش از این گفته شد ابراء، اسقاط است و آنچه قابل اسقاط است، دین است که در ذمه مدیون قرار می‏گیرد. از آنجا که اعیان معین، به اقتضای طبیعتی که دارند نمی‏توانند در ذمه ثابت شوند؛ بنابر این، اسقاط آنها امکان پذیر نیست. درست به همین دلیل است که در همه مذاهب اسلامی، ابراء از عین معین باطل است. بر این اساس است که به فرض اگر شخصی، کتابی را غصب کند، ابراء از آن صحیح نیست.(46)

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله   28 صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید

دانلود مقاله گزارش کارآموزی حسابداری صنعتی

کوششهای مدیریت برای دستیابی به هدفهای واحد تجاری بر اساس وظایف دو گانه برنامه ریزی و کنترل پی ریزی می شود. وظیفه برنامه ریزی اساساً یک فرآیند تصمیم گیری است که با مسایلی مانند تعیین سود مورد نظر، تهیه و دسترسی به مواد اولیه، نیروی کار و ماشین آلات، برآورد حجم تولید و ایجاد سیستم ارتباطات که گزارشگری و کنترل صنایع واقعی را در مقایسه با برنامه های از پیش تعیین شده امکان پذیر می سازد، سروکار دارد.
وظیفه کنترل عبارت از سازماندهی و ترکیب منابع طبیعی، نیروی کار و ابزار تولید در یک واحد هماهنگ برای دستیابی به نتایج مطلوب می باشد. حلقه ارتباطی بین وظیفه برنامه ریزی اولیه و وظیفه کنترل ثانویه، سیستم اطلاعاتی حسابداری صنعتی است که ارتباط مؤثر انتقال مداوم اطلاعات، حسابداری سنجش مسئولیت و انعطاف مدیریت را امکان پذیر می سازد.
حسابداری صنعتی نوین یکی از ابزارهای مدیریت است که تحلیل گزارشگری اطلاعات و آمار تاریخی و پیش بینی شده را به مدیران ارائه می کند. این گزارشها و تحلیلها، مدیریت را در توسعه امکانات بالقوه، بهبود فرصتهای موجود، برقراری کنترلهای عملیاتی جدی و در عین حال قابل انعطاف یاری می دهد و فرآیند مدیریت را از طریق ارزیابی عینی اطلاعات کسب شده گسترش می بخشد. برنامه ریزی اساساًٌ یک فعالیت تصمیم گیری است و کنترل، دستیابی به هدفهای برنامه ریزان را تضمین می کند. اگر چه اطلاعات و آمار مورد نیاز برای انجام این دو وظیفه غالباً متفاوت است. اما انتظار می رود که سیستم حسابدای صنعتی هر دو نیاز را برآورده سازد.
بدیهی است مفاهیم و روشهای ارائه شده در این پروژه غالباً در رابطه با شرکت هنرسازان توس، مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
تعیین اهداف یک واحد تجاری ارتباط نزدیکی با برنامه ریزی دارد، به عبارت دیگر از طریق برنامه ریزی صحیح می توان باهداف تعیین شده دست یافت. هنگام طرح این سئوال که اهداف یک واحد تجاری چیست، اکثراً هدف اصلی را کسب سود می دانند در حالیکه ممکن است هدف عمده و اساسی فعالیتهای یک واحد تجاری صرفاً کسب سود نباشد. اگر بخواهیم این موضوع را در بعد وسیعتر آن بررسی نمائیم، هدف عمده و اساسی ، اجرای تعهدات اجتماعی می باشد که در کنار اجرای این تعهدات عامل سود آوری نیز جهت جلوگیری از ورشکستگی واحد تجاری مورد توجه قرار می گیرد. تولید و ارائه محصولات و خدمات به مشتریان به میزان مورد درخواست و در زمان معین، تحمل هزینه و به قیمتی که در بلند مدت برای واحد تجاری سود عادلانه و اعتبار کسب کرده و انجام تعهدات اجتماعی را نیز ممکن سازد، مستلزم بررسیهای عمقی و اتخاذ پاره ای تصمیمات توسط مدیریت واحد تجاری می باشد. در همین راستا، شرکت هنرسازان توس، با مدیریت آقای جاهدی نیا و با تلاش پرسنلی کوشا و مصمم، در خصوص گردآوری کتابی به نام «کتاب اول توس» که حاوی اطلاعات و مشخصاتی از صنایع ، ادارات ، شرکتها و ... می باشد فعالیت داشت که در اینجا جا دارد از آن به عنوان بانک اطلاعات استان خراسان نام برد. بنابراین هدف اساسی این شرکت اطلاع رسانی در کنار آن کسب سود می باشد.
سازماندهی اساساً تعیین چارچوبی است که در آن فعالیتهای ضروری باید اجراء گردیده و افراد مسئول انجام فعالیتها مشخص گردند. بدون وجود سازماندهی مناسب، مدیر قادر به انجام وظایف محوله نخواهد بود. اصطلاح «سازماندهی» یا «سازمان» به مفهوم منظم کردن واحدها و قسمتهای مستقل مرتبط به یکدیگر در یک مجموعة کلی می باشد. سازمان دهی مستلزم 1) قرار دادن قسمتها، دوایر یک واحد تجاری در یک چارچوب سازمانی مطلوب 2) تقسیم مسئولیت و تفویض اختیار به بعضی افراد می باشد اینگونه فعالیتهای سازمانی شامل گردآوری افراد به منظور انجام کارها و پیشبرد امور واحد تجاری نیز می گردد. پس از ایجاد واحد برای سازمانی، مدیریت به منظور انجام کارها باید اموری را به هریک از این واحدها محول نماید. جهت دست یابی به اهداف واحد تجاری، تقسیم و تخصیص مناسب کارها بین کارکنان از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
نمودار سازمانی
نمودار سازمانی ، نمایشگر موقعیت هریک از مدیران بوده و می تواند در جهت تشریح مسئولیتها، اختیارات و پاسخگوئیها یاری دهنده باشد. گزارشات حسابداران باید مدیریت را در ارزیابی کارایی برنامه ها، تشخیص نقاط ضعف و قوت در رابطه با مسئولیتها و همچنین ایجاد شرایطی که منجر به اقدامات اصلاحی می گردد، یاری نماید. نمودار سازمانی شرکت هنرسازان توس در ذیل نشان داده شده است.

ماهیت حسابداری صنعتی
حسابداری صنعتی، که گاهی اوقات حسابداری مدیریت نیز نامیده می شود، باید به عنوان بازوی مدیریت در ارتباط با برنامه ریزی و کنترل فعالیتها تلقی گردد. در حقیقت حسابداری صنعتی را با ابزار حسابداری مورد نیاز جهت برنامه ریزی کنترل و ارزیابی عملیات مجهز می نماید.
در مرحله برنامه ریزی، حسابداری صنعتی با آینده سروکار دارد و در مرحله کنترل، حسابداری صنعتی با زمان حال و مقایسه نتایج جاری با استانداردها و بودجه های از پیش تعیین شده ، سروکار دارد. مدیریت واحد تجاری از طریق استفاده از اطلاعات ارائه شده توسط حسابداری صنعتی یا غالباً می تواند قسمتهایی را که به درستی وظایف خود را انجام نداده اند، شناسایی نماید.
حسابداری صنعتی به طور ادواری، معمولاً در پایان دورة مالی، جهت تعیین سود با هزینه هایی که در گذشته اتفاق افتاده و همچنین با سهم هزینه های تاریخی سروکار دارد. در این مقطع، روش حسابداری صنعتی خصوصاً جذب هزینه های ساخت را به کالاهای تولید شده موجود در پایان دوره و محصولات انتقال یافته به حساب «بهای تمام شده کالای فروش رفته» مد نظر قرار می دهد.
در اینجا باید نظرتان را به این نکته جلب نمود که شرکت هنرسازان توس فاقد بخشی به نام حسابداری صنعتی بوده که به توان به طور کامل فعالیتها و عملکرد آن را از آن دیدگاه مورد بحث قرار داد. ضمناً با توجه به موقعیت زمانی موجود، و عدم اعتماد بوجود آمده در صنایع و رقابت سنگین موجود، شرکت فوق همکاری کم رنگی در این خصوص از خود نشان داد.
مقایسه مؤسسات بازرگانی با مؤسسات تولیدی :
مؤسسات بازرگانی کالا را در وضعیت آماده برای فروش خریداری می کنند. اما یک مؤسسه تولیدی کالایی را می فروشد که خود آن را تولید کرده است. بنابراین تفاوت اصلی فعالیتهای یک مؤسسه بازرگانی با یک مؤسسه تولیدی در فعالیتهای اضافی است که مؤسسه تولیدی برای تبدیل مواد خام به کالای ساخته شده انجام می دهد این تفاوت با مقایسه چرخه عملیات یک مؤسسه بازرگانی و چرخه عملیات یک مؤسسه تولیدی بهتر درک می شود.
بدیهی است انجام عملیات اضافی که در کارخانه برای تبدیل مواد خام به کالای ساخته شده انجام می شود، باعث می شود تا بهای تمام شده کالای فروش رفته در یک مؤسسه تولیدی متفاوت از بهای تمام شده کالای فروش رفته در یک مؤسسه تولیدی متفاوت از بهای تمام شده کالای فروش رفته در یک مؤسسه بازرگانی باشد.
مؤسسات بازرگانی و تولیدی : مقایسه بهای تمام شده کالای فروش رفته
چارچوب کلی صورت سود و زیان برای یک مؤسسه تولیدی و با یک مؤسسه بازرگانی مشابه یکدیگر است . اما چون مؤسسات تولیدی برخلاف مؤسسات بازرگانی کالا خریداری نمی کنند. پس ردیف مربوط به خرید کالا در جدول بهای تمام شده کالای فروش رفته قدری تغییر می کند.
موسسه بازرگانی موسسه تولیدی
جدول بهای تمام شده کالای فروش رفته جدول بهای تمام شده کالای فروش رفته
موجودی کالا در ابتدای دوره ×× موجودی کالا در ابتدای دوره ××
خرید ×× بهای تمام شده کالای ساخته شده ××
کالای آماده برای فروش ×× کالای آماده برای فروش ××
موجودی کالا در پایان دوره (××) موجودی کالا در پایان دوره (××)
بهای تمام شده کالای فروش رفته ×× بهای تمام شده کالا فروش رفته ××

همان طور که ملاحظه می شود فقط سطر دوم این جدول با یکدیگر تفاوت دارد. این تفاوت بابت عملیات اضافی است که در یک مؤسسه تولیدی بر روی مواد خام صورت می گیرد. مؤسسات تولیدی پیش از آنکه بهای تمام شدة کالای فروش رفته را محاسبه کنند باید بهای تمام شده کالای ساخته شده را محاسبه نماید. برای مجاسبه بهای تمام شده کالای ساخته شده دانستن نوع مبالغ هزینه های مختلفی که برای تبدیل مواد خام به کالای ساخته شده تحمل می شود، ضرورت دارد.
انواع هزینه های کالا در یک مؤسسه تولیدی :
1- هزینه مواد خام بهای تمام شده مواد و قطعاتی که به عنوان بخشی از کالای ساخته شده محسوب می شود و می توان هزینة آن را به راحتی و به طور مستقیم به کالاها تخصیص داد، هزینه مواد خام یا هزینه مواد مستقیم نامیده می شود.
بطور مثال مواد خام مورد استفاده در این شرکت شامل : کاغذ، رنگ و ... می باشد.
2- هزینه دستمزد : دستمزد کارگرانی که به طور مستقیم با استفاده از دست یا ابزار بر روی مواد خام کار می کنند، هزینه دستمزد مستقیم نامیده می شود. برای مثال دستمزد کارگران بخش طراحی نوعی هزینه دستمزد مستقیم است.
دستمزد بعضی از کارگران شرکت که مستقیماً در تولید محصول دخالت ندارند مانند دستمزد انباردار، دستمزد غیرمستقیم نامیده می شود و تحت عنوان هزینه های سربار کارخانه طبقه بندی می گردد.
3- هزینه سربار شرکت : تمامی هزینه های تولید به غیر از هزینه مواد مستقیم و هزینه دستمزد مستقیم، هزینه سربار شرکت محسوب می شود که شامل اجاره یا استهلاک ساختمان، تعمیرات و نگهداری ساختمانها، آب، برق، گاز و تلفن و ...
اگر چه مواد، دستمزد و سربار را هزینه ناملایم، اما به این معنی نیست که مواد، دستمزد یا سربار صرف شده برای ساخت کالا را بلافاصله به عنوان هزینه در صورتحساب سود و زیان از فروشها کسر کنیم. برای درک این مطلب آشنائی با دو واژه «هزینه محصول» و «هزینه دوره» ضرورت دارد.
هزینه محصول و هزینه دوره
هزینه محصول، هزینه مربوط به خرید یا تولید کالا است. لذا تا هنگامی که کالا فروخته نشده ، بهای تمام شده آن به عنوان یک نوع دارایی تحت سرفصل موجودی کالا نشان داده می شود. هنگامی که کالا به فروش می رسد، هزینه های محصول تحت عنوان «بهای تمام شده کالای فروش رفته» که هزینه دوره محسوب می شود از درآمد فروش کالا کسر می گردد.
هزینه هایی که به دورة مالی جاری ارتباط داشته و وقوع آن ناشی از انجام واحد تجاری است، هزینه دوره نامیده می شوند. این گونه هزینه با فرض اینکه در دوره وقوع منافع ناشی از آن نیز حاصل گردیده، مستقیماً به حساب هزینه منظور می شوند. هزینه های دوره شامل کلیه هزینه های فروش، هزینه های عمومی و اداری، هزینه بهره و هزینه مالیات را به اختصار، کلیه اقلامی که در صورت حساب سود و زیان تحت سرفصل هزینه ها منعکس گردیده اند، می باشد.

