پایان نامه ی اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران در زمان جانشینان نادرشاه افشار. doc

نوع فایل: word

قابل ویرایش 70 صفحه

پایان نامه برای دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A)

گرایش تاریخ ایران دوره اسلامی

چکیده:

دوام تمدن بشری و قوام حیات ملل در اعصار طولانی تاریخ متکی به رشادتها و جانبازی‌های مردمی است که از موجودیت فردی خود صرفنظر کرده‌اند. تا ثبات و بقای کل جامعه و افراد آن جامعه برقرار بماند. در حقیقت دوام و بقای همه جوامع بشری و تعالی و پیشرفت افراد جوامع بشری و پیشرفت افراد جوامع بشری به تعداد مردم فداکار و از خود گذشته منوط است، ک از منافع فردی خود چشم پوشی می کنند. به مصالح و منافع اجتماع خود کمک و مساعدت قابل توجهی انجام داده‌اند. چنین کسانی عنوان «قهرمان» قوم و جماعت خود می شوند.

در دوره‌های مختلف ستایش جماعات انسانی کثیری را به خویش جلب کرده‌اند. اساساً پیدایش نادر معلول شرایطی است که ایجاب می کند تا چنان مردی با آن گونه کفایت عظیم بدرخشد. و با گردآوری توده‌های مردم مستعد، شمشیرزن و مجاهد، در راه رهایی ایران، نشان دهد که نمایندة روح حقیقی و توان رزمجویی و افتخار آفرینی هموطنان خویش است.

همه مورخان و کلیة استادان علم تاریخ به این نکته واقفند، که مادر دهر تا کنون کمتر مرد بزرگی مانند نادر بوجود آورده باشد، نبوغ فرماندهی، استعداد کشورگشائی، و هوش خداداری نادر، نمی توان شک کرد.

نادر طفل بود که پدرش از دنیا رفت، نادر به دلیل کمی سن نتوانست حاکم قلعه کلات شود به همین دلیل عمویش به این مقام رسید.

وقتی نادر به سن جوانی رسید عمویش این مقام را به او تعویض نکرد، به بهانه جوان بودن نادر، و نادر از طایفه خود فاصله گرفت، و وارد مشهد شد و حاکم خراسان او را به نیابت ایشیک آقاسی باشی معین کرد. و با رشادت و شجاعتی که داشت در ظرف چند سال به منصب مین باشی گری رسید و تا سن سی سالگی بر این مقام بود و همیشه آثار شجاعت و عزم متین از او دیده میشد.

با حملات ترکمن‌ها به خراسان  نادر به فرماندهی قشون منصوب شد و رشادتهای زیادی از خود نشان داد و ترکمنتن را شکست داد.

اگر چه نادر در ایام سلطنت خویش درب طلائی بریا حضرت امام رضا (ع) بنا نکرد و او می خواست مشهد را پایتخت دائمی خود سازد.

اما در قسمت سیاست و کشورداری نادر چندان استعدادی نداشت و هر چه بنا کرد بی اساس و بی پایه بود. چنانکه امپراتوری وسیع وی در نتیجه همین ضعف تشکیلات پس از مرگش در هم پاشید.

باید به خاطر داشت که منصبی که نادر به آنها می داد پاداش شجاعت آنها یا به مناسبت اطلاع آ‎نها بر طرق پول گرفتن از مردم با زور بود، و ربطی به عقل یا شایستگی آنها نداشت. و از اینجا طبعاً می توان دریافت که چرا اشخاص پست در خدمت او به مقامات عالی رسیدند.

همه کسانی که تاریخ نادر را نوشته‌اند متفق القولند که در پنج سال آخر سلطنت نادر، ظلم بی اندازه بر ایرانیان رفته است، تا آنجا که در پنج سال آهر سلطنت نادر، ظلم بی اندازه‌ای بر ایرانیان رفته است، تا آنجا که می توان گفت هیچ دولت متجاوز و غارتگر بیگانه‌ای نیز، در یک سرزمین به استعمار کشیده شده مرتکب آن نوع فجایع بی اندازه نگردیده است. برخی بر این عقیده‌اند که ثروت سرشار هند، زمام هوسهای نادرشاه را سست کرد. او که از خاندان فقیری بود به مجرد دیدن آن همه دفینه و جواهرات آزمند‌تر و حریصتر گردید، و اندیشه‌ای جز بر افزودن سیم و زر و انباشتن آنها در کلات نداشت. نادر در ابتدای امر گشاده دستی وسعة صدر نیز داشت و بکرات دیده میشد که پول را تنها ابزاری برای تحقق اهداف خود در نظر می آورد. حق این است که بگوییم شدت بیماری او که پس از کوری دلاورش رضا قلی میرزا محسوس شد. ابتدا به نوعی خودآزاری و آنگاه مردم آزاری منتهی شد. جمع‌آوری ثروت و زجردادن مردم بیگناه و گناهکار مجاری نمایش هیجانهای روحی وی گشت. بیماری اختلال فکری نادر خود عامل اصلی کشته شدن نادر بدست یارانش گردید.

علی قلی خان برادر زاده نادر شاه او را بقتل رساندند. علی قلی خان تمام فرزندان نادرشاه را بقتل رسانید. و شاهرخ میرزا را که فرزند رضا قلی میزرزا بود را در مشهد زندانی نمود.

علی قلی خان در بیست و هفتم جمادی الثانی سال 1160 هجری، قمری در مشهد مقدس تاج گذاری کرد، و خود را علیشاه نامید. سکه و خطبه بنام خود خواند.

علی شاه بدلیل اینکه به حکومتش مشروعیت بخشد، فرمانی صادر کرد و از ظلم و ستم نادر ابراز انزجار کرد و خود را عادلشاه نامید. تا قلوب مردم ایران را به خود جلب نماید . علی شاه در آغاز سلطنت به باده گساری پرداخت، و گنجینه‌ها و ثروت نادر و اشیای نفیس که پانزده کرور نقد مسکوک که هر کروری بالغ بر پانصد هزار تومان بود را از کلات به مشهد آورد و به این و آن بخشید.

مقدمه:

یکی از شخصیت‌های شگرف تاریخ خاور زمین یا حتی جهان در سده‌های اخیر نادر قلی (طهماسبی – نادرشاه) پسر اما مقلی بیک، پوستین دوز خراسانی است، که از میان مردمان فرودست خطة خراسان قد برافراشت. نادر بی گمان در طول تاریخ پر فراز و نشیب ایران زمین یکی از مردانی است که وجودش برای حفظ استقلال کشور و نیز اعادة حیثیت و شرف و آبروی ملت ایران مورد نیاز بوده، و به منزله موهبت و نجات دهنده ای بوده است. در زمانی سخت تاریک که ایران در شرف اضمحلال قطعی بوده و خش‌های مهمی از این سرزمین از پیکر آن جدا شده و به فساد گراییده بود. حکومت غاصب، چپاولگر و بیرحم، مردمان آسیب دید هو پراکنده و درمانده و هر پاره‌ای از کشور در چنگال مهاجمی (عثمانی، روس و …) افتاده بود.

دولت صفوی دو قرن و نیم، ناگهان مثل درخت کهنسال پوسیده‌ای به تندبادی در هم شکست و فروریخت و ملتی که غرق در رفاه و تجمل آسایش و در عین حال در فساد و جهل و بی خیالی و بی خبری بود در گرداب ذلت و فقر و ناامنی فرو رفت. اما ناگهان در میان دود و آتش، و اشک و خون از میان این ملت حوادث دیده تجربه اندوخته، دولتی دیگر سر بر می آورد.

مرد دلاور از گوشه دور افتاده‌ای قد بر می افرازد و دشمنان خارجی که غرب و شمال مملکت ایران را بین خود تقسیم کرده بودند را سرکوب می کند، اما در داخل کشور، چند دستگی و ستم و حق کشی بیداد می‌کند. همه به جان هم افتاده‌اند و به خون هم تشنه بودند کمتر کسی به مرگ طبیعی می میرد و اگر کسی که دارای اسم و رسمی و اعتباری در جامعه دارد بمیرد هزار گونه حرف در مورد مرگش بر لبها جاری می سازند. با تسلیم اصفهان در روز یازدهم محرم سال 1135 هجری، قمری عمر سلسله‌ای که بیش از دو قرن زمام امور جامعه ایرانی را در اختیار داشت به سر آمد، و محمود غلزه، فرزند میرویس، براریکه قدرتی نشست که تا چند ماه پیش تصور آن را نیز بزحمت می توانست در خاطر بپرورد .

افغانان زور گویی و بی عدالتی زیادی را نسبت به مردم بی یارو اصفهان انجام دادند. و هر کجایی از سرزمین ایران که پای افغانان رسید مردم روی خوش به آنان نشان ندادند بلکه با آنان مبارزه می کردند و افغانان را از آن دیار دور ساختند.

شاه سلطان حسین و خانواده او قربانی توطئه‌های پیاپی و بی رحمانه غاصبان قدرت شدند. در این اوضاع و احوال مملکت ایران همسایگان غربی و شمالی ایران ار حرکت باز نیستادند و شروع به تهاجم علیه ایران نمودند، عثمانیها که همسایگان غربی ایران بودند شروع به تصرف مناطق غربی کشور کردند. روس‌ها هم ایالتهای شمالی کشور را به تصرف خود در آوردند.

نادر در سال 100 هجری، قمری در دهکده‌ای و به احتمال قریب به یقین در چادری در چند منزلی جنوب شرقی مشهد در نزدیکی کلات دیده به جهان گشود. نادر به طایفة افشار که قومی تاتار و تابع ایران می‌باشد پیوستگی داشت. این طایفه روزگار خود را به کشاورزی می گذراندند. و به ایرانیها اسب و گوسفند و گاو می روختند. پدر نادر اما مقلی نام داشت با پوستین دوزی امرار و معاش می‌کرد. نادر با طهماسب دوم متحد می‌شود و شکست سختی به افغانان غلزایی وارد می سازد و اشرف افغان و دارو دسته او را از ایران بیرون می‌کند و عده زیادی از افغانان غلزایی را به قتل می رساند و کشور را از شر آنان نجات می بخشد

نادر در (8 مارس 1736 میلادی) 24 شوال 1148 جری، قمری خود را به عنوان نادرشاه و اولین پادشاه سلسله افشاریه تاجگذاری کرد.

نادر نه فقط از نظر نظامی مردی سیاس و مