پایان نامه ی اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، ‌تاریخی بنی حماد در الجزایر. doc

نوع فایل: word

قابل ویرایش 187 صفحه

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A)

رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامی

چکیده:

حکومت حمادی از سال 419 ه.تا 547 ادامه داشت و حدود یک قرن و نیم سال توسط مغربی های اصیل به قدرت رسیدند عرصه حکومت آمدند قبل از آن مغرب شاهد حکومت بنی رستم ایاضی بود که تامدت را پایتخت خویش قرار داده بودند و توسط فاطمیون سرنگون شدند دولت حمادی در دوران حکومت مغرب در الجزایر نقش مهمی در گسترش اسلام و زبان عربی داشتند حماد توانست در استقلال و ایجاد دولتی واحد بر بادیس بن مغر پیشی گیرد پس از آن سعی و تلاش فراوانی از خود نشان داد تا این دولت را تشکیل داده و آنرا سازماندهی و بر آن حکومت کند.

نظام حکومتی آنان استبدادی موروثی بود حاکمان خود را از تشکیل دولت و کابینه مشورتی برای اداره امور مملکتی و نظامی محروم نمی ساختند پس از حماد، پسرش قائد و پس از او محسن و… ، عهده‌دار امور حکومتی گشته تا به یحیی بن عزیز که سقوط حمادی ها در زمان او صورت گرفته رسید.

پیروی از ارعاب ، اجبار ، قساوت که پایه‌گذار آن حماد بود باعث عصیان گری بسیاری از قبایل گشته و آنان را با خانوادة حمادی درگیر کرد، آنان به زور ارتش حکومت کرده و گاهی علیه یکدیگر اقدام به کودتا و شورش می کرند.‌

در زمان حمادی ها مغرب میانی (الجزایر) به ایالتهای بزرگ تقسیم شد که هر ایالت دارای پایتختی بود و هر ایالت، حاکمی مرکزی که در شهر بجا یه مستقر بود، داشت او موظف بود که دستورات حکومت مرکزی را اجرا کند ، مغرب میانه در آن زمان به ایالت های الجزایر ، بونه ، قستنطنیه ، مسیله ، جیجل ،‌أشیر ، قلعه ، حمزه و … تقسیم شده بود که حاکمیت اکثر آنان با یکی از افراد خانواده حمادی بود که این امر باعث ایجاد اطمینان بر تحت امر بودن آن ولایات بود.

مقدمه:

حکومت حمادی ها بر مغرب از سال 405 تا 547 و 135 م. نزدیک به یک قرن و نیم دوام داشت طی این مدت آنان توانستند به بسط و گسترش مسائل سیاسی و نظامی بپردازند حاکمان این دولت نه نفر بودند اولین آنها حماد بن بلکین الذیری و آخرینشان یحیی بن عزیز بود که عبدالمؤمن بن علی اولین خلیفه موحدین در سال 547 هـ. او را سرنگون ساخت .

دولت حمادی اولین دولت بربری مستقلی بودند که توسط مغربی‌های اصیل برالجزایر حاکم شدند قبل از آن مغرب شاهد حکومت بنی رستم اباضی بود که شهر تاهرت رابعنوان پایتخت برگزیدند و توسط فاطمیون سرنگون شدند. این دولت در دوران حکومت مغرب نقشی مهم در گسترش اسلام و زبان عربی داشت حماد توانست در استقلال و ایجاد دولتی واحد بر بادیس بن مغر پیشی گیرد پس از آن سعی و تلاش فراوانی از خود نشان داد تا این دولت را تشکیل داده و آنرا سامان دهی و بر آن حکومت کند.

می توان این دوره را دورة استقلال بر برها یا دورة ملوک الطوایفی نامید در تصور ما بر خلاف حکومت معاصر آن در اندلس این حکومت به مثابة دوره چهارم حیات سیاسی در مغرب است زیرا سه دوره سیاسی قبل از آن وجود داشت که عبارت است از : 1ـ دوره والیان (فتوح)‌، 2ـ عصر ممالیک عربی مستقل مانند ادریسی ها ، رستمی ها، آل اغلب ،‌3ـ دوره وحدت فاطمی ها .

دولت حمادی دولیت قبیله ای بود که تحت امر باقی حکام نبود لیکن از لحاظ پیشرفت علمی و تاریخی به دولت قاهره ،‌بغداد ،‌قرطبه ، پالومو، فاس و غیره که از متمدن ترین شهرهای آن زمان اسلام بودند نمی‌رسید دولت حمادی دولیت بود که عده ای به زور مغرب اسلامی را میان خود قسمت کرده بودند.

حقیقتاً بنی حماد از بهترین حاکمانی بودند که بر سرزمین هایشان در جهان اسلام حکومت کردند و علی رغم اختلافات داخلی همیشه به فکر راحتی و ارتقاء سطح زندگی مردم عادی و مصالح کشور بودند با وجود همه این شورشها و انقلابات که درون خانواده حمادی بود هیچ گاه شکل حکومت که استبداد موروثی بود تغییر نکرد. دوران حکومت حمادی ها به کرات شاهد تغییر پایتخت بود در ابتدا شهر اشیر ، سپس قلعه؛ و در آخر بجا یه شاهد حکومت پنج تن بود که اولین آنها ناصربن علناس و آخرین آنان یحیی بن عزیر بود.

فهرست مطالب:

فصل اول: کلیات

پیشینه پژوهش

بیان مسئله

پرسش های پژوهش

اهداف پژوهش

تحلیل منابع تحقیق

فصل دوم : اوضاع جغرافیایی مغرب اوسط به دوران فرمانروایی بین حماد

الف) شهرهای مهم بنی حماد (از دید جغرافیایی تاریخی )‌

1- قلعه بنی حماد(پایتخت بنی حماد)‌

2-  شهرأشیر

3-  شهر بجایه

ب) کشاورزی دولت بنی حماد

1- محصولات کشاورزی

2- دامداری و پرورش طیور و غیره

ج)‌اقتصاد و صنایع بین حماد

1-بازرگانی و دادو ستد (تجارت داخلی و خارجی )‌

2- استخراج معدن

3- صنایع دستی

4- راه های خشکی و دریایی و غیره…

5- ضرب سکه

6- صادرات و واردات

فصل سوم :‌اوضاع سیاسی ـ تاریخی دوران بنی حماد

1-اصل و نسب حمادیون

2- مؤسس دولت بین حماد

3- فرمانروایان حمادی

حماد بن بلکین (405 ـ 419 ـ هق)

قائد بن حماد (419‏‏‏ـ 446)

محسن بن قائد ( 446 ـ 447)

بلکین دوم ابن محمد( 447ـ 454)

ناصرابن علناس  (454 ـ 481)

منصور ابن ناصر  (481ـ498)

بادیس بن منصور (498ـ 515)

یحیی بن عزیر (551ـ 547)

غلبه موحدون

فصل چهارم :‌اوضاع اجتماعی حمادیان

قومیت ،‌زبان ،‌دین ، مذهب حمادیان

الف)طبقات مردم

اشراف ، بزرگان (فرمانرواـ شاهزادگان ـ وزراء و …)

تجار و بازرگانان

صاحبان حرف و صنایع

کشاورزان و کارگران

ب) اوضاع اداری دولت بنی حماد

1-فرمانروایی

2- وزارت و کتاب

3-دادگستری

4- شرطه

5- حسبه

6-دیوانهای مهم عصر‌بنی‌حماد‌(عرض ـ مظالم ـ برید ـ اشراف‌و …)‌

7- بیت المال

8- خراج و مالیات

فصل پنجم :‌اوضاع فرهنگی بنی حماد

الف ) آموزش و پرورش

1-نهادهای آموزشی (مسجد ـ مکتب خانه ـ رباط ـ خانقاه و …)

2-علوم نقلی (قرآن ـ سنت ـ حدیث ـ تفسیرـ فقه و اصول و …)

3-علوم ادبی (نثر و نظم و …)

4-علما و دانشمندان عصر حمادی

ب) آثار و ابنیه دوران حمادیان (مساجد ـ رباط ها ـ پل ها ـ کاخ ها ، … )

چکیده رساله به انگلیسی

عکس ها و نقشه ها و تصاویر

کتابشناسی پایان رساله

منابع و مأخذ:

1- ابن حمدیس القطی‌(د.سعد شلبی) رساله ما جستیر بدارالعلوم (فی تاریخ الارب) .

2- الاستبصار فی عجایب الامصار – وصف مکه و المدینه و مصر و بلاد المغرب – لکتاب مراکشی من کتاب القرن السادس الهجری – نشر و تعلیق د – سعد زغلول عبدالحمید، مطبعه جامعه الاسکندریه سنه 1958م.

3- االاسلام (هنری ماسیه) ترجمه بهیج شعبان – منشورات دارعویدات – بیروت.

4- الاسلام فی المغرب و الاندلس (لیفی بروفنسان) – ترجمه د –السید عبدالعزیر سالم – نشر مکتبه النهفته المصریه – سلسله الالف کتاب سنته 1956 م.

5- الاسلام و الثقافه العربیه ج1 (جزء الاول) (د. حسن احمد محمود)‌- دارالنهفته المصریه 1963 م.

6- بجایه (کتالوج) سلسله الفن و الثقافه – نشر وزاره الاخبار الجزائریه  ، ‌اشراف د. بوروبیه – مدرید 1970 م.

7- البیات المغرب (ابن عذاری المراکشی) کان حیاً سنه 712 ه – بیروت – مکتب صادر 0 مطبعه المناهل 1950 م.

8- تاریخ الاسلام السیاسی (د.حسن ابراهیم حسن) ج 4 الطبعه الاولی – مکتبه النهفته المصریه – سنه 1963 م.

9- تاریخ الشعرب الاسلامیه (امپراطوریه الاسلامیه و انحلالها) کارل بروکلمان – ترجمه د – بینه فارس‌و منیر بعلبکی – نشر دارالعلم للملایین – بیروت – الطبعه الاولی 1949 م.

10-تاریخ المغرب العربی (د.سعدزغلول عبدالحمید من الفتح العربی حتی قیام دول الاغالبه و الرستمیون و الادارسه) ج 1 – دارالمعارف 1965م.

11- تاریخ العرب (مطول) د. فیلیپ حتی و آخرین – ج 2 – طبع و نشر دارالکشاف – بیروت – 1951 م.

12- التذکار فیمن ملک طرابلس و ماکان بها من الاخبار (لابن غبوش ت: قرن‌13 هـ) تصحیح الطاهر احمد الزاوی – مکتبه النور – طرابلس 0 الطبعه الثانیه 1967.

13- تاریخ الاسطول العربی (محمد یاسین المحمودی) مطبعه الترقی بدمشق

14- التاریخ الاسلامی و الحضاره الاسلامیه ،‌الجزء‌الرابع (د – احمد شلبی) مکتبه نهفته مصر (الطبعه الاولی و االثالثه).

15- التاریخ الدوله الفاطمیه فی المغرب ،‌مصر، سوریا،‌بلاد العرب (د.حسن ابراهیم) الطبعه الثانیه 1958 – مکتبه النهفته المصریه – القاهره.

16- الحکام بامرالله (محمد عبدالله عنان) مطبعه لجنه التالیف و الترجمه و النشر – ج 1 – 1959م.

17- دایره المعارف الاسلامیه – الطبعه الثانیه 1934 – ترجمه د. محمد الفندی و آخرین .

18- الدعوه الی السلام (سی توماس آرنولد) الطبعه الثانیه 1957م مکتبه النهفته المصریه.

19- دیوان ابن حمدیس (ت: 527 ه) تحقیق د: احسان عباس – دار صادر بیروت 1960 م.

20- سندرات الذهب فی اخبار من ذهب (عبدالحی بن العماد الحنبلی)‌1089 هـ نشر مکتبه القدس سنه 1350.

21- العبر فی اخبار العرب  و العجم و البربر (عبدالحرمن بن خلدون ت: 808) الجزء السادس منشور دار البنانی 1968م.

22- عنوان الدرایه فی من عرف من العلماء فی المائه السابعه بیجایه (لابی العباس العنبرینی ت 714ه) الطبعه الثعالبیه بالجزایر 1328هـ).

23- فتح العرب للمغرب (د.حسین مونس) نشر مکتبه الآداب بالجمامیز – الطبعه الاولی 1947 .

24- قاده فتح المغرب العربی (محمود شیت خطاب) الطبعه الاولی – 1966 نشر دارالفتح للطباعه و النشر.

25- القاموس الاسلامی – المجلد الثانی – احمد عطیه الله – نشر مکتبه النهفته المصریه 1963م.

26 -الکامل فی التاریخ للشیخ عزالدین ابن الحسن المعروف بابن الاثیر

ت: 630 ه. دارصادر بیروت 1967.

27- کتاب الجزایر (احمد توفیق المدنی)‌طبع دارالمعارف – طبعه الثانیه 1963.

28- - مجمل التاریخ الادب لتونسی من فحر نفتح العربی لافریقیه الی العصر الحاضر – الحسن حسن عبدالوهب- لطبعه الثالثه – نشر مکتب بتونس.

29- مروج الذهب و المعادن الجوهر (4 اجزاء)للرحاله ابن الحسن علی بن الحسین بن علی المسعودی ت: 346 ه – ضبط یوسف اسعد داغر 0 نشر دار الاندلس – بیروت – طبقه الاوالی 1966.

30- المسالک و الممالک لابن الحاق ابراهم بن محمد الفارس الاصطخری المعروف بالکرخی (ت: النصف الاول من القرن الرابع الهجری) تحقیق محمد جابر عبدالعال العینی ،‌وزاره الارشاد 1961 – قاهره.

31- المغرب الاسلامی – منذ بناء معسکر القرن حتی انتهاء ثورات الخوارج سیاسه نظم لقبال موسی – استاذ مساعد بجامعه الجزایر – طبقه الاولی – مطبقه البعث بقسنطینه 1969م.

32- المغرب الکبیر ج 2 – د. السید عبدالعزیر سالم – الدار القومیه للطباعه و النشر 1966.

33- المغرب فی ذکر بلاد افریقیه و المغرب – جزء من کتاب المسالک و الممالک لا بی عبدالله البکری، ت: 487 هـ د. السید عبدالعزیز سالم – الدار القومیه للطباعه و النشر، 1966 م.

34- معالم تاریخ المغرب و اندلس.

35- صدیق – عبدالرزاق – مهره الفارس.

36- الشیبانی – محمدشریف – تاریخ القبایل العربیه فی السواحل الفارسیه .

37- القلقشندی – نهایه الارب فی معرفه قبایل العرب.

38- مقدمه ابن خلدون (عبدالحرم بن محمد ت: 808 هـ) تحقیق د. علی عبدالواحد وافی طبع لجنه البیان العربی الطبعه الاولی 1958.

39- المونس فی اخبار افریقیه و تونس لابن عبدالله محمدبن ابی القاسم القیروانی المعروف بابن دینار (مات فی آخر القرن الثانی عشر) تحقیق محمد شمال – المکتبه العتیقه 1387 هـ. .

40- موجر التاریخ العام للجزایر (عثمان کعاک) نشر مکتبه العرب ب تونس (1925م.).

41- موسوعه تاریخ العالم ج 2 – اصررها و لیام لانجر – اشرف علی الترجمه – د. محمد مصطفی زیاده – مکتبه المصریه 1963.

42- النجوم الزهره – جمال الدین ابوالمحاسن – یوسف بن تقزی بردی ت: 874 هـ نسخه مصوره عن طبعه دار الکتب (ج 5).

43- نظم الجمان لابی الحسن المشهور بابن القطان: 670 تقریباً  - الجزء 6 من الکتاب منشورات کلیه بجامعه محمد الخامس – تقحیق د. محمود علی مکی.

44- نفخ الطیب من غصن الاندلس الرطیب – اجزاء 2 و 3 – لاحمد بن محمد المقری ت: 1041 هـ تحقیق محمد محی الدین عبدالحمید – مطبعه السعاده به مصر – الطبعه الاولی 1949م.

45- نهایه الارب فی معرفه انساب العرب القلقشندی – تحقیق ابراهیم الابیاری – الشرکه العربیه للطباعه و النشر – الطبعه الاولی 1959م.

46- وفیات الاعیان و ابناء انباء الزمان لابی العباس شمس الدین احمد بن خلکان ت: 681 – تحقیق محمد محی الدین عبدالحمید – الطبعه الاولی 1948 –مکتبه التهضه المصریه .

47- الاسلام و الثاقه ابوبیه – حسن احمد محمود – ج 1.

48- المغرب فی حلی المغرب – ابن سعید – جزء‌اول.

49- جمهره الانساب العرب (لابی محمد علی بن احمد بن سعید بن حزم الاندلس ت: 456 هـ سلسله ذخایر العرب – نشر دارالمعارف بمصر 1962 – تحقیق استاد عبدالسلام هارون.