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله   22 صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید

دانلود مقاله تاریخچه معماری در ایران

انواع کاروانسرا در قزوین
بانی مجموعه سعد السلطنه
تاریخچه مجموعه
بررسی کالبد و کاربری فضاهای مجموعه
ورودیها
حیاط ها
بازارچه سعد السلطنه
ملحقات
شیوه معماری اصفهانی
انواع آرایگان معماری
کاشیکاری
آجر کاری
درب و پنجره
عوامل مخرب بنا
اصول معماری
مختصری در باره مسجد النبی

تاریخچه قزوین
قزوین جزء سرزمین ماد بوده است، از شمال به رود ارس و رشته کوههای البرز و در شرق دشت کویر و از غرب و جنوب به سلسله جبال زاگرس.
در دوران اقتدار مادها، سرزمین قزوین ارتباط مستقیم با همدان داشتند نواحی آن پادشاهی به حساب می آمده، جاده بزرگ شمال شرق از همدان به سوی ری می رفته، جاده دیگری از ری به سمت غرب از قزوین می گذشته.در دوره هخامنشیان ساکنان منطقه نقش مؤثری در نیروی نظامی داشته اند و در زمان اسکندر به شدت در مقابل آن ایستادند.
در دوره اشکانی و ساسانی جزء این حکومت بوده است. در دوره ساسانی با وجود تسلط کامل حکومت مرکزی در ناحیه دیلم حوادثی بروز می کند تا جایی که بنیان گذار شهر قزوین را در این دوران در عهد شاپور به عنوان دژی جهت مقابله با حملات و سرکشی های دیلمیان یاد کردند.
در سده های اول تاسوم هجری مورد حملات اعراب قرار می گیرد. از اواخر قرن پنجم تا زمان حمله هلاکو خان به قلاع اسماعیلیه در رودبار و الموت این سرزمین تحت تأثیر مسایل مربوط به حسن صباح و جانشینان او بوده است.
در زمان حکومت ایلخانان با استقرار پایتخت در سلطانیه این منطقه درخشان ترین تاریخ خود را سیر می کند. و به صورت شبکه راه ها در می آید. در زمان کوتاهی هم که قزوین پایتخت صفویان بود همچنان از اهمیت زیاد برخور دار بود. در دوره قاجار هم به لحاظ ارتباط ایران و روسیه اهمیت خود را حفظ کرد. با آغاز حکومت رضاخان و توجه به رشد تهران از اهمیت افتاد.
در دوران صفویه بازار پر رونق قزوین با دارا بودن کاروانسراهای بزرگ و راستاهای متنوع مرکز مبادله کالاهایی بود که از روسیه و ممالک اروپایی یا از شرق آسیا از طریق جاده ابریشم به اروپا صادر می‌شد.
بعد از انتقال پایتخت به اصفهان این شهر از اهمیت و اعتبار افتاد و به یکی از شهرهای درجه دوم تبدیل شد.
در دوره قاجار با انتقال مرکز سیاسی به تهران، رشد و توسعه شهر ادامه یافت.
انواع کاروانسرا در قزوین
سه نوع کاروانسرا در قزوین وجود دارد:
الف- سراهایی که بازرگانان در آنجا به کار بازرگانی می پردازند.
ب- سراهایی که در گذشته بارانداز و مخصوص کاروانیان و بار فروشان بوده است.
ج- کاروانسراهایی دارای اصطبل و شترخان که به چهار پایان، گاری و درشکه اختصاص داشته است.
لازم به ذکر است کاروانسرای سعد السلطنه ( سرای سعادت) ترکیبی از سه نوع کاروانسرای بالاست.
از سراهای قزوین می توان سرای وزیر، سرای شاه (رضوی)، سرای ضرابخانه، سرای گلشن و سرای شاهرودی را نام برد. از کاروانسراهای بارانداز، کاروانسرای تقی نظامی، کلانتر و گمرک لازم به ذکر می باشد.
از نمونه کاروانسرای نوع سوم ( شترخان و اصطبل دار) کارواسرای قربان علی غازان، سعد السلطنه در خیابان تهران قدیم را می توان نام برد.

بانی مجموعه سعد السلطنه
باقرخان سعد السلطنه پسر دایی میرزا علی اصغر خان، امین السلطان، صدر اعظم ناصری، که از سال 1307 تا 1309 هجری قمری در قزوین حکومت کرده و سپس به مدت یک سال معزول می شود و دوباره از سال 1310 منصوب و تا 1314 باقی ماند. پس از آن از 1315 تا 1325 حکمران گیلان بوده است. در این سال به جای شاهزاده جلال الدوله به سمت حکومت زنجان منصوب شده در جمادی الاول همان سال به دستور ملاقلی مجتهد به سختی مجروح و پس از دو روز می میرد.
بانی سرای سعد السلطنه یا سرای سعادت، باقر خان سعد السلطنه اصفهانی است که در اواخر دوره ناصر الدین شاه از سوی میرزا علی اصغر خان اتابک صدر اعظم وقت مسئولیت ساختن راه تهران قزوین را به عهده می گیرد، از آنجا که لیاقت و شایستگی نشان می دهد به حکومت قزوین می رسد. این حکومت از سال 1310 تا 1314 بوده است.
این سرا را برای اینکه مرکزی باشد که در آن کاروانیان و تجار به داد و ستد بپردازند و در کنار آن به استراحت و رسیدگی چهار پایان مشغول شوند بنا نهاد.
نام آنرا به مناسبت لقب خود سعدیه نام داد. در کتیبه ای که در گنید اصلی وجود دارد، نوشته ای سال اتمام بنا را 1312 عنوان می نماید. در کتیبه ی دیگری نوشته ای به این مضمون آمده است:
« خدایگان سعد السلطنه عادل بنا نهاد به قزوین سرای سعدیه را »
طرح این بنا در سال 1310 ریخته شد، چون سعد السلطنه اصفهانی بود دو معمار قزوینی و دو معمار اصفهانی برکار نهاد.

تاریخچه مجموعه
دو قول در مورد احداث بنا وجود دارد، اول اینکه محل کنونی سرای مذکور خانه های مسکونی بوده سعد السلطنه خانه ها راخریده و خراب کرده و سرا را ساخته است. در حال حاضر نود فقره از اسناد منازل وجود دارد.
قول دوم اینکه در محدوده ای که در چهار چوب خیابان امام خمینی، پیغمبریه کوچه پنجه علی ( امامزاده اسمعیل) و میدان مال فروش ها قرار دارد، باغ معروف سعادت آباد قرار داشته که شاه طهماسب اول و جانشینان او کاخهای رفیعی در آن احداث کردند. یکی از قصور مجلل و با شکوه پادشاهان صفوی بوده که پس از انقراض آن دودمان روبه ویرانی رفته، سرانجام اراضی آن جایگاه خاکروبه و محل کثافت و اراذل و اوباش بوده است که سعد السلطنه خاکروبه ها و کثافات را به حکموارچی ها فروخت که مصرف کود سبزیکاری برسانند و طرح سرا را آنجا ریخت.

بررسی کالبد و کاربری فضاهای مجموعه در گذشته ( کتاب مینو در، محمد علی گلریز، 1335)
ساختمان مزبور عبارتست از حجرات متعدد و حیاط های بزرگی که حجرات یک اشکوبه و کرسی بلند در اطراف حیاط ها ساخته شده اند و در ورود آن از طرف شمال و کنار خیابان امام خمینی می باشد.
حیاط دیگر در سمت غرب این حیاط به آن اتصال دارد، که دارای دو حجره و دو انبار بسیار بزرگ است و در آن از جانب غرب به بازارچه سعدیه باز می شود. حیاط دیگری در طرف شرق به حیاط بزرگ متصل است دارای دو باب حجره در حیاط و یک گرمابه و دو حجره در دالان، در آن از جانب شمال به خیابان امام خمینی باز می شود. از حیاط بزرگ به طرف جنوب داخل محوطه وسیعی می شویم، که سقف آن با طاقهای آجری پوشیده شده است. و حجرات متعددی دارد اما چون روشنایی آن کافی نیست جز چند حجره بقیه محوطه و حجره های آنرا به جای انبار به کار می برند. در انتهای جنوبی این محوطه حیاط کوچکی است که چند حجره دارد و همواره دست بازرگانان ارمنی بوده است. پهلوی در این حیاط در دیگری در سمت مغرب است که به حیاط بار انداز می رود. این حیاط زمین مسطحی است دارای آب انبار و حوض که در جنوب آن شتر خان وسیعی بوده ودر بزرگ ورودی آن در مغرب قرار دارد و به بازاچه سعدیه روبروی دیوارشمالی مسجد شاه باز می شود.
و حالیه محل کارخانه خشکبار معتمدی است که کشمش را برای صادرات کالینونیزه و آماده می نماید. یک آسیای نجاری نیز در آنجا مشغول است. در مغرب محوطه سر پوشیده دالان درازی موسوم به قیصریه است که با در بزرگی به بازارچه سعدیه اتصال دارد و شمال و جنوب آن سراسر حجرات تجاری است که فعلاً بعضی از حجرات آن بسته و بقیه دست مستأجرینی است که آنرا انبار خود قرار داده اند.
بازارچه سعد السلطنه به کاروانسرای سابق الذکر اتصال داردکه از خیابان پهلوی شروع می شود. بطور منحنی تا دیوار شمالی مسجد شاه ادامه می یابد. و دوروبر آن دکاکین بسیار دایر است که بعضی مشغول به کارند و راهی سرپوشیده به حمام شاه و جلو خان مسجد شاه دارد. ( می گویند این حمام مربوط به دورفتحعلی شاه می باشد)
نیز سرای وسیع دیگری در مغرب بازارچه و در شمال گرمابه شاه جزو بناهای سعدالسلطنه است که همواره دست بازرگانان ارمنی بوده است.
سالیان دراز هم تجارتخانه تومانیاس معروف بوده است. اکنون در این کاروانسرا یک کارخانه آرد دایر می باشد قسمتی نیز بارفروشی و چوب فروشی می باشد. این چند سرای تو در تو که شرح داده شد تا جنگ نخستین جهانی مرکز تجارت و فعالیت بازرگانان این شهر بوده است. بازرگانی رونقی داشت که هیچ سرایی خالی نبود و در بعضی حجره ها دو نفر تجارت می کردند. خیلی ها شب خواب بودند، از شهرهای دیگر می آمدند و تجارت می کردند. کالا به قدری زیاد بود که انبارها و حیاط ها، راهروها و جلوی حجره ها عدل های کالا بود، گاهی تراکم آنقدر زیاد بود که رفت و آمد دشوار بوده است.
پس از جنگ اول، نبودن راه جنوب، از طرفی روسیه و نبودن راه تجارت و مرزهایی که که از ضبط دارای تجار ایرانی در روسیه وارد شد، از بها افتادن پول روسیه، عده ای را بی پا نمود و سپاهیان روسیه در ایران پس از شورش اکتبر 1917 در اکثر شهرها تجارتخانه ها را ویران کرده زیان زیادی وارد نمودند.
بعلاوه قانون الحضار تجارن آخرین ضربه ای بود که آنان را از پای درآورد و ایشان را متواری ساخت، هنوز صدمات از بین نرفته بود که جنگ جهانی دوم و اشغال کشور شروع شد.

