پایان نامه ی بررسی مردم شناسی طرح ها و نقوش لباس ها و بافته های ساسانی. doc

نوع فایل: word

قابل ویرایش 100 صفحه

جهت دریافت درجه ی کارشناسی در رشته ی روان شناسی

مقدمه:

سرزمین ایران از دیرباز به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و همچنین مهاجرت یا حملات اقوام و ملل دیگر به آن و نیز رسوخ فرهنگ ایرانی و آمیزش آن با فرهنگ سرزمینهای مجاور و ظهور نمونه های فرهنگی جدیدتر، خود بستر لازم و مناسبی برای مطالعه و بررسی فراهم کرده است. البته از آنجا که بسیاری از مورخان بیشتر تلاش خود را صرف ضبط وقایع و حوادث سیاسی- حکومتی و ذکر نبردها و مانند آن کرده اند کمتر به پدیده های مربوط به حیات فرهنگی پرداخته اند.

یکی از دیداری ترین و در عین حال زنده ترین نمونه های حیات فرهنگی یک جامعه، پوشاک و نوع لباس مردم آن جامعه است. آشنایی با تاریخ لباس و پوشاک ایرانیان، نه تنها اطلاعاتی در خصوص ظاهر مردمانی که در ادوار مختلف تاریخی زندگی می کرده اند در اختیارمان می گذارد ، بلکه ما را با انواع سلیقه ها، نوع دوخت و رنگ ، مدلهای مختلف لباس، بافت انواع پارچه ها، صادرات و واردات پوشاک، تأثیر پذیری و تقلید از لباس مردمان نواحی دیگر، اختصاص پوشاکی خاص به گروه یا طبقه ای اجتماعیآشنا می سازد و همچنین دربارة چگونگی روند و تکامل انواع پوشش ها، اطلاعات مفید و جالب توجهی ارائه می نماید.

در بخش بالا شاه سوار بر اسب خود را‌ آماده شکار می شود و زنی چتری را بلای سر او نگه داشته است. پشت سر شاه زنانی صف شکیده اند که بعضی مشغول نواختن آلات موسیقی هستند. در سمت مقابل بر روی سکوئی که از زمین ارتفاع دارد عده ای از رامشگرن نشسته اند که بعضی ها چنگ می نوازند و برخی به کف زدن مشغولند. در پائین این صحنه در مرکز نقش، شاه سوار بر اسب و کمان بر دست تاختن در تعقیب گوزن ها است و در پائین این شمارگاه، تصویر شاه را در حالی که تیردان بدست گرفته و از شکار مراجعت می کند، نشان می دهد. در طرف چپ تعدادی شتر مشغول حمل گوزن هائی که شکار شده اند هستند.

این نقش بر جسته یک وضع استثنائی دارد، چه سازنده آن سعی نموده که حالات مختلف را در یک صحنه مجسم سازد و در حقیقت می توان آنرا یک نقاشی فرض نمود که بر روی سنگ حجاری شده است.

د:اهمیت حجاری های طاق بستان در شناخت نقوش و طرح های پارچه های ساسانی

نظر به اهمیت مجموعه حجارهای موجود در طاق بستان و بخصوص حجاری های طاق بزرگ و نقوش آنها تاکنون مطالب فراوانی توسط پژوهشگران گوناگون نوشته شده است.

آقای سامی در وجه تسمیه آن می نویسد: تا کنون نام های بسیاری درباره این محل ذکر شده است. از جمله طاق وسطام، طاق وسطان، طاق وسان، طاق بستان، طاق بغستان، طاق بیستون و اکراد و پاره ای از مردم آن نواحی طاق و سان و طاق بسان می گویند و چون بلوکی در آن نزدیکی است بنام بلوک و سطان و این طاق جزو آن بلوک قرار گرفته دور نیست که بهمین علت آنجا را طاق وسطان و بتدریج طاق بستان نامیده اند.

از تاریخ نویسان بعد از اسلام مانند ابن حوقل، ابن خردادبه، استخری، یاقوت حموی، حمداله مستوفی، سید عبدالطیف شوشتری مولف تحفه العالم، حاج زین العابدین شیروانی مولف بستان السیاحه درباره این طاق و حجارهای آن در کتابهای خود اشاراتی کرده اند که از میان نوشته یاقوت از سفرنامه مسعود بن مهلهل نقل می شود: در یک فرسخی شهر قرمیسین (معرب کرمانشاهان) در آن صورت صورت شبدیز و مردی که بر آن سوار است در سنگ ساخته اندو این سوار کلاهخودی بر سر و زرهی بر تن د ارد، و زره را حجار بقدری خوب ساخته است که گوئی زره واقعی و متحرک است. تصویر سوار متعلق به پرویز و اسبش شبدیز است که در تمام روی زمین هیچ مانند و نظیری بر این متصور نتوان یافت. و در آن طاق که این صورت و رسم حجاری شده تصاویر دیگری از مردمان و زنان و پیادگان و سواران یافت می شود. در برابر تصویر پرویز شخصی یافت می شود که کلاهی مخروطی شکل و کمربندی بسته و بیلی در دست دارد. مانند اینکه زمین را حفر می کند  چنان می نماید که آب از زیر پایش جاری است.

یاقوت بعد از دکر این قسمت به قول احمد بن محمد همدانی باز می نویسد: از عجائب قومیسین که در عداد عجائب دنیا معدود است، صورت شبدیز می باشد که در قریه خاتان رسم شده و سازنده آن قنطوس

بیان مسئله:

بافتن و دوختن تن پوش از جمله نیازهای نخستین بشر بوده است ولی این که در چه زمانی تن پوش گیاهی و سود جستن از پوست نباتات و حیوانات برای پوشش بدن به صورت تن وپش پارچه ای در آمده و بشر به فراگرفتن فن بافندگی شده است به درستی روشن نیست.

گونه های لباس مادها، هخامنشیان و ساسانیان که در نقش های تخت جمشید و کرانه های دیگر دیده شده، این گفتار آشکار می گردد که صنعت پارچه بافی در ایران باستان راه های یپشرفت خود را می پیموده به گونه ای که اندک اندک به گوناگونی رنگ ها و گونه های بافت پارچه افزوده شده.

در روزگار ساسانیان صنعت پارچه بافی در زمینه ساخت پارچه های زربغت و قلابدوزی باید ژه های بسیار خوب و شایان نگرش، پیشرفت بسیاری نمود. در واقع این تحقیق نقش طبقات اجتماعی و به طبع مشاغل و وظایف وابسته به آن ها را در شکل دهی به پوشاک،چنان که لباس جنگجویان، درباریان، روحانیان و پیشه وران از شرایط خاص وضع طبقاتی آنها تأثیر می گرفته است را نشان می دهد.

هدف:

هدف از این تحقیق بررسی مردم شناختی طرح ها و نقوش لباسها و بافته های ساسانی است. و هر جقدر که اطلاعات ما درباره سایر جنبه های یک تمدن کم  باشد وقتی به فن بافندگی پیچیده و بی شمار توام با مهارتی برخوردار می کنیم می توانیم استنباط کنیم که جامعه مورد بحث سخت پر مشغله و سطح زندگی آن بسیار پیشرفته بوده است و هنگامی که روش های فنی این صنعت از یک جا به جای دیگر منتقل می شود می توانیم نتیجه بگیریم که سایر کارهای فنی و هنری و احتمالاً عقاید اقتصادی، سیاسی و معنوی نیز در همان جهت سیر کرده است.

صنعت و هنر بافندگی ایران پس از تجربه ای طولانی سرانجام با حکومت ملی ایران دوره ساسانی و با اقتدار و همت پادشاهان اوایل دوره ساسانی چون اردشیر و شاپورها به بار می نشیند و طرح ها، رنگ ها و نقش های ملی ایران بر بستر بافته ها نیز جان می گیرد. و بافته های دوره ساسانی به مظهری از ذوق و اندیشه ایرانی تبدیل می شود و رشدآن متناسب و هماهنگ با جریانات سیاسی و فرهنگی و اقتصادی به حرکت خود ادامه می دهد.

سیر تحول اندیشه های مردم ایران در دوره ساسانی تنها از طریق آرمانهای سیاسی و دینی آن ها دانسته نمی شود بلکه از طرح ها و نقوش پوشاک آنها نیز می تواند به فهم بهتر آرمانهای آنان کمک  کند. آنگاه که اطلاعات ما بدلیل کمبود مواد شناسی درباره جنبه های مختلف تمدن مردم کم باشد با نگاه به فن بافندگی، طرح ها و نقوش پیچیده آنها که با مهارتی خاص همراه است می توان استنباط کرد که جامعه عصر ساسانی بسیار پر مشغله بوده و مردم از سطح زندگی پیشرفته ای برخودار بوده اند.

طرح ها و نقوش بافته های ساسانی فوق العاده زیبا و پرجلوه بوده و همین ویژگی سبب شهرت آن شده است.

فهرست مطالب:

مقدمه

پیشگفتار

بیان مسئله

هدف

فصل اول

معرفی حجاری های طاق بستان و اهمیت آن در شناخت نقوش و طرحهای پارچه های ساسانی

1-معرفی و شرح صحنه های حجاری های طاق بستان

الف نقش اردشیر دوم

ب نقش شاپور دوم و سوم

ج نقش های طاق بزرگ ( اعطای منصب خسرو پرویز، خسرو سوار بر اسب، شکار گراز و گوزن)

بخش 2- طرح و نقش جامه ها در صحنه شکار

الف- معرفی گروهها و لباس هر گروه در صحنه شکار گراز (طبق جدول شماره 1)

ب- لباس سردسته های رم دهنده فیل سوار

ج- لباس رقاصان ایستاده در قایق

د- لباس زنان نوازنده قایق CIو CII

ه- لباس خدمه قایق شاه( قایق DI و DII)

و- تزئینات جزئی لباسها

ز- البسه سایر افراد صحنه شکار گراز

بخش 3- طبقه بندی نقوش روی لباسها

الف- نقوش گیاهی

1-نقش گل از پهلو

2-نقش گل با چهار گلبرگ قلبی شکل

3-نقش گل چهار پر

4-نقوش گل هشت پر

5-نقوش گل پر پر

6-ردیف گل چهار پر با دایره مرکزی

7-ردیف قلبی شکل

8-ردیف چهار برگی

9-ردیف گل چهار برگ بدون دایره مرکزی

10-پیچک های گل

11-ردیف گلبرگ قلبی شکل با دو برگ

ب- نقوش حیوانی

1-نقش پرنده

2-نقش گوسفند

3-نقش سرگراز

4-نقش سیمرغ

ج- سایر نقوش

1-دوایر متوالی یا پنج نقطه

2-هلال و دوایر متوالی

1-2-نقش نقاط کوچک کروی

2-2-نقش موج

بخش 4

پوشاک زنان ایران از آغاز تا امروز

پوشاک بانوان ایران در دورة ساسانی ها

فصل دوم

طرح و نقش پارچه های ساسانی در نقاشی های دیواری ماوراء

النهر

1-طرح و نقش پارچه در نقاشی های دیواری محوطه افراسیاب

2-طرح و نقش پارچه در نقاشی های دیواری بالا لیک تپه

3-نقش پارچه در نقاشی های دیواری ورخشا

فصل سوم

معرفی و طبقه بندی پارچه های ساسانی بر اساس نقوش آنها

1-نقش حیوانی

1-پارچه با نقش قوچ

2-پارچه با نقش قوچ

3-قسمتی از یک پارچه با نقش قوچ

4-قسمتی از یک پارچه با نقش بز

5-پارچه با نقش اسب

6-پارچه با نقش اسب بالدار

7-پارچه با نقش سر گراز

8-پارچه با نقش شیران متقابل

9-پارچه با نقش خروس

10-پارچه با نقش طاووس

11-پارچه با نقش پرنده و درخت زندگی

12-پارچه با نقش عقاب های متقارن

پارچه با نقش پرنده و گل (نخل) تصویر شماره 142

نقوش گیاهی

1-پارچه با نقش درخت ( طرح بازسازی)

2-پارچه با نقوش گیاهی و هندسی

3-پارچه با نقش قلبی شکل

4-قسمتی از یک پارچه با نقش لوزی و مروارید

بخش سوم

سایر نقوش

1-پارچه با نقش انسان، جانور و گیاه

2-پارچه ژاپنی با نقش شکار و گیاه

فصل چهارم

بازسازی رنگ طرح ها و نقوش لباس شخصیت های صحنه شکار گراز

1-رنگ های مورد علاقه ایرانیان از آغاز تا پایان دوره ساسانی

2-معرفی و طبقه بندی رنگ های دوره ساسانی

3-انتخاب رنگ و روش بازسازی

نتیجه گیری

منابع 

منابع و مأخذ:

1 . ایران در زمان ساسانیان                         مولف:آرتور کریستین سن

2. ایران از آغاز تا اسلام                            مولف:ر.گیرشمن

3.تاریخ تمدن ایران ساسانی                         مولف:دکتر سعید نفیسی

4.تاریخ روزگاران ما                                مولف:عبداحسین زرین کوب

5.طرح ها ونقوش لباسهاو

بافته های ساسانی                                    مولف:محمدرضاریاضی

6.طاق بستان                                         مولف:علی حاکمی