پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی بررسی راه‌های آموزش خلاق با رویکرد تعمیق و تقویت باورهای دینی (نماز) ...

دانلود پایان نامه آماده

دانلود پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جامعه شناسی بررسی راه‌های آموزش خلاق با رویکرد تعمیق و تقویت باورهای دینی (نماز) در دانش آموزان دبستانی دختر شهر تهران با فرمت ورد و قابل ویرایش تعدادصفحات 197

چکیده 

  یکی از مهم ترین و حساس ترین دوران زندگی که در شکل گیری اعتقادات و نگرش های پایدار فرد مؤثر است ، ‌دوران ابتدایی و دبستان محسوب می گردد . اهمّیّت آموزش و انتقال مفاهیم دینی خصوصاً نماز که به عنوان با ارزش ترین نماد هر مکتب و دین محسوب می گردد ، بر هیچ کس پوشیده نیست ، ‌لذا با توجه به حساسیت موضوع و کاستی هایی که در برخی از مدارس دیده می شد پژوهشی در راستای الگویابی و بررسی راهکارهای خلاقانه ی آموزش مفاهیم و باورهای دینی (نماز) ضروری بود . این پژوهش که با روش کتابخانه ای و توصیفی صورت پذیرفته درصدد کنکاش در روش های خلاقانه ی آموزش نماز در مدارس است . بخش اعظم اطلاعات مورد نظر نگارنده به روش کتابخانه ای و جستجو در نتایج یافته های مکتوب دیگران صورت گرفته و به منظور تکمیل و تأیید اطلاعات نیز با روش مصاحبه از کارشناسان تعلیم و تربیت دینی جنبه های مختلف آن مورد بررسی قرار گرفته است . بر اساس یافته های اصلی پژوهش هر چند نظام فعلی آموزش نماز در مدارس ، روش هایی کارآمد را به لحاظ ایجاد بصیرت و بینش در دانش آموزان به کار برده ، اما کوتاهی در اجرا و عملیاتی کردن روش های غیر مستقیم و خلاقانه می تواند ضربه های جبران ناپذیری را درآینده بر نگرش و باورهای دانش آموزان ایجاد کند . طبق یافته های پرسشنامه ای که از 30 نفر از متخصصان تعلیم و تربیت صورت گرفته است ،‌ مهم ترین و بارزترین موضوع و راهکار ارائه شده ، ‌استفاده از روش های غیرمستقیم ، مثل فیلم ، داستان ، ‌کارتون، CD های کامپیوتری و... ذکر شده است . هرچند اکثریت مطلق مصاحبه شوندگان ( 29 نفر ) وضعیت فعلی آموزش نماز در مدارس را نامناسب و بدون کیفیت ارزیابی نموده و معتقدند ، باید تحولی جدی در نظام آموزش دینی و تعمیق باورهای دینی کودکان دبستانی ایجاد نمود ،‌ امّا با توجه به یافته های پژوهش حاضر پیشنهاد می شود ، که با نزدیک نمودن ارتباط خانواده ها با مدرسه و برنامه ریزی آموزش خلاقانه برای دبیران محترم ، جهت پرورش خلاقیت وتفکّر در دانش آموزان ، وضعیت فعلی را می توان بسیار مطلوب تر و مفیدتر ساخت .

مقدمه      

انقلاب اسلامی ایران در جهان به عنوان انقلابی فرهنگی و مبتنی بر اصول و اعتقادات مذهبی شناخته می شود . اگر مروری بر کارنامه نظام تربیتی در سطح وسیع بیندازیم ، به وضوح می توانیم کاستی های فراوانی را در سطوح مختلف فرهنگ دینی نسل دوم و سوم مشاهده نماییم . علی رغم  کوشش های فراوان در جهت احیای فرهنگ ناب اسلامی در زوایایی مختلف آن چنانکه شایسته این مفهوم و بایسته توجه و اهتمام بوده است ؛ مورد عنایت وسیع و زیر بنایی که دارای عمق باشد ، واقع نشده است . بدون شک فلسفه ی آموزش و پرورش ما مبتنی بر منطق احکام و شعائر اسلامی در نظر گرفته شده  و این مهم هیچگاه میسر نمی گردد ، مگر آن که زیر بناهای این فرهنگ اصیل را به صورت اصولی و صحیح منتقل و انتقال آن را از اوایل دوران کودکی در اذهان و افکار احاد مردم جای داد .  یکی از مهم ترین دستگاه های فرهنگ ساز که از قدرت فوق العاده ای برخوردار است ، نهاد آموزش و پرورش می باشد . پوشش کامل نظام آموزشی کشور در هر نقطه و تداوم برخوردهای آموزشی و فکری در مدت طولانی حضور فرزندانمان در مدارس ، قدرت این نهاد آموزشی را در ساخت و تغییر نگرش و فرهنگ دانش آموزان بسیار قدرتمند ساخته است . محقق دراین پایان نامه سعی داشته با بررسی دقیق روش های آموزش ، مفاهیم دینی را با روش های مناسب و روز آمد و در جهت تعمیق و تقویت باورهای دینی  به آن بپردازد ، به طوری  که فرد با بصیرت و بینش آگاهانه بتواند خلاقانه و متفکرانه ارزش های دینی صحیح را پذیرا و در مواجه با سیل تهاجمات فرهنگی که ممکن است ، در صدد بی ریشه ساختن و سست نمودن پایه های دینی نوجوانـان باشد ، استفاده نماید .   در طول سال های طولانی که از تثبیت انقلاب اسلامی ایران  می گذرد ، راه ها و روش های بسیاری به منظور ترویج فرهنگ نماز خوانی به عنوان ابتدایی ترین و در عین حال مهم ترین وظیفه دینی مسلمانان به کار گرفته شده است . اما چیزی که در طول این سال ها بر مبلغان و مسئولان امر به اثبات رسیده  ، این موضوع است که استفاده از هنر آموزش صحیح و موثر به نحوی که فعل مورد نظر با اختیار و اراده ی تام و علاقه به انجام رسد ، ثبات و کارایی بیشتری خواهد داشت . موضوع  بینش و بصیرت موضوعی تازه محسوب نمی گردد و روان شناسان بسیاری در خصوص این مفهوم نظریات مختلفی ارائه داده اند . امّا موضوعی که برای ما از اهمّیّت خاصی برخوردار است آن است ، که بینش دینی با توجه به سیل تهاجمات فرهنگی و تنوع ارتباطات جمعی باید به نحوی شکل یابد ، که دارای ثبات و پایداری باشد . نماز به عنوان نماد دینی و گرایش سیاسی – اجتماعی فرد محسوب  می گردد . از میان عبادت های اسلامی احکام مربوط به نماز بسیار زیاد است ، به نحوی که چهار هزار حکم برای آن آمده است . ( ادیب حاج باقری ، 1380) در دو کتاب معتبر وسایل الشیعه و مستدرک الوسائل شصت هزار روایت است که بیست هزار آن مربوط به نماز است ، یک سوم روایات فقهی مربوط به نماز و مقدمات آن است . پیامبر اکرم (ص ) دعوت به نماز را از خانواده خود آغاز نموده ، تولّد و مرگ انسان با نماز پیوند خورده و در قرآن و احادیث ائمه(ع) نه به خواندن نماز ، که به اقامه آن تاکید زیادی شده است .  به طور کل اهمیت دادن به ارزش های معنوی دینی همچون نماز و آموزش آن ، جهت تربیت نسلی فرهیخته که مزیّن به ارزش های معنوی باشند ، از اهم برنامه های مجریان مسائل فرهنگی جهت تربیت کودکان است . امروزه با توجه به آن که تربیت دینی و نماز یکی از ارکان و مصوبه های آموزش و پرورش کشور است ، اما احساس می شود عـلاقه به نماز کاهش یافته و مسـاجد به نحـو مطلوب مـورد استفاده جوانان قرار نمی گیرد . ( باقریان ، 1376 )

 فهرست مطالب
عنوان                                                                                                    صفحه
چکیده  
مقدمه
فصل اول : کلیات
1-1 بیان مسئله     2
1-2 اهمیت و ضرورت موضوع    3
1-3 اهداف تحقیق     5
1-4 سوال های تحقیق    5
1-5 فرضیات تحقیق    6
1-6 تعاریف نظری و عملیاتی تحقیق    7
1-7 محدودیت های تحقیق     10

فصل دوم : پیشینه ی تحقیق
2-1 مقدمه          12
2-2 تاریخچه ی باورهای دینی     13
2-3 ادیان و نگاه آنها به نماز و نیایش    19
2-3-1 نماز در آیین زرتشت    20
2-3-2  نماز در آیین یهود    22
2-3-3  نماز در آیین مسیحیت    24
2-3-4  نماز در آیین مقدّس اسلام    25
2-4 تربیت دینی در دوران کودکی و نوجوانی    28
2-5تربیت دینی در دوره ی ابتدایی    31
2-5-1نقش توجه به نیاز های کودکان در تربیت دینی    32
2-5-2نقش آموزش خلاق در تربیت دینی کودک    33
2-5-3نقش انگیزش در تربیت دینی کودک    33
2-5-4نقش محبت و ایمنی در تربیت دینی کودک    34
2-5-5نقش فرا دهنده در تربیت دینی کودک    34
2-5-6نقش محیط آموزشی در تربیت دینی کودک    35
2-5-7نقش تفکر در تربیت دینی کودک    35
2-5-8نقش روان شناسی رشد در تربیت دینی کودک    38
2-5-8-أ. رشد و تکامل بدنی    39
2-5-8-ب. رشد و تکامل گویایی    41
2-5-8-ج. رشد و تکامل عقلی    42
2-5-8-د. رشد و تکامل اخلاقی    43
2-5-8-ه. تفاوت های جنسی و ویژگی های مختلف آن ها    46
2-5-8-و. ویژگی های دختران در سنین ابتدایی    48
2-5-9نقش بصیرت گرایی در تربیت دینی کودک    51
2-6تربیت بصیرت گرا    52
2-7مفهوم بصیرت گرایی    54
2-7-أ.توانایی فهم زندگی (فهم وتشخیص)     55
2-7-ب.نقد زندگی (تمییز وداوری)     55
2-7-ج.تصمیم برای زندگی (تصمیم گیری)     56
2-8طبقات و حوزه های یادگیری در رویکرد بصیرت گرا    57
2-8-أ. حوزه ی درک مفاهیم    58
2-8-أ.1- فهم    58
2-8-أ.2- تعقل    59
2-8-أ.3- دانش    59
2-8-أ.4-تفکر منطقی    59
2-8-ب.حوزه ی کسب مهارت    60
2-8-ج. حوزه ی به کار گیری مفاهیم ومهارت ها    60
2-8-د. حوزه ی تحلیل نقادانه وسازمان دهی افکار    61
2-8-ه. یادگیری ، ارتباط حوزه های چهارگانه با هم    62
2-9بصیرت ، توانایی تشخیص و تمییز توانایی تصمیم گیری    63
2-10راه برد های تعلیم وتربیت بصیرت گرا    64
2-10-1 فرایند محوری    64
2-10-2 دانش آموز محوری    64
2-10-3معلم ، مدیر یادگیری و الگوی رفتار    65
2-10-4 رد رویکرد ذهن گرا    65
2-10-5اهمیت طراز تحول شناختی شاگردان در حوزه ی مفاهیم دینی    66
2-10-6  ارزشیابی کیفی و مستمر    67
2-11 گام های آموزشی در تعلیم وتربیت دینی کودکان    68
2-11-أ.گام اول    68
2-11-ب.گام دوم    68
2-11-ج.گام سوم    69
2-11-د.گام چهارم    69
2-11-ه.گام پنجم    70
2-11-و.گام ششم    70
2-11-ز.گام آخر    70
2-12آموزش خلاق    71
2-12-1تفکّر    74
2-12-2تفکّر خلاق    79
2-12-3اصول آموزش خلاق    82
2-12-3-أ.اصل بازی    82
2-12-3-ب.اصل شادی و لذت    82
2-12-3-ج.اصل سادگی    82
2-12-3-د.اصل آموختن در آزادی    82
2-12-3-ه.اصل کنجکاوی    83
2-12-3-و.اصل ایمنی    83
2-12-3ز.اصل اندیشه سازی    83
2-12-3-ح.اصل خلاقیّت    84
2-12-3-ت.اصل همیاری با آموزگار    84
2-13مفهوم خلاقیت    85
2-13-1دیدگاه های مختلف در خصوص خلاقیّت    88
2-13-2 اهمّیّت و ضرورت پرورش خلاقیّت    93
2-13-3رشد و پرورش خلاقیّت در کودکان    94
2-13-4الگوی پیشنهادی خلاقیّت آموزی در دبستان    97
2-13-4-أ.روش مستقیم    97
2-13-4-ب.روش غیر مستقیم آموزش خلاقیت    98
2-13-4-ب.1 آموزش خلاق    98
2-13-4-ب.2آمیختن عمق درس با هنر    98
2-13-4-ب.3آموزش های اجتماعی    98
2-13-4-ب.4 ایجاد فضای خنده و بازی در جریان آموزش    99
2-13-4-ب.5 آمیختن آموزش با محرّک بدنی    99
2-13-4-ب.6 پذیرش تخیلات کودکان    100
2-13-4-ب.7 آموزش فن آوری و روش های حل مسأله    100
2-13-4ویژگی ها و صفات افراد خلاق    104
2-14فهم رفتار دانش آموزان در نظام اجتماعی آموزش و پرورش    109
2-14-1 رفتار اثربخش ، کار آمد و تاثیر گذار    113
2-14-1-أ.اثربخشی    114
2-14-1-ب.کارآمدی    114
2-14-1-ج. تأثیر گذار    115
2-15آموزش وروابط نقش ها     115
2-16 نظریه ها و تئوری های مرتبط با موضوع    117
2-16-أ. نظریه ی پیاژه     117
2-16-ب.نظریه ی هارمز    120
2-16-ج. نظریه ی گلدمن    121
2-16-د.نظریه ی فلور    123
2-16-د.1 اصل توجه انتخابی    123
2-16-د.2 اصل ادراک انتخابی    124
2-16-د.3 اصل یادآوری انتخابی    124
2-16-د.4 اصل کنش انتخابی    124
2-16-ه.نظریه ی هاولند      125
2-16-و.نظریه تأثیر نگرش بر رفتار    127
2-17رابطه ی یادگیری با ایمان وعمل    129
2-17.أ ایمان ، عمل یا بصیرت    131
2-17.ب ارزشیابی یادگیری یا ارزشیابی ایمان وعمل    132
2-18آموزه هایی در تعلیم وتربیت دینی خلاق با رویکرد بصیرت گرایی         132         
2-18-أ.اصل اول:تعلیم وتربیت برای کمال    132
2-18-ب.اصل دوم: تعلیم وتربیت برای زندگی فردی واجتماعی    133
2-18-ج. اصل سوم: تعلیم وتربیت برای تحول جامعه    133
2-18-د. اصل چهارم:انتخاب روش های تربیتی    134
2-18-ه. اصل پنجم:اهمیت تفکر خلاق    135
2-18-و. اصل ششم:جایگاه والای معلم    135
2-18-ز. اصل هفتم:معلم هدایتگر    135
2-18-ح. اصل هشتم:اهمیت رابطه ی معلم و شاگرد    136
2-18-ت.اصل نهم:برقراری تعادل میان ذهنیت و عینیت گرایی    136
2-18-ی. اصل دهم:محوریت کودک در تربیت دینی ابتدایی    137
2-19نتایج و مطالعات و تحقیقات داخلی مرتبط با موضوع    138
2-20نتایج مطالعات و تحقیقات خارجی مرتبط با موضوع    145


فصل سوم :روش تحقیق و مراحل اجرای تحقیق
3-1روش تحقیق      148
3-2 ابزار جمع آوری اطلاعات و تحلیل داده ها    149
3-3 شیوه اجرا و انجام پژوهش    149

فصل چهارم : یافته ها وتجزیه و تحلیل آن ها
4-1تعلیم وتربیت باورهای دینی (نماز) در مدارس ابتدایی    152
4-1-أ.ارتباط و نزدیکی با مبانی اعتقادی    155
4-1-ب.ایجاد انگیزه و گرایش درونی    155
4-1-ج.تقویت تفکر و معرفت دینی (بصیرت)     155
4-2نقش مدارس در آموزش نماز به کودکان    156
4-2-أ.ایجاد شور واشتیاق    156
4-2-ب.ارائه ی الگوهای دینی    156
4-2-ج.نقش ایجاد معرفت وشناخت    157
4-2-د.نقش نهادینه کردن فرهنگ نماز    157
4-2-ه.نقش ساخت نگرش مثبت در کودکان    158
4-2-و.نقش جهت دهی اخلاقی      159
4-3رابطه ی خلاقیت با رشد و تقویت باورهای دینی (نماز)    160
4-4رابطه ی نماز و خلاقیت در مدارس ابتدایی    165
4-4-أ.توصیف اطلاعات مصاحبه ای    169
4-4-ب.اطلاعات عمومی پاسخگویان و مصاحبه شوندگان    171
     جدول (4-1)     173
     جدول (4-2)     174
     جدول (4-3)     175
     جدول(4-4)     176
     جدول(4-5)     177
4-4-ج.تجزیه وتحلیل یافته ها      178
4-4-د.تحلیل اطلاعات استخراج شده    181

فصل پنجم : نتیجه گیری
5-1خلاصه ی تحقیق      184
5-2نتیجه گیری    185
5-2-أ.نتایج یافته های کتابخانه ای    185
5-2-ب. نتایج یافته های مصاحبه ای    190
پیشنهادات    192
منابع و مأخذ:     194
چکیده ی انگلیسی