ورودی ها
ورودی اصلی
از سمت شمال از خیابان امام خمینی درب چوبی باروکش فلز و یک هشتی زیبا دارای دو حجره و دالانی است که به سوی حیاط اصلی باز می شوند. در گذشته شیبدار بوده اما در وضعیت فعلی دارای پلکان است. محل اصلی ورود کاروان و مال التجاره همین در اصلی بوده است.
دو حجره داخل مربوط به سرایدار هاست اما در حال حاضر یکی انبار رو دیگری سفال فروشی می باشد.
ورودی جنوبی
کمی پایین تر از ورودی اصلی قرار دارد، کاربندی زیبا و هشتی شکوهمند و درب چوبی دو لنگه با روکش فلزی دارد. و با شیب ملایمی بازار را به داخل مجموعه کشانده است اکنون تعدادی پله دارد.
ورودی شرقی
این ورودی در فاصله کمی از ورودی اصلی ( حدود 40 متر) قرار دارد. از درب چوبی باروکش فلزی و راهرویی به طول 15 متر تشکیل شده است. در حجرات خود چایخانه ای جای داده است، سقف آن عرقچینی زیبادارد، در این ورودی با چرخشی 450 واردحیاط می شویم.
ورودی شتر خان ( نفت خانه)
این ورودی با درب چوبی دولنگه با روکش فلز و شیب ملایمی ارتباط عنصر دو بازار و زیر و حیاط شتر خان برقرار می نماید.
این ورودی کم استفاده ترین ورودی مجموعه است به دلیل عدم تحرک و فعالیت در حیاط شتر خان و نیمه متروک بودن آن است این ورودی کمترین اهمیت را داراست.
ورودی شرقی، از داخل ورودی، حجرات متعدد با دربهای چوبی

حیاط اصلی
این حیاط به شکل مستطیل و مساحت تقریبی حدود 1642 متر مربع می باشد. 36 حجره کرسی بلند رادر خود جای داده است. حجره ها یک اشکوبه و تجاری می باشند. تعدادی از این حجرات شامل فرش فروشی، عمده فروشی، امانت فروشی و تعدادی کارگا کوچک است.
اکثر این حجرات در حال حاضر به صورت انبار بازار ی ها و مغازه داران خیابان های اطراف می باشد.
حیاط سعد السلطنه:
سمت شرقی حیاط اصلی قرار دارد که با دالانی به یکدیگر متصل می باشند، مساحت تقریبی آن حدود m2 618، سه طرف حیاط 22 حجره کرسی بلند یک اشکوبه در سمت غرب 6 حجره است که بین حیاط اصلی و این حیاط قرار گرفته است که از دو طرف درب ونور گیری دارند.
تعدادی کارگاه کوچک وبزرگ سمت مشرق با راه روی نسبتاً طولانی به حیاط متصلند. کاربری آنها، جوراب بافی، شیرینی پزی و پارچه بافی و انبار می باشد. در جنوب شرقی حمامی وجود دارد که از سطح تراز زمین پایین تر می باشد. در سمت جنوب غربی راهروی ارتباطی با حیاط سرویس وجود دارد.
حیاط سعد السلطنه، بخش ارتباط دهنده جنوبی به قسمت سرویس ها

حیاط نگار السلطنه
در سمت غرب حیاط اصلی در مجاورت بازار سعد السلطنه با مساحت 243 متر مربع قرار گرفته است. چنر انبار بزرگ و یک کارخانه آرد نیمه تعطیل دارد، کارخانه کشش خشک کنی یک فرد ارمنی بوسیله مالک فعلی خریداری و تغییر کاربری داده شده است. ( کارخانه آرد)
حیاط قهرمانی
حیاط قهرمانی مساحتی دارای حدود m2 715 نعداد 16 حجره کوچک و بزرگ هم سطح زمین در آن واقع است. اکثرا حجره ها کاربری هایی چون نجاری و رنگرزی و سایر صنایع وابسته به چوب دارند.
دالان ورودی این حیاط از سمت جنوب شرقی بازارچه به طول m 5/19 می باشد.
حمام: درسمت جنوب شرقی حیاط سعد السلطنه قرار دارد . سطح آن پایین تر از حیاط می باشد. دو ورودی دارد یکی جنوب شرقی و یکی شمال شرقی که در راهروی ورودی شمال شرقی قرار گرفته است. توسط دالان طویلی که از زیر حجرات شرق حیاط می گذرد به حیاط می رسد. برای رفع نیاز بازرگانان و تجاری که در مجموعه رفت و آمد خرید و فروش میکنند این حمام عمل می نماید. در حال حاضر از رونق آن کاسته شده است.
آب انبار: این آب انبار در ضلع جنوب حیاط سعد السلطنه در زیر حجرات این قسمت قرار دارد که از آب قنات شاهی برای پر کردن آن استفاده می شده است. درب راه شیر این آب انبار در کنار درب جنوب شرقی حمام سعد السلطنه است. امروزه مخزن و پاشینه این آب انبار به قصای حمام الحاق شده است.
حیاط سعد السلطنه، بخش شرقی
حیاط های سرویس:
یکی ا زاین حیاط ها در جنوب غربی حیاط سعد السلطنه و دیگری در انتهای بازارچه در کنار حیاط قهرمانی می باشد. که در هر کدام تعدادی توالت است. حیاط اول تغییر نکرده است ولی حیاط دوم کاربری خود را از دست داده است. (انبار و تابلو سازی)
در اینجا ذکر نکته ای لازم می باشد که کاروانسرا ها در عهد قدیم فاقد آبریز بودنده اند ولی در عصر قاجاریه از نظر حفظ بهداشت کاروانسرا مجهز به تعدای آبریز شده که با کانالی به دهانه چاه راه داشتند ( کتاب یادی از کاروانسرا ها، رباط ها و کاروانها در ایران، محمد تقی احسانی)

حیاط شتر خان: ( نفت خانه)
در جنوب غربی مجموعه قرار دارد که حیاط وسیعی به مساحت m2 1112 می باشد. توسط راهرویی به طول 25 متر به بازار سعدیه می رسد. حیاط گنجایش 50 شتر داشته است. قسمتی از سر پوشیده وسیعی که در ضلع جنوب حیاط بوده در گذشته کارخانه کشمش بوده است بعداً به کارخانه آرد تبدیل و الان متروک شده است. در ضلع شرقی تعدادی حجره نیمه مخروبه قرار دارد. ضلع شمالی نیز دارای تعدادی حجره است که افروزه کاربری انباری دارند.
حیاط شتر خان که اکنون به صورت نیمه متروک در آمده است.
در ضلع شمال غربی کارگاه جوشکاری و صنایع برق می باشد. لفظ نفت خانه برای این اطلاق می شود که سالهای قبل این حیاط مکانی بوده برای نفت فروشان که ظروف بزرگی را پر از نفت کرده به چهار پا می بستند و به شهر می فرستادند.
بازارچه سعد السلطنه:
3 راسته عمود بر هم دارد یکی در راستای شمال جنوب در ارتباط با حیاط اصلی، دیگری در همان راستا با خیابان امام و سومی در راستای شرق غرب وپل ارتباطی بین دو قسمت قبل می باشد. اکنون اکثراً کارگاه نجاری و انبار شده است. محل برخورد راسته اول و سوم هشتی زیبایی است که دارای سقف با گنبد دو پوسته یا کاشیکاری و کار بندی می باشد ( تاریخ اتمام 1312 در کتیبه) در چهار طرف گنبد اصلی چهار سقف عرقچینی مانند در سمت ورودی از حیاط اصلی یک سقف عرقچینی دیگر طول راسته سوم تا چهارم سوق اصلی 57 متر، ادامه آن پس از چهار سوق تا انتها 5/19 متر است.
حیاط اصلی مجموعه سعد السلطنه، بخشی از حجرات که بصورت انبار درآمده است.
ملحقات:
در سال 1312 ( پایان ساخت بنا) در بخش شمال غربی حیاط اصلی در مجاورت خیابان امام بر روی حجرات آن قسمت از حیاط به سفارش بانک شاهی احداث شده است.
طرح و تکنیک این قسمت متفاوت با سایر مجموعه است به نظر می رسد ابتدا به صورت جداگانه در سالهای بعد اضافه شده است در صورتیکه تاریخ شروع و اتمام آن سال 1312 می باشد. این بنا ابتدا متعلق به بانک شاهی بوده در طول جنگ جهانی اول محل سکونت پزشکان روس و در فاصله دو جنگ دفتر تجاری روسها بوده است. در حال حاضر به عنوان رستوران استفاده می شود.
بازارچه سعدیه، مجموعه سعد السلطنه
شیوه معماری اصفهانی:
مقایسه خصوصیات کارونسرای سعد السلطنه با خصوصیات کلی شیوه اصفهانی:
الف- سادگی: با یک نگاه به پلان، نما و مقاطع مجموعه بخوبانواع کاروانسرا در قزوین
بانی مجموعه سعد السلطنه
تاریخچه مجموعه
بررسی کالبد و کاربری فضاهای مجموعه
ورودیها
حیاط ها
بازارچه سعد السلطنه
ملحقات
شیوه معماری اصفهانی
انواع آرایگان معماری
کاشیکاری
آجر کاری
درب و پنجره
عوامل مخرب بنا
اصول معماری
مختصری در باره مسجد النبی

تاریخچه قزوین
قزوین جزء سرزمین ماد بوده است، از شمال به رود ارس و رشته کوههای البرز و در شرق دشت کویر و از غرب و جنوب به سلسله جبال زاگرس.
در دوران اقتدار مادها، سرزمین قزوین ارتباط مستقیم با همدان داشتند نواحی آن پادشاهی به حساب می آمده، جاده بزرگ شمال شرق از همدان به سوی ری می رفته، جاده دیگری از ری به سمت غرب از قزوین می گذشته.در دوره هخامنشیان ساکنان منطقه نقش مؤثری در نیروی نظامی داشته اند و در زمان اسکندر به شدت در مقابل آن ایستادند.
در دوره اشکانی و ساسانی جزء این حکومت بوده است. در دوره ساسانی با وجود تسلط کامل حکومت مرکزی در ناحیه دیلم حوادثی بروز می کند تا جایی که بنیان گذار شهر قزوین را در این دوران در عهد شاپور به عنوان دژی جهت مقابله با حملات و سرکشی های دیلمیان یاد کردند.
در سده های اول تاسوم هجری مورد حملات اعراب قرار می گیرد. از اواخر قرن پنجم تا زمان حمله هلاکو خان به قلاع اسماعیلیه در رودبار و الموت این سرزمین تحت تأثیر مسایل مربوط به حسن صباح و جانشینان او بوده است.
در زمان حکومت ایلخانان با استقرار پایتخت در سلطانیه این منطقه درخشان ترین تاریخ خود را سیر می کند. و به صورت شبکه راه ها در می آید. در زمان کوتاهی هم که قزوین پایتخت صفویان بود همچنان از اهمیت زیاد برخور دار بود. در دوره قاجار هم به لحاظ ارتباط ایران و روسیه اهمیت خود را حفظ کرد. با آغاز حکومت رضاخان و توجه به رشد تهران از اهمیت افتاد.
در دوران صفویه بازار پر رونق قزوین با دارا بودن کاروانسراهای بزرگ و راستاهای متنوع مرکز مبادله کالاهایی بود که از روسیه و ممالک اروپایی یا از شرق آسیا از طریق جاده ابریشم به اروپا صادر می‌شد.
بعد از انتقال پایتخت به اصفهان این شهر از اهمیت و اعتبار افتاد و به یکی از شهرهای درجه دوم تبدیل شد.
در دوره قاجار با انتقال مرکز سیاسی به تهران، رشد و توسعه شهر ادامه یافت.
انواع کاروانسرا در قزوین
سه نوع کاروانسرا در قزوین وجود دارد:
الف- سراهایی که بازرگانان در آنجا به کار بازرگانی می پردازند.
ب- سراهایی که در گذشته بارانداز و مخصوص کاروانیان و بار فروشان بوده است.
ج- کاروانسراهایی دارای اصطبل و شترخان که به چهار پایان، گاری و درشکه اختصاص داشته است.
لازم به ذکر است کاروانسرای سعد السلطنه ( سرای سعادت) ترکیبی از سه نوع کاروانسرای بالاست.
از سراهای قزوین می توان سرای وزیر، سرای شاه (رضوی)، سرای ضرابخانه، سرای گلشن و سرای شاهرودی را نام برد. از کاروانسراهای بارانداز، کاروانسرای تقی نظامی، کلانتر و گمرک لازم به ذکر می باشد.
از نمونه کاروانسرای نوع سوم ( شترخان و اصطبل دار) کارواسرای قربان علی غازان، سعد السلطنه در خیابان تهران قدیم را می توان نام برد.

بانی مجموعه سعد السلطنه
باقرخان سعد السلطنه پسر دایی میرزا علی اصغر خان، امین السلطان، صدر اعظم ناصری، که از سال 1307 تا 1309 هجری قمری در قزوین حکومت کرده و سپس به مدت یک سال معزول می شود و دوباره از سال 1310 منصوب و تا 1314 باقی ماند. پس از آن از 1315 تا 1325 حکمران گیلان بوده است. در این سال به جای شاهزاده جلال الدوله به سمت حکومت زنجان منصوب شده در جمادی الاول همان سال به دستور ملاقلی مجتهد به سختی مجروح و پس از دو روز می میرد.
بانی سرای سعد السلطنه یا سرای سعادت، باقر خان سعد السلطنه اصفهانی است که در اواخر دوره ناصر الدین شاه از سوی میرزا علی اصغر خان اتابک صدر اعظم وقت مسئولیت ساختن راه تهران قزوین را به عهده می گیرد، از آنجا که لیاقت و شایستگی نشان می دهد به حکومت قزوین می رسد. این حکومت از سال 1310 تا 1314 بوده است.
این سرا را برای اینکه مرکزی باشد که در آن کاروانیان و تجار به داد و ستد بپردازند و در کنار آن به استراحت و رسیدگی چهار پایان مشغول شوند بنا نهاد.
نام آنرا به مناسبت لقب خود سعدیه نام داد. در کتیبه ای که در گنید اصلی وجود دارد، نوشته ای سال اتمام بنا را 1312 عنوان می نماید. در کتیبه ی دیگری نوشته ای به این مضمون آمده است:
« خدایگان سعد السلطنه عادل بنا نهاد به قزوین سرای سعدیه را »
طرح این بنا در سال 1310 ریخته شد، چون سعد السلطنه اصفهانی بود دو معمار قزوینی و دو معمار اصفهانی برکار نهاد.

تاریخچه مجموعه
دو قول در مورد احداث بنا وجود دارد، اول اینکه محل کنونی سرای مذکور خانه های مسکونی بوده سعد السلطنه خانه ها راخریده و خراب کرده و سرا را ساخته است. در حال حاضر نود فقره از اسناد منازل وجود دارد.
قول دوم اینکه در محدوده ای که در چهار چوب خیابان امام خمینی، پیغمبریه کوچه پنجه علی ( امامزاده اسمعیل) و میدان مال فروش ها قرار دارد، باغ معروف سعادت آباد قرار داشته که شاه طهماسب اول و جانشینان او کاخهای رفیعی در آن احداث کردند. یکی از قصور مجلل و با شکوه پادشاهان صفوی بوده که پس از انقراض آن دودمان روبه ویرانی رفته، سرانجام اراضی آن جایگاه خاکروبه و محل کثافت و اراذل و اوباش بوده است که سعد السلطنه خاکروبه ها و کثافات را به حکموارچی ها فروخت که مصرف کود سبزیکاری برسانند و طرح سرا را آنجا ریخت.

بررسی کالبد و کاربری فضاهای مجموعه در گذشته ( کتاب مینو در، محمد علی گلریز، 1335)
ساختمان مزبور عبارتست از حجرات متعدد و حیاط های بزرگی که حجرات یک اشکوبه و کرسی بلند در اطراف حیاط ها ساخته شده اند و در ورود آن از طرف شمال و کنار خیابان امام خمینی می باشد.
حیاط دیگر در سمت غرب این حیاط به آن اتصال دارد، که دارای دو حجره و دو انبار بسیار بزرگ است و در آن از جانب غرب به بازارچه سعدیه باز می شود. حیاط دیگری در طرف شرق به حیاط بزرگ متصل است دارای دو باب حجره در حیاط و یک گرمابه و دو حجره در دالان، در آن از جانب شمال به خیابان امام خمینی باز می شود. از حیاط بزرگ به طرف جنوب داخل محوطه وسیعی می شویم، که سقف آن با طاقهای آجری پوشیده شده است. و حجرات متعددی دارد اما چون روشنایی آن کافی نیست جز چند حجره بقیه محوطه و حجره های آنرا به جای انبار به کار می برند. در انتهای جنوبی این محوطه حیاط کوچکی است که چند حجره دارد و همواره دست بازرگانان ارمنی بوده است. پهلوی در این حیاط در دیگری در سمت مغرب است که به حیاط بار انداز می رود. این حیاط زمین مسطحی است دارای آب انبار و حوض که در جنوب آن شتر خان وسیعی بوده ودر بزرگ ورودی آن در مغرب قرار دارد و به بازاچه سعدیه روبروی دیوارشمالی مسجد شاه باز می شود.
و حالیه محل کارخانه خشکبار معتمدی است که کشمش را برای صادرات کالینونیزه و آماده می نماید. یک آسیای نجاری نیز در آنجا مشغول است. در مغرب محوطه سر پوشیده دالان درازی موسوم به قیصریه است که با در بزرگی به بازارچه سعدیه اتصال دارد و شمال و جنوب آن سراسر حجرات تجاری است که فعلاً بعضی از حجرات آن بسته و بقیه دست مستأجرینی است که آنرا انبار خود قرار داده اند.
بازارچه سعد السلطنه به کاروانسرای سابق الذکر اتصال داردکه از خیابان پهلوی شروع می شود. بطور منحنی تا دیوار شمالی مسجد شاه ادامه می یابد. و دوروبر آن دکاکین بسیار دایر است که بعضی مشغول به کارند و راهی سرپوشیده به حمام شاه و جلو خان مسجد شاه دارد. ( می گویند این حمام مربوط به دورفتحعلی شاه می باشد)
نیز سرای وسیع دیگری در مغرب بازارچه و در شمال گرمابه شاه جزو بناهای سعدالسلطنه است که همواره دست بازرگانان ارمنی بوده است.
سالیان دراز هم تجارتخانه تومانیاس معروف بوده است. اکنون در این کاروانسرا یک کارخانه آرد دایر می باشد قسمتی نیز بارفروشی و چوب فروشی می باشد. این چند سرای تو در تو که شرح داده شد تا جنگ نخستین جهانی مرکز تجارت و فعالیت بازرگانان این شهر بوده است. بازرگانی رونقی داشت که هیچ سرایی خالی نبود و در بعضی حجره ها دو نفر تجارت می کردند. خیلی ها شب خواب بودند، از شهرهای دیگر می آمدند و تجارت می کردند. کالا به قدری زیاد بود که انبارها و حیاط ها، راهروها و جلوی حجره ها عدل های کالا بود، گاهی تراکم آنقدر زیاد بود که رفت و آمد دشوار بوده است.
پس از جنگ اول، نبودن راه جنوب، از طرفی روسیه و نبودن راه تجارت و مرزهایی که که از ضبط دارای تجار ایرانی در روسیه وارد شد، از بها افتادن پول روسیه، عده ای را بی پا نمود و سپاهیان روسیه در ایران پس از شورش اکتبر 1917 در اکثر شهرها تجارتخانه ها را ویران کرده زیان زیادی وارد نمودند.
بعلاوه قانون الحضار تجارن آخرین ضربه ای بود که آنان را از پای درآورد و ایشان را متواری ساخت، هنوز صدمات از بین نرفته بود که جنگ جهانی دوم و اشغال کشور شروع شد.

ورودی ها
ورودی اصلی
از سمت شمال از خیابان امام خمینی درب چوبی باروکش فلز و یک هشتی زیبا دارای دو حجره و دالانی است که به سوی حیاط اصلی باز می شوند. در گذشته شیبدار بوده اما در وضعیت فعلی دارای پلکان است. محل اصلی ورود کاروان و مال التجاره همین در اصلی بوده است.
دو حجره داخل مربوط به سرایدار هاست اما در حال حاضر یکی انبار رو دیگری سفال فروشی می باشد.
ورودی جنوبی
کمی پایین تر از ورودی اصلی قرار دارد، کاربندی زیبا و هشتی شکوهمند و درب چوبی دو لنگه با روکش فلزی دارد. و با شیب ملایمی بازار را به داخل مجموعه کشانده است اکنون تعدادی پله دارد.
ورودی شرقی
این ورودی در فاصله کمی از ورودی اصلی ( حدود 40 متر) قرار دارد. از درب چوبی باروکش فلزی و راهرویی به طول 15 متر تشکیل شده است. در حجرات خود چایخانه ای جای داده است، سقف آن عرقچینی زیبادارد، در این ورودی با چرخشی 450 واردحیاط می شویم.
ورودی شتر خان ( نفت خانه)
این ورودی با درب چوبی دولنگه با روکش فلز و شیب ملایمی ارتباط عنصر دو بازار و زیر و حیاط شتر خان برقرار می نماید.
این ورودی کم استفاده ترین ورودی مجموعه است به دلیل عدم تحرک و فعالیت در حیاط شتر خان و نیمه متروک بودن آن است این ورودی کمترین اهمیت را داراست.
ورودی شرقی، از داخل ورودی، حجرات متعدد با دربهای چوبی

حیاط اصلی
این حیاط به شکل مستطیل و مساحت تقریبی حدود 1642 متر مربع می باشد. 36 حجره کرسی بلند رادر خود جای داده است. حجره ها یک اشکوبه و تجاری می باشند. تعدادی از این حجرات شامل فرش فروشی، عمده فروشی، امانت فروشی و تعدادی کارگا کوچک است.
اکثر این حجرات در حال حاضر به صورت انبار بازار ی ها و مغازه داران خیابان های اطراف می باشد.
حیاط سعد السلطنه:
سمت شرقی حیاط اصلی قرار دارد که با دالانی به یکدیگر متصل می باشند، مساحت تقریبی آن حدود m2 618، سه طرف حیاط 22 حجره کرسی بلند یک اشکوبه در سمت غرب 6 حجره است که بین حیاط اصلی و این حیاط قرار گرفته است که از دو طرف درب ونور گیری دارند.
تعدادی کارگاه کوچک وبزرگ سمت مشرق با راه روی نسبتاً طولانی به حیاط متصلند. کاربری آنها، جوراب بافی، شیرینی پزی و پارچه بافی و انبار می باشد. در جنوب شرقی حمامی وجود دارد که از سطح تراز زمین پایین تر می باشد. در سمت جنوب غربی راهروی ارتباطی با حیاط سرویس وجود دارد.
حیاط سعد السلطنه، بخش ارتباط دهنده جنوبی به قسمت سرویس ها

حیاط نگار السلطنه
در سمت غرب حیاط اصلی در مجاورت بازار سعد السلطنه با مساحت 243 متر مربع قرار گرفته است. چنر انبار بزرگ و یک کارخانه آرد نیمه تعطیل دارد، کارخانه کشش خشک کنی یک فرد ارمنی بوسیله مالک فعلی خریداری و تغییر کاربری داده شده است. ( کارخانه آرد)
حیاط قهرمانی
حیاط قهرمانی مساحتی دارای حدود m2 715 نعداد 16 حجره کوچک و بزرگ هم سطح زمین در آن واقع است. اکثرا حجره ها کاربری هایی چون نجاری و رنگرزی و سایر صنایع وابسته به چوب دارند.
دالان ورودی این حیاط از سمت جنوب شرقی بازارچه به طول m 5/19 می باشد.
حمام: درسمت جنوب شرقی حیاط سعد السلطنه قرار دارد . سطح آن پایین تر از حیاط می باشد. دو ورودی دارد یکی جنوب شرقی و یکی شمال شرقی که در راهروی ورودی شمال شرقی قرار گرفته است. توسط دالان طویلی که از زیر حجرات شرق حیاط می گذرد به حیاط می رسد. برای رفع نیاز بازرگانان و تجاری که در مجموعه رفت و آمد خرید و فروش میکنند این حمام عمل می نماید. در حال حاضر از رونق آن کاسته شده است.
آب انبار: این آب انبار در ضلع جنوب حیاط سعد السلطنه در زیر حجرات این قسمت قرار دارد که از آب قنات شاهی برای پر کردن آن استفاده می شده است. درب راه شیر این آب انبار در کنار درب جنوب شرقی حمام سعد السلطنه است. امروزه مخزن و پاشینه این آب انبار به قصای حمام الحاق شده است.
حیاط سعد السلطنه، بخش شرقی
حیاط های سرویس:
یکی ا زاین حیاط ها در جنوب غربی حیاط سعد السلطنه و دیگری در انتهای بازارچه در کنار حیاط قهرمانی می باشد. که در هر کدام تعدادی توالت است. حیاط اول تغییر نکرده است ولی حیاط دوم کاربری خود را از دست داده است. (انبار و تابلو سازی)
در اینجا ذکر نکته ای لازم می باشد که کاروانسرا ها در عهد قدیم فاقد آبریز بودنده اند ولی در عصر قاجاریه از نظر حفظ بهداشت کاروانسرا مجهز به تعدای آبریز شده که با کانالی به دهانه چاه راه داشتند ( کتاب یادی از کاروانسرا ها، رباط ها و کاروانها در ایران، محمد تقی احسانی)

حیاط شتر خان: ( نفت خانه)
در جنوب غربی مجموعه قرار دارد که حیاط وسیعی به مساحت m2 1112 می باشد. توسط راهرویی به طول 25 متر به بازار سعدیه می رسد. حیاط گنجایش 50 شتر داشته است. قسمتی از سر پوشیده وسیعی که در ضلع جنوب حیاط بوده در گذشته کارخانه کشمش بوده است بعداً به کارخانه آرد تبدیل و الان متروک شده است. در ضلع شرقی تعدادی حجره نیمه مخروبه قرار دارد. ضلع شمالی نیز دارای تعدادی حجره است که افروزه کاربری انباری دارند.
حیاط شتر خان که اکنون به صورت نیمه متروک در آمده است.
در ضلع شمال غربی کارگاه جوشکاری و صنایع برق می باشد. لفظ نفت خانه برای این اطلاق می شود که سالهای قبل این حیاط مکانی بوده برای نفت فروشان که ظروف بزرگی را پر از نفت کرده به چهار پا می بستند و به شهر می فرستادند.
بازارچه سعد السلطنه:
3 راسته عمود بر هم دارد یکی در راستای شمال جنوب در ارتباط با حیاط اصلی، دیگری در همان راستا با خیابان امام و سومی در راستای شرق غرب وپل ارتباطی بین دو قسمت قبل می باشد. اکنون اکثراً کارگاه نجاری و انبار شده است. محل برخورد راسته اول و سوم هشتی زیبایی است که دارای سقف با گنبد دو پوسته یا کاشیکاری و کار بندی می باشد ( تاریخ اتمام 1312 در کتیبه) در چهار طرف گنبد اصلی چهار سقف عرقچینی مانند در سمت ورودی از حیاط اصلی یک سقف عرقچینی دیگر طول راسته سوم تا چهارم سوق اصلی 57 متر، ادامه آن پس از چهار سوق تا انتها 5/19 متر است.
حیاط اصلی مجموعه سعد السلطنه، بخشی از حجرات که بصورت انبار درآمده است.
ملحقات:
در سال 1312 ( پایان ساخت بنا) در بخش شمال غربی حیاط اصلی در مجاورت خیابان امام بر روی حجرات آن قسمت از حیاط به سفارش بانک شاهی احداث شده است.
طرح و تکنیک این قسمت متفاوت با سایر مجموعه است به نظر می رسد ابتدا به صورت جداگانه در سالهای بعد اضافه شده است در صورتیکه تاریخ شروع و اتمام آن سال 1312 می باشد. این بنا ابتدا متعلق به بانک شاهی بوده در طول جنگ جهانی اول محل سکونت پزشکان روس و در فاصله دو جنگ دفتر تجاری روسها بوده است. در حال حاضر به عنوان رستوران استفاده می شود.
بازارچه سعدیه، مجموعه سعد السلطنه
شیوه معماری اصفهانی:
مقایسه خصوصیات کارونسرای سعد السلطنه با خصوصیات کلی شیوه اصفهانی:
الف- سادگی: با یک نگاه به پلان، نما و مقاطع مجموعه بخوب

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله 33   صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید

دانلود مقاله سلطان حسین بایَقرا

 حسین بن منصور بن بایقرا، از نوادگان بایقرا پسر عمر شیخ تیمورى بود که بعد از ابو سعید در هرات به فرمانروایى نشست «875 ق / 1470 م».
دربار هرات :
دربار او یک مرکز درخشان از ادب و هنر عصر بود . به طورى که هرات کانون بزرگى از فرهنگ و دانش عصر به شمار مى‏رفت. وزیر دانشمند، شاعر و نویسنده اُزبک او ، امیر علیشیر نوایى، روح واقعى این کانون و حامى و مربى دانشمندان و هنر پروران وابسته به دربار سلطان حسین بایقرا بود.
در این کانون پر آوازه افرادى همچون عبدالرحمن جامى، شاعر و عارف نامدار، کمال الدین بهزاد، نقاش و صنعتگر معروف، و میر خواند مورخ مشهور عصر، درخشیدند .
همچنین پاره ای علمای معروف نیز در هرات پرورش یافتند و توسط سلطان حمایت شدند . از میان ایشان نام ملا حسین واعظ کاشفى معروف است .
به علاوه در مدرسه بزرگى که سلطان به وجود آورد، هزاران عالم و طالب علم به حمایت سلطان و وزیرش ، سرگرم تحصیل و تحقیق و تألیف بودند.
انحطاط نهایی تیموریان ایران :
سلطان حسین بایقرا در 912 ق / 1506 م دار فانى را وداع گفت که با مرگ او، حفظ باقیمانده قدرت تیموریان نیز غیر ممکن شد. انحطاط تیموریان که به خصوص از مرگ شاهرخ شروع شده بود .
چنانچه همزمان با آغاز منازعات خانگى فرزندان و نوادگان تیمور این انحطاط آغاز گشت . خصوصا که نواحى غربى ایران را از همان ایام، عرصه رقابت و نبرد دو طایفه متخاصم ترکمان شده بود .
هر کدام از این دو طایفه ، یعنی قراقویونلو و آق قویونلو مدتى در آذربایجان و حتى در عراق و فارس حکومت و قدرت یافتند .
سرانجام خاندان صفویه در آذربایجان و ولایت جبال( یا همان غرب و مرکز ایران فعلی ) و عراق عجم ( یا همان ایران فعلی بدون خراسان ) ، وارث قدرت آنها شد .
صفویه یا همان اولاد شیخ صفى الدین اردبیلی زاهد و صوفی ساکن و متولد اردبیل ، بالاخره چندى بعد با تسخیر هرات ، آخرین بازمانده قدرت تیموریان در خراسان را نیز خاتمه دادند .
بزم سلطان حسین بایقرا

امیرزاده ای تنها
با تکرار چشم های بادام تلخش
در هزار آینه ی شش گوش کاشی
به نیمروزی گرم در سال هزارو پانصد و چهارده ترسایی شاهزاده تهماسب میرزا به امارت هرات قدم به باغ سلطان حسین بایقرا گذاشت. چه دید و چه شنید شاهزاده ی خردسال به درستی نمی دانیم. آنقدر می دانیم که ده سالی از مرگ سلطان حسین بایقرا و میرعلیشیرنوایی وزیر خردمند و هنردوست آخرین شاه تیموری می گذشته است. شاید در شش - هفت سالی که ازبک ها بر شهر فرمان رانده بودند چندان هم ویرانی به بار نیامده بوده و شاهزاده ی جوان صفوی می توانسته است که بازمانده ی محفل هنرمندان و شاعران روزگار افسانه ای هرات را گرد هم آورد. خیلی زود جمعی تازه شکل می گیرد که شمع محفل آن کمال الدین بهزاد و هاتفی شاعر هستند. شاهزاده ی خرد سال در میان هنر و فرهنگ این بزرگان می بالد و بخت آن دارد که از بزرگترین نقاش همه دوران ها درس نگارگری بگیرد و آیین هنرمندی بیاموزد. و در کنار هنرآموزی با اندیشه ی باغ ایرانی و زمینه های اشراقی و فلسفی آن آشنا شود
لحظه هایی از تفرج شاهانه در باغ را که اینک می داند برساخته ی اندیشه ای کهن است، راه به ساختمان زیبای آجری کاخ کج می کند تا تک مضراب های کاشی های فیروزه و لاجورد را بر تاقی های سرسرا و حوضخانه در ذهن معنا کند. دستار دوازده ترک سرخ حیدری، بر سر و گردن کودکانه اش سنگینی می کند اما سکوت دلپذیر حوضخانه دوباره به اندیشه ی باغ بازش می گرداند؛ به راستی چگونه بزمی بوده است بزم سلطان بایقرا
استاد بهزاد و هاتفی شاعر از بزم سلطان حسین بایقرا یاد می کنند و شاهزاده را هوای درک آن بزم قلم به دست می دهد تا بیاموزد طرح زدن و خوشنویسی را و بیاموزد آیین هنرپروری و هنرمندی را. شاهنامه ی شاه تهماسبی میوه ی این اشتیاق تهماسب میرزا بود برای درک لمحه ای از آن باغ رویا، باغ سلطان حسین بایقرا و محفل اندیشه و هنر فرزین خردمند سلطان، میرعلیشیر نوایی
بازگشت زودهنگام شاهزاده به تبریز و تلخی دل کندن از رویای نا تمام هرات او را بر آن داشت که آن را در تبریز که اینک خیلی زود می بایست در آن بر تخت پادشاهی بنشیند ادامه دهد. بهزاد به سمت ریاست کتابخانه ی سلطنتی منصوب می شود و سلطان محمد نقاش آموزش شاه جوان را پی می گیرد. دلشدگان و هنرآموختگان نگارگری در کارگاه های هنری تبریز گرد می آیند تا تجلی بخش شاعرانگی همه جانبه ی هنر ایرانی شوند نه از آن گونه که برخی اندیشیده اند که آن ها تنها کتاب تزیین می کرده اند. کتاب مصور ایرانی چگاله ی همه ی دانش ها و هنرها ست. میوه ی خرد است و خردی که از مرزهای روزمرگی و داد و ستد فراتر می رود و به افقی شاعرانه دست می یابد. و خطاست تقلیل دادن آن تنها به واکنشی عارفانه به طبیعت و برابر گرفتن اندیشه ی شاعرانه و اندیشه ی عارفانه آنسان که بسا بارها در صحبت از هنر ایرانی این روزها می شنویم
باری کارستان های ادبی – شاهنامه ی فردوسی، خمسه ی نظامی، بوستان سعدی و دیوان حافظ- یکی پس از دیگری با زیباترین خط و زیباترین رنگ و زیباترین نگاره ها به هیات کتاب در می آیند و کمی پیش از رسیدن سده ی شانزدهم ترسایی به نیمه ی خود، هنرایرانی به غایت آراستگی و شکوه دست می یابد
برادر کهتر شاه تهماسب، سام میرزا نیز همچون برادر تاجدار خود فرهیختگی پیشه کرد و هنرپروری را تا آن جا رسانید که خود موضوع یکی از نگاره های سلطان محمد نگارگر در دیوان حافظ اش شد. نگاره ای که آذین این نوشتار است و شاید سرانجام رویای باغ شاهزاده ی خردسال در تجسم بزم عید برادر کهتر تحقق یافته باشد
لالای نجواوار فواره ای خرد
که بر وقفه ی خوابالوده ی اطلسی ها
می گذشت
تا سال ها بعد
آبی را
ناگاه
مفهومی عاشقانه
از وطن دهد
آه ای امیرزاده ی کاشی ها
با اشک های آبیت
*******************
حسین بایقرا. وی آخرین پادشاه تیموری است که مدتی طولانی در شرق ایران حکومت کرد. بایقرا در محرّم 842 ق. در شمال شرقی شهر هرات و در محلی به نام دولتخانه چشم به جهان گشود (14: ج 7، ص 8). نسب او هم از جانب پدر و هم از سوی مادر به تیمور می‌رسد. پدرش غیاث‌الدین منصور، فرزند بایقرا بود. این بایقرا از نوادگان تیمور بود که به قولی در سال 826 ق. در بادغیس به قتل رسید (12: ج 2، ص 206-207) و نباید او را با نواده‌اش، حسین بایقرا، اشتباه گرفت. مادر حسین بایقرا فیروزه بیگُم نام داشت که نوه امیر موسی، دخترزاده تیمور، بود (338:10).
حسین بایقرا ابتدا در دستگاه الغ بیگ(850-853 ق.) و تحت حمایت او بود. پس از آنکه ابوسعید گورکان (855-873ق.) به حکومت رسید، وی را به زندان انداخت، ولی او از زندان گریخت و به میرزا ابوالقاسم بابر (852-861 ق.) پیوست. در سال 862 ق. موفق شد استرآباد را تصرف کرده و مقرّ حکومت خویش سازد، ولی در نبرد با ابوسعید شکست خورد. با مرگ ابوسعید در 873 ق. و خالی بودن میدان از رقیبان قدرتمند، به هرات لشکر کشید و تا پایان عمر در شرق ایران مقتدرانه حکومت کرد (118:2).
حسین بایقرا در شمار اندک فرمانروایان تاریخ ایران است که نه تنها برای پیشبرد فرهنگ تلاش کرد، بلکه خود از جمله شاعران و نویسندگان قرن 9 ق. به‌شمار می‌آید. آثار متعددی به نظم و نثر از وی برجای مانده است :رساله معما، به شعر که از طبع‌آزمایی‌های رایج آن زمان بوده است؛ مناظره گل و مل، در قالب مثنوی که نسخه دستنویس آن در کتابخانه شخصی اصغر مهدوی موجود است (4: ج 1، ص 258)؛ دیوان منظوم ترکی، که اشعار آن در قالب غزل و دربر گیرنده مضامین عاشقانه است (2:6)؛ و رساله‌ای منثور به زبان ترکی که در آن اندیشه‌ها و عقاید خود را همراه با شرح مختصری از وضعیت فرهنگی عصرخویش بیان کرده است (157:16). اثر معروفی که به‌غلط به وی نسبت داده شده مجالس‌العشاق است که نویسنده واقعی آن، کمال‌الدین حسین گازُرگاهی، از معاصران و نزدیکان حسین بایقراست (13: ج 6، ص 326؛ 11: شش).
در دوره زمامداری او، بناهای متعددی به‌منظور پیشبرد فرهنگ احداث گردید. خواندمیر در خلاصه‌الاخبار به ذکر نمونه‌های مختلفی از مدرسه، مصلّی، خانقاه، دارالشفا، و جز آن در هرات و سایر مناطق خراسان می‌پردازد که همگی در زمان حسین بایقرا و با حمایت‌های وی بنا گردیده است (9: 183-200).
اشتیاق او به کتاب و کتابخانه را می‌توان پیش از آغاز زمامداری وی نیز مشاهده کرد. به گفته بنایی هروی (قرن 10ق.) هنگامی که وی مجبور شد اردوی خود را در خوارزم برجای گذارد و از مقابل سپاه ابوسعید گورکان بگریزد، آنچه برای دشمن باقی گذاشت، کتابخانه‌اش بود؛ و اضافه می‌کند که یکی از سرداران ابوسعید به نام امیر بیگ‌آتا وارد کتابخانه شد و چند جلد کتاب نفیس را به‌غنیمت برد که از آن جمله کتابی از مولانا احمد رومی (قرن 8 ق.) بوده است (23:3). در سال‌های زمامداری او، کتابخانه‌ها از رونق کم‌نظیری برخوردار بودند. علاوه بر مدارس متعددی که در آنها کتابخانه احداث گردیده بود، دربار او در هرات نیز کتابخانه‌ای مجلل و باشکوه داشت و خوشنویسانی چون سلطانعلی مشهدی، خواجه محمد حافظ، مولانا زین‌الدین محمود، و سایر خوشنویسان زبده در آنجا کتابت کرده‌اند (8: 303).
نقاشان متعددی نیز در این کتابخانه به کتاب‌آرایی مشغول بوده‌اند، که بلندآوازه‌ترین آنها، کمال‌الدین بهزاد، نقاش نامدار اواخر تیموری و اوایل صفویه است. میرک نقاش، مولانا حاجی محمد، مولانا محمد اصفهانی، و قاسمعلی چهره‌گشا از دیگر نقاشان کتابخانه حسین بایقرا بوده‌اند (9: 241-242).
در منابع عصر تیموری، اشاره روشنی به نام رئیس کتابخانه حسین بایقرا صورت نگرفته ولی ظاهراً مدتی، میرک نقاش فوق‌الذکر عهده‌دار این سمت بوده است (51:5). نظامی باخزری (قرن 9 ق.) در منشأالانشاء، منشوری از جانب حسین بایقرا با عنوان "فرمان کتابداری کتابخانه همایون" آورده که متأسفانه مخاطب نامه ذکر نگردیده است. در بخشی از این فرمان، که با نثری متکلّف و با ذکر مقدمه‌ای در اهمیت کتاب و کتابخانه تنظیم گردیده، چنین آمده است:
"بر ناظمانِ فوایدِ کتابخانه افکار، و متمتعان از فواید شعور، پوشیده نماند... روضه خزانه ما را که مَشْرَع و منبع عیون معارف و عوارف است، به واسله ینابیع مجمل و مفصَل، و اصول و فروع مختصر، و مطوّل و معقول و مسموع، بر خوبتر هیأتی نمودار گلستان فردوس و بوستان جنان گردانیدیم و مقالید اختیار ضبط و ربط کتابخانه همایون را که مفتاح کنز حقایق و ایضاح رمز دقایق است... به یَد استحقاق ]در اینجا نام مخاطب نامه افتاده است[... سپردیم" (15: 204).
کتابخانه‌های دیگری نیز در عصر حسین بایقرا وجود داشته که وابسته به دیگر مقامات و صاحب‌منصبان تیموری بوده است. از جمله این اشخاص باید از وزیر نامدار حسین بایقرا، امیرعلیشیر نوایی، نام برد که در سراسر خراسان کتابخانه‌های متعددی را بنا نهاد. احمد میرزا، نواده میرانشاه‌بن تیمور، کتابخانه‌ای در شهر هرات ساخت و کتاب‌های نفیسی بر آن وقف کرد (177:9).
از فرزندان حسین بایقرا می‌توان به فریدون حسین میرزا اشاره کرد. ریاست کتابخانه اول برعهده نصیرالدین خطاط بود که فرمان کتابداری وی در بدایع‌الوقایع واصفی هروی (قرن 10 ق.) آمده است (166:1).
حسین بایقرا در یازدهم ذیحجه سال 911 ق. در منطقه بابا الهی بادغیس درگذشت و در شهر هرات دفن گردید (7: ج 4، ص 319). با مرگ وی، سلسله تیموریان (771-911 ق.) در ایران منقرض گردید، اما برخی شاهزادگان تیموری، حکومت‌های محلی و کوتاه‌مدتی را در نقاطی از خراسان و ماوراءالنهر در اختیار داشتند.

امیرعلی و سلطان حسین
و تاریخچه نگارش روایت های شفاهی این دو شخصیت
قاسم نوربادوف (ترکمنستان)
ترجمه : عظیم بغده
محقق ترکمنستانی «تجن نفس‌اوف» بر این عقیده است که «ترکمنها کتاب زنده هستند و بیشترین روایات مربوط به نوائی را در دل خود حفط کرده اند.»
بردی کربابایف (1974-1894) یکی از نویسندگان ترکمنستانی است که در طول زندگی خود ، به جمع آوری برخی از روایات و حکایت های شفاهی رایج در بین مردم در بارة میرعلی و سلطان حسین پرداخته و آنها را بین آثار خود به چاپ رسانده است. قهرمان اصلی این دسته از آثار ، میرعلی است و او کسی نیست جز «نظام الدین علیشیر نوایی» که در ادبیات شرق از جمله در تاریخ ادبیات ترکمن ردپای روشنی از خود به جای گذاشته است. نوایی در سال 1441 میلادی در خانوادة غیاث‌الدین کیچگینه در هرات بدنیا آمد. سخنوری بزرگ و رجل دولتی دورة خود به شمار می رفت و مؤلف تقریباً 30 مجموعه شعر ، منظومه ، آثار علمی ارزشمند و از جمله اثر مشهور خمسه (شامل 5 منظومه طولانی) است. وی که بیشتر عمرش را در مشهد ، مرو ، سرخس ، سمرقند ، استرآباد و هرات سپری کرده و دانش اندوخته بود ، در میان ترکمنها از شهرت و اعتباری والا برخوردار است که نامگذاری یکی از پرده های (گامهای) دوتار ترکمنی به نام «نوایی» دلیلی روشن بر این ادعاست.
دومین قهرمان اصلی در این روایت های شفاهی، سلطان حسین بایقرا است که در سالهای 1437-1505 میلادی حاکم هرات بوده است. ترکمنها او را با نام «سلطان سؤیون» می‌شناسند و این عبارت در حقیقت تلفظ ترکمنی «سلطان حسین» است. وی با اینکه حاکم بود ، فصاحت کلام و فرهنگ را ارزشمند می دانست و به همین دلیل نیز علیشیرنوایی را به عنوان وزیر اول خود برگزید و در هر کاری با او مشورت و همفکری می‌نمود. خود سلطان حسین نیز به عنوان شاعری که با تخلص «حسین» شعر می سروده ، شناخته شده است.
بردی کربابایف قصه های شفاهی رایج در بین مردم در بارة این دو شخصیت را گردآوری و بازنویسی نموده و در سال 1948 آن مجموعه را با عنوان «میرعلی» به زبان ترکمنی در عشق آباد چاپ نمود. این اثر بعدها در سال 1992 با شمارگان 50 هزار نسخه به تجدید چاپ رسید. در همان سال این قصه ها با عنوان «قصه های میرعلی و سلطان حسین» در برگزیدة آثار این نویسنده در 16 هزار نسخه منتشر گردید.
در ترکمنستان برای نخستین بار پنجه آقایف بود که در سال 1941 قصه های شفاهی مردم در بارة نوایی را گردآوری و تحت عنوان «میرعلی و سلطان حسین» منتشر نمود. در این اثر برخی از قصه های شفاهی مردم که در اثر بازنویسی شدة بردی کربابایف گنجانده نشده است ، وجود دارد.
آتا قوشودف (1903-1953) یکی دیگر از نویسندگان برجسته ترکمنستان هم قصه های عامیانه در بارة «میرعلی و سلطان حسین» را گردآوری و در دهة چهل قرن بیستم در مجلة «ادبیات شوروی» منتشر کرد. فردی به نام «قل دوردی صحت دوردیف» (شاعر ترکمن) به آن قصه های عامیانه بوسیلة آتا قوشودف بازآفرینی ادبی شده بود ، داستانهایی را که در بارة این دو شخصیت از پدرش موممات صحت دوردی شنیده بود ، افزود و در سال 1994 آنرا تحت عنوان «میرعلی و سلطان حسین» به شکل کتابی کم حجم در شمارگان 100 هزار نسخه منتشر کرد. قصه های این کتابچه از نظر محتوی ، مضامین و ظرافت ادبی با قصه های شفاهی که در آثار دیگر مربوط به نوایی و سلطان حسین گردآوری شده ، تفاوت های آشکاری دارد.
در سال 1992 محقق ترکمنستان «کعبه بورژاکف» داستان «میرعلی و سلطان حسین» را طبع و منتشر کرد. نام دیگر این اثر «گلفام» بود (در متن ترکمنی گلپام ذکر شده است – مترجم) این اثر از زبان بخشی ها (خوانندگان ترانه های سنتی) نظیر رزی باغشی ، قورت باغشی و حضرت چاری ضبط شده است.
قصه های شفاهی مردم در بارة امیرعلیشیر نوایی (میرعلی) و سلطان حسین بایقره به اینها که ذکر شد محدود نمی شود. به عنوان مثال در یکی از قصه های مربوط به پل خاتون ، وقایع جالی در ارتباط با این دو شخصیت به تصویر کشیده می شود. این قصه را مرحوم پدرم «نوربات دوردی قلیچ اوغلی» (1980-1900) برایم نقل نمود:

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله15    صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید

دانلود مقاله بررسی اثر نقدشوندگی بر عملکرد شرکت ها در بورس اوراق بهادار تهران

بررسی اثر نقدشوندگی بر عملکرد شرکت ها در بورس اوراق بهادار تهران

دانشگاه آزاد اسلامی- واحد اراک

چکیده:
نقدشوندگی از طریق مبادلات سهام ، هزینه معاملات سرمایه ای را کمتر کرده و شکاف پیشنهاد قیمتی خریدار و فروشنده را باریکتر می نماید علیرغم وجود این رابطه، محققین بر جهت تاثیر نقدشوندگی و عوامل مربوط به آن بر عملکردبلندمدت شرکت ابهام دارند این تحقیق درصد است تا با تست تجربی میزان اثرگذاری نقدشوندگی بر عملکرد شرکت، درستی تئوریهای موجود را در بازار نوظهور ایران بررسی و ارزیابی نماید. برای این منظور تعداد 112 شرکت از بورس اوراق بهادار تهران برای مطالعات مقطعی در سال 1386 انتخاب شدند. یافته های تحقیق نشان داد که ارتباط معنی دار مثبتی بین میزان نقدشوندگی سهام و عملکرد بلندمدت شرکت ها وجود دارد. این مطالعه می تواند برای سرمایه گذاران و سیاست گذاران بورس وحسابداری از جهت ارائه معیاری مناسب برای ارزیابی عملکرد شرکت مفید باشدو همچنین می تواند منجر به بسط الزامات افشاء اطلاعات توسط شرکت های بورس شود.

واژه های کلیدی:
نقدشوندگی،شکاف پیشنهاد قیمتی بین خرید و فروش،عملکردشرکت، ارزش شرکت

1- مقدمه:
در مطالعات انجام شده از نقدشوندگی ،محققین تعدادی زیادی از ویژگی های نقدشوندگی را بر می شمارند(آمیهاد و مندلسون1987، 2000 ، 2008؛فانگ 2009؛ ماگ1998؛کیل و ویلا1991 ؛هولمستروم و تیرول؛ گامبرس و همکاران(2003) ،ادمانس 2009؛ادماتی و پفلیدر2009؛ پالمیتر2002؛ خانا وسونتی2004؛ ساب رحمانیام وتیتمان2002 کوفی 1991،بهاد 1993، گولدستین و گامبل 2008،ماگ 1998)که مهمترین این ویژگی ، کم بودن هزینه معاملات این نوع سهام می باشد. در این رابطه آمیهاد و مندلسون(2008،1997) بیان داشتند که تمامی هزینه های مبادله سهام که توسط خریدار و فروشنده پرداخت می شود جزء هزینه نقدشوندگی است که در نبود نقدشوندگی کامل رخ می دهد. بعلاوه ویژگی نقدشوندگی در سهام موجب می شود مظنه قیمتی برای پیشنهاد خرید و فروش به یکدیگر نزدیک شده و خریدار و فروشنده تلاش کمتری برای رسیدن به توافق برای انجام معامله، لازم داشته باشند.(آمیهاد و مندلسون 2006)
ماگ در تحقیق تجربی خوددر سال (1998) نشان داد که ویژگی نقدشوندگی در سهام ،امکان فروش راتسهیل نموده و خرید سهام ، با مشکل کمتری روبرو است در عین حال هزینه نگهداری این نوع سهام، بسیار پائین می باشد، رز و همکاران(2008) معتقدند که نقدشوندگی بالا منجر به کاهش هزینه ای سرمایه ای شده و می تواند افزایش در سود عملیاتی را به همراه داشته باشد.
علیرغم چنین وی‍ژگیهای،محققین در موردجهت اثرگذاری نقدشوندگی بر عملکرد شرکت دچار شک و ابهام بوده و تئوری های مختلف و متضادی ارائه می دهند که می توان این تحقیقات انجام شده را در دو جریان پژوهشی رقیب تقسیم بندی نمود. جریان پژوهشی اول مربوط به تاثیر مثبت نقدشوندگی بر عملکرد شرکت می باشد (آمیهاد و مندلسون1987، 2000 ، 2008؛فانگ 2009؛ ماگ1998؛کیل و ویلا1991 ؛هولمستروم و تیرول؛ گامبرس و همکاران(2003) ،ادمانس 2009؛ادماتی و پفلیدر2009؛ پالمیتر2002؛ خانا وسونتی2004؛ ساب رحمانیام وتیتمان2002).
و جریان پژوهشی دیگر این ادعا را نقض کرده و بر ارتباط منفی بین دو متغیر نقدشوندگی و عملکرد تاکید می نماید(کوفی 1991،بهاد 1993، گولدستین و گامبل 2008،ماگ 1998)
محققین در جریان پژوهشی اول علاوه بر اثر نقدشوندگی در کاهش هزینه معاملات و افزایش سود عملیاتی نشان دادند که نقدشوندگی بیشتر منجر به اجرای حاکمیت شرکتی بهتر طرحهای پاداش مناسب تر و تصمیمات سرمایه گذاری کاراتر می شود به طوری که در نقدشوندگی بالا به علت معیار مناسب برای ارزیابی مدیران و تعیین کاراءتر حق پاداش مدیران ، حاکمیت شرکتی مطلوب ایجاد شده در نتیجه سوء مدیریت ها کاهش خواهدیافت. (هولمسترم و تیرول1993) (ادامس 2009، ادماتی و پفلیدر2009؛ پالمیتر2002).
ماگ(1998)معتقد است ،در حاکمیت شرکتی مطلوب که توسط نقدشوندگی بالای سهام فراهم می آید، سهامداران جزءبه راحتی به سهامداران عمده تبدیل می شوند. علاوه بر آن باکر و ستین (2004) در تحقیقات خود به این نتیجه رسیدند که در دوره های که سهام شرکت از نقد شوندگی بالای برخوردار بوده شرکت توانسته سرمایه بیشتری را از طریق فروش سهام جمع آوری نماید.
از سوی دیگر در جریان پژوهشی رقیب محققین چون کوفی (1991) بهاد (1993) و ماگ(1998) نشان دادند که در نقدشوندگی بالا و هزینه معاملات کم، سهامداران عمده ناراضی از عملکرد ، با سهولت بیشتری از شرکت خارج شده، ودر نتیجه برای نظارت بیشتر بر رفتار مدیران تلاش کمتری می نمایند. که این وضعیت سبب می شود تا میزان حاکمیت شرکتی کاهش یافته و اثر منفی بر عملکرد شرکت داشته باشد.
علاوه بر این گولدستین و گامبل 2008 معتقدند بورس بازان و دلالان برای خرید و فروش کوتاه مدت، از سهام با نقدشوندگی بالا استفاده می نمایند که این امر منجر به بازدهی کمتر برای سرمایه گذاری ها شده و می تواند تاثیر منفی بر عملکرد شرکت داشته باشد.
به منظور آگاهی از ارتباط بین رفتار نقد شوندگی سهام و عملکرد شرکت ها در بازار نو ظهور ایران این تحقیق درصدد است تا با تست تجربی و باز آزمونی مدلهای بکار رفته قبلی، ارتباط بین نقدشوندگی و عملکرد شرکت، وهمچنین جهت و میزان تاثیر نقدشوندگی بر عملکرد شرکت های پذیر فته شده در بازار سهام ایران را مورد سنجش قرار دهد. یافته های این تحقیق علاوه بر پرکردن خلاء تحقیقاتی در این زمینه می تواند برای سرمایه گذاران و سیاست گذاران بورس و حسابداری از جهت ارائه معیاری مناسب برای ارزیابی عملکرد شرکت مفید باشد.و همچنین می تواند منجر به بسط الزامات افشاء اطلاعات توسط شرکت های بورس شود. براین مبنا، در ادامه مبانی نظری و پیشینه تحقیق مورد بررسی قرار گرفته و سپس با طرح فرضیه به آزمون آن خواهیم پرداخت و در نهایت با تجزیه و تحلیل اطلاعات،یافته های تحقیق ارائه می گردد.

2-پیشینه تحقیق
در اینجا با توجه به نو بودن این موضوع در پژوهش های داخلی تنها به ذکر پژوهشهای تجربی مهم خارجی که رابطه بین نقدشوندگی و ارزش شرکت را بررسی کرده اند می پردازیم .
آمیهاد و مندلسون 1986 برای بررسی تجربی اثر نقدشوندگی برقیمت سهام همه شرکت های عضو بازار نیز و آمکس را به مدت 21 سال (1960-1980) آزمون نمودند در ابتداء این شرکتها در 7 طبقه بر مبنای میزان نقدشوندگی که از طریق شکاف پیشنهاد قیمتی عرضه و تقاضا سنجیده شده است تفکیک شده و در ادامه هر کدام از این طبقات بر مبنای ریسک بتا(CAPM) که با توجه به اندازه شرکت تعدیل شده بودند به هفت زیر شاخه ( پرتفلیو) تقسیم شده اند این محققین به این نتیجه رسیدند که بین میانگین بازده پرتفلیو با شکاف پیشنهاد قیمتی عرضه وتقاضا رابطه ای مستقیم وجود دارد آنها با اندازه گیری متغیر ها متوجه شدند نوع این ارتباط به گونه ای معقر است یعنی با افزایش شکاف پیشنهاد قیمتی سهام از یک در صد به دو درصد، میزان بازده از 15٪ به 8/1 تغییر یافته است ولی با افزایش تغییر شکاف قیمتی از 2٪ به 3٪ میزان بازده تنها یک در صد رشد یافته است.
چانگ (2010) در تحقیقی تحت عنوان حاکمیت شرکتی و نقدشوندگی به صورتی تجربی رابطه حاکمیت شرکتی و نقدشوندگی را بررسی نموده است در مطالعات خود نشان داد همبستگی بالای مثبتی بین حاکمیت شرکتی و نقدشوندگی سهام در همه زمانها برقرار است
اگروال و همکاران (2001) معتقدند در شرایط بد مالی معامله کنندگان با احتیاط بیشتری در مبادلات سهام شرکت می نمایند در نتیجه سرمایه گذاران غیر آگاه از معاملات این نوع سهام خارج شده و سرمایه گذاران آگاه در بازار خواهند ماند. و بازارگردانان در واکنش نسبت به سرمایه گذاران آگاه که بطور بالقوه دارای اطلاعات پنهانی هستند، ریسک بالاتری را متحمل می شوند بنابراین بازارگردان ها نسبت به زیان احتمالی، شکاف پیشنهاد قیمتی عرضه و تقاضا را افزایش خواهند داد که منجر به کاهش نقدشوندگی و کاهش بیشتر سرمایه سهامداران می شود.
فانگ و همکاران در سال (2009) به بررسی ارتباط بین نقدشوندگی و ارزش شرکت در 2642شرکت عضو بازار آمکس ،نیز و نزدک به مدت 6 سال پرداختند. آنها این ارتباط را با اثر نقدشوندگی، بر نسبت قیمت به سود ،معکوس اهرم مالی و بازده عملیاتی تشریح کردند. آنها بر مبنای تئوری نمایندگی معتقدند نقدشوندگی معیاری مطلوب برای سنجش کارائی فعالیت مدیران فراهم آورده وسبب تعیین صحیح پاداش مدیران می شود. آنها همچنین بیان می دارند که نقدشوندگی سهام به دلیل هزینه معاملاتی کمتر سرمایه گذاران آگاه بیشتری را به معاملات جذب می کند و در نهایت سبب می شود تا قیمت سهام به ارزش ذاتی نزدیکتر شده و سرمایه گذاران غیر آگاه بیشتری به معاملات وارد شوندکه این امر منجر به حاکمیت شرکتی بهتر و در نتیجه ارزش بیشتر شرکت می شود. بطور کلی نتایج تحقیق آنها نشان داد بین نقدشوندگی سهام با نسبت سود عملیاتی بر دارائی و میزان حقوق صاحبان سهام در شرکتهای با سطح نقدشوندگی بالاتر رابطه مثبت وجود دارد ولی ارتباطی بین نقدشوندگی در سطوح مختلف و نسبت قیمت برسود عملیاتی وجود ندارد.
آمیهاد و مندلسون(2006) در تحقیقی به بررسی اثر نقدشوندگی در کاهش هزینه سرمایه پرداختند آنها با بررسی استراتژی شرکت های گوناگون متوجه شدند که سیاست غالب شرکت ها حفظ نقدشوندگی است نه رشد نقدشوندگی.آنها این سیاست را برای شرکتهای با نقدشوندگی بالا مطلوب دانستند ولی به شرکت های دیگر پیشنهاد دادند که از اینترنت ، تحلیلگران مالی و بازارهای معاملاتی بهتروافزایش انتشار اطلاعات داوطلبانه جهت افزایش نقدشوندگی استفاده نمایندچراکه افزایش نقدشوندگی سبب کاهش هزینه سرمایه شده وکاهش هزینه سرمایه منجر به افزایش ارزش سهام می شود.

3- فرضیات و روش پژوهش
این تحقیق در صدد است با توجه به چارچوب تئوری نمایندگی ارائه شده در ادبیات تحقیق وهمچنین مدلهای بکار گرفته شده در کشورهای دیگربه باز آزمونی این تئوریها ومدلها در بازارنو ظهور سرمایه ایران بپردازد. برای این امر فرضیه زیر ارائه می گردد:
”بین نقدشوندگی سهام و عملکرد شرکتها در بورس اوراق بهادار تهران ارتباط معنا داری وجود دارد”

4- مدل تحقیق
جهت آزمون فرضیه فوق از مدل فانگ که با توجه به شرایط ایران تعدیل شده،‏‏ استفاده شده است که در زیر تشریح می شود:
Firm performance= C0 +C1 Liquidity + C2 Leverage + C3 Firm Size + C4 Age Firm +C5 Dummy _the best Firm +έ
• Firm performance:عملکرد شرکت که با tobin(q) اندازه گیری می شود
• Liquidity: نقدشوندگی که با شکاف پیشنهاد قیمتی عرضه و تقاضا نسبی سنجیده می شود
• Leverage:اهرم مالی
• Firm Size: اندازه شرکت که با میزان فروش شرکت سنجیده می شود
• Age Firm:عمر شرکت
• Dummy _the best Firm:متغیر ساختگی 50 شرکت برتر ایران
• έ : ضریب خطا که برای هردوره مستقل می باشد، از توزیع نرمال برخوردار بوده و مستقل از عوامل رگرسیونی می باشد

1-4 متغیر مستقل
برای سنجش عملکرد شرکت از Tobin Q استفاده شده است که به اعتقاد محققان زیادی به عنوان بهترین معیار برای سنجش عملکردو ارزش شرکت می باشد( گامبر و همکاران2003)، (کاپلان و زینگلاس 1997)،(فانگ و همکاران 2009) کیو توبین به صورت زیر محاسبه می شود.

Q Tobin=

2-4 متغیر وابسته:
برای محاسبه نقدشوندگی از شاخص شکاف پیشنهاد قیمتی بین خرید و فروش سهام استفاده شده که دارای کیفیت بالای برای سنجش نقدشوندگی می باشد(امیهاد و مندلسون 1986)،(هاسبروک 2009)، (فانگ وهمکاران 2009) اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام در تحقیقات مختلف به صورت مطلق و یا به صورت نسبی مورد استفاده قرار گرفته است اختلاف بین خرید و فروش مطلق یا واقعی سهام عبارتند از اختلاف قیمت پیشنهادی فروش به قیمت پیشنهادی خرید سهام می باشد. اما اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش نسبی سهام که درتحقیق حاضر و تحقیقات مختلفی چون(امیهاد و مندلسون 1986)،(هاسبروک 2009)، (فانگ وهمکاران 2009) نکتاش و چیانگ ( 1986 ) ، ریان ( 1996 ) ، بون ( 1998) ، رسائیان ( 1385) ، رضازاده و آزاد ( 1387 ) فخاری و فلاح محمدی(1388) به کار گرفته شده است ، به صورت زیر محاسبه می شود
SPREAD it =
= SPREAD دامنه تفاوت قیمت پیشنهادی خرید و فروش سهام
= (ASK PRICE) AP میانگین قیمت پیشنهادی فروش سهام شرکت iدر دوره t
= (BID PRICE) BP میانگین قیمت پیشنهادی خرید سهام شرکت iدر دورهt.
این مدل برای اولین بار توسط چیانگ و وینکاتش در سال 1986 برای تعیین نقدشوندگی سهام مورد استفاده قرار گرفته است و می توانیم آن را میزان تخفیف لازم در قیمت به منظور کسب سرعت در انجام معامله تعریف نماییم . مزیت اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش نسبی که توسط استل ( 1978 ) به کار گرفته شده نسبت به اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش مطلق ، این است که می توان داده های مقطعی را با دقت بیشتری تجزیه و تحلیل نماییم. ( بون 1998).از جمله نوآوری تحقیق مذکور محاسبه لحظه ای اختلاف پیشنهاد قیمتی خرید و فروش برای هر معامله در هر روز معاملاتی سهام است که منجر به محاسبه شکاف قیمتی دقیق تر شده است .

3-4 متغیر های کنترل
متغیرهای کنترلی با توجه به مدل فانگ وهمکاران(2009) و مرور متون دیگرکه با شرایط ایران سازگار باشد تعیین گردید.متغیرهای کنترلی این پژوهش عبارتند از:
1)ساختار بدهی یا اهرم مالی : با نسبت کل بدهی به ارزش دفتری کل دارایی اندازه گیری می شود هدف از این کار کنترل تاثیر پوشش بدهی بر عملکرد شرکت می باشد. نمازی و ابراهیمی( 1388) اوغلو و مهاجان(2006)
2)اندازه شرکت: بسیاری از تحقیقات تجربی، ثابت کرده است که بازده سهام شرکتهای کوچک از بازده سهام شرکتهای بزرگ، بیشتر است. هر قدر، شرکتی کوچک تر باشد، میزان ریسک سهام آن بیشتر شده و از این رو بازده مورد انتظار سرمایه گذار افزایش می یابد. جهانخانی و یزدانی (1374) هاگن (2001) نمازی و ابراهیمی(1388) بدین ترتیب انتظار می رود بین عملکرد شرکت و اندازه شرکت رابطه معنی داری وجود داشته باشد.در این تحقیق اندازه شرکت از طریق میزان فروش محاسبه می شود.دلیل انتخاب فروش به عنوان بدیلی برای اندازه به خاطر ارتباط آن با عملکرد بوده است.
3) عمر شرکت: این متغیر نشان دهنده فرصت های رشد پیشرو برای شرکت است به عقیده فانگ و همکاران(2009) و گامبرس و همکاران(2003) شرکتهای جوانتر به دلیل فرصت رشد بیشتر از عملکرد بهتری برخوردارند.
4) 50 شرکت برتر ایران: یک متغیر ساختگی برای بررسی اثر شرکت های برتر در عملکرد شرکت می باشد در این تحقیق شرکت های نمونه در حالت شامل بودن در دامنه، عدد 1 در غیر این صورت عدد 0 تعلق می گیرد.(50 شرکت برتر ایران بر اساس میزان حجم فروش و افزایش سالانه آن، کسب سود و میزان رشد آن ،توسط سازمان مدیریت صنعتی ایران انتخاب می شود).دلیل گنجاندن این متغیر اثری است که شاخص عملکرد این گروه از شرکت ها بر دیگر شرکت های گروه دارند.

5-روش تحقیق
این تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی - همبستگی به شمار می آید که مبتنی بر تحلیل رگرسیون زمانی مقطعی می باشد که از برآورد رگرسیون ساده چند متغیره با روش حداقل مربعات معمولی استفاده شده است . به منظور انجام تحقیق، نمونه آماری از شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در سال 1386 بر مبنای شرایط زیر انتخاب شده اند:
• سهام این شرکتها درسال 1386 در بورس اوراق بهادار معامله شده باشند
• شرکتها نباید در طی دوره تحقیق توقف فعالیت داشته باشند
• شرکتهای مورد نظر از ابتداء تا انتهای تحقیق در عضویت بورس اوراق بهادار باشند
• اطلاعات مربوط به اختلاف قیمت پیشنهادی خرید وفروش ودیگر متغیر ها برای شرکت قابل جمع آوری باشد
• تعداد دفعات معاملات شرکت نباید از 50 مرتبه در سال کمتر باشد
با اعمال تمام محدودیت های فوق، حجم نمونه بالغ بر112 شرکت گردید و داده های این تحقیق از اطلاعات مندرج در صورتهای مالی سالانه شرکت وبانکهای داده ای تدبیر پرداز و ره آورد نوین استخراج شده است.

6- یافته های تحقیق:
در این تحقیق از رگرسیون حداقل مربعات معمولی OLS استفاده شده است برای اجرای این آزمون وجود چند پیش فرض لازم و ضروری می باشد تا برآورد صحیحی از رگرسیون انجام شده، حاصل آید بنابراین قبل از انجام برآورد پیش فرض ها را تست نموده و بعد به اجرای رگرسیون می پردازیم.

1-6 پیش فرض های لازم برای اجرای رگرسیون OLS
با انجام تست فرض میانگین صفر پیش فرض لازم مربوط به صفر بودن میانگین اجزای باقیمانده انجام می گیرد که با توجه به آماره آزمون فرض H0 مبنی بر صفر بودن میانگین اجزای آزمون پذیرفته می شود.و همچنین برای تست همسانی واریانس از آزمون وایت استفاده نموده ایم که با توجه به آماره احتمال این آزمون که بالاتر از 5% می باشد فرضیه H0 مبتنی بر همسانی واریانس پذیرفته می شود.
و در ادامه برای بررسی اینکه بین متغیر وابسته سال جاری با سال قبل همبستگی وجود نداشته باشد آزمون براسچ- گودفری مرتبه دوم بکار گرفته شد که با توجه به آماره احتمال خود همبستگی در مدل وجود دارد برای تصریح مدل اولیه از عبارت خود همبستگی (Ar) مرتبه اول استفاده گردید (نادر مهرگان و روح اله رضایی 1388) که با انجام تصریح میزان آماره احتمال آزمون براسچ -گودفری مناسب شده و خود همبستگی رفع شده است.
نگاره شماره 1
آزمون پیش فرض ها احتمال آماره F وt نتیجه آزمون
تست میانگین صفر 0.69 تایید می شود
تست وایت 0.89 تایید می شود
تست براسچ- گودفری (قبل از تصریح مدل) 0.0006 رد می شود
تست براسچ- گودفری (بعد از تصریح مدل) 0.08 تایید می شود

7- آمار توصیفی
آمار توصیفی متغیرهای تحقیق برای شرکت های نمونه در نگاره زیر ارائه شده است
نگاره شماره 2
انحراف معیار میانه میانگین حداکثر حداقل مشاهدات مقطعی مخفف متغیرها
669/0 17/1 405/1 436/5 568/0 112 Q T کیوتوبین
31/23 16.17 41/24 79/99 37/0 112 BA شکاف قیمتی
16/0 0.63 62/0 95/0 16/0 112 LEV اهرم مالی
93/1 13.41 66/13 69/20 28/12 112 F size اندازه شرکت
12 38 36 79 5 112 AGE عمر شرکت

همانطور که از نگاره 2 مشخص است شکاف قیمتی بالاترین مقدار انحراف معیار را دارد که نشان دهنده عدم حذف داده های با حداقل مقدار از نمونه مورد بررسی است. و از آنجائیکه انحراف معیار شکاف قیمتی از میانه بالاتر می باشد بیانگر این موضوع است که میزان شکاف قیمتی خرید و فروش در شرکت های مورد بررسی زیاد می باشد .از طرف دیگر کمتر بودن میانه شکاف قیمتی از میانگین بیانگر این است که اختلاف قیمت در داده ها بالا بوده که تائید کننده انحراف معیار بالا در داده ها است. در رابطه با متغیر وابسته انحراف معیار کم بیانگر این است که داده ها از یکسانی برخوردار بوده اند و از انجائیکه حداقل مقادیر از داده ها حذف نشده است انحراف معیار بسیار جزئی مشاهده می شود نزدیکی میانگین و میانه نیز بیانگر نرمال بودن توزیع داده ها می باشد.

8-آزمون فرضیه
همانطور که در نگاره 3 مشهود است احتمال آماره F کل مدل 0.001 می باشد. لذا می توان گفت کل رگرسیون در سطح 99% اطمینان معتبر است. و همچنین ضریب تعیین تعدیل شده (R2) که میزان تغییر متغیر وابسته به تغییرمتغیرهای مستقل موجود در مدل‏‏، را نشان می دهد 0.14 است که نشان دهنده تغییرات عملکرد شرکت توسط متغیر های مستقل موجود در مدل به میزان 0.14 می باشدکه با توجه به اهمیت شاخص عملکرد شرکت که متغیری اساسی است این میزان تغییر قابل توجه می باشد..همچنین ضریب0.05- بدین معناست که رابطه معکوس بین شکاف پیشنهاد قیمتی خرید و فروش با عملکرد شرکت وجود دارد که با توجه به احتمال آماره t در سطح 95% اطمینان مورد تایید قرار می گیرد. این نتایج با نتایج تحقیقات تجربی دیگر چون فانگ و همکاران(2009) ، آمیهاد و مندلسون (1986) و گامبرس و همکاران(2003) مطابقت دارد بدین ترتیب هر چه مقدار شکاف پیشنهاد قیمتی خرید و فروش کمتر و باریکتر باشد میزان ارزش بیشتری برای شرکت فراهم می شود. لذا با توجه به رابطه معکوس بین نقدشوندگی و شکاف پیشنهاد قیمتی خرید و فروش، می توان گفت که نقدشوندگی اثر مثبتی بر عملکرد شرکت در بورس اوراق بهادار تهران دارد که این نتیجه دال بر تایید فرضیه تحقیق می باشد.همچنین آماره دوربین واتسون بیانگر ضریب 2.12است که نشان دهنده عدم خود همبستگی بین مقادیر متغیر وابسته می باشد.
نگاره شماره 3
متغیر وابسته:ارزش شرکت یا Q Tobin
متغیرهای مستقل و کنترل ضریب آماره t احتمال آماره t
شکاف قیمتی بین پیشنهاد خرید و فروش 0.05- 2.046- 0.04
اهرم مالی 0.88- 2.375- 0.01
اندازه شرکت 0.04 1.37 0.17
عمر شرکت 0.003 0.70 0.48
50 شرکت برتر ایران 0.395- 1.748- 0.08
آماره F 4.05 احتمال آماره F 0.001
ضریب R2 0.19 ضریب R2 تعدیل شده 0.14
دوربین واتسون 2.12

9- تاثیر متغیر های کنترلی
این تحقیق رابطه منفی بالای را بین اهرم مالی و عملکرد شرکت در سطح 95% اطمینان نشان می دهد که با تحقیقات اوغلو و مهاجان(2006) مطابق دارد و همچنین با توجه به آماره احتمال 0.17 بین اندازه شرکت و عملکرد شرکت، ارتباط بین این دو متغیر رد می شود. در این رابطه جهانخانی و یزدانی (1374) هاگن (2001) نمازی و ابراهیمی(1388) بیان داشتند شرکت های بزرگ، ریسک کمتر و در نتیجه بازده کمتری دارند بر مبنای آن ارتباط معکوسی را بین اندازه شرکت و عملکرد شرکت نشان دادند. و همچنین ریاحی و بلوکی (2003) معتقدند شرکتهای بزرگ ،دارای قدرت چانه زنی و صرفه جویی ناشی از مقیاس می باشد و رابطه مثبتی بین دو متغیر پیش بینی نمودند. با توجه به نتایج این تحقیق، نتایج تحقیقات بالا در بورس اوراق بهادار تهران در سال 1386، رد می شود.
عمر شرکتها بیانگر فرصت های رشد پیشرو برای شرکت است که می تواند بر عملکرد شرکت تاثیرگذار باشد که با توجه به نتایج حاصله،این رابطه در بازار اوراق بهادار تهران رد می شود نتایج این تحقیق در تضاد با تحقیقات فانگ و همکاران(2009) و گامبرس و همکاران(2003)می باشدو همچنین با توجه به آماره احتمال 0.08بین 50 شرکت برتر و ارزش شرکت، فرضیه H1 مبنی بر اینکه شرکتهای عضو در 50 شرکت برتر نسبت به دیگر شرکتهای غیر عضو اثر گذاری متفاوتی بر عملکرد شرکت دارند رد می شود.

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله  11  صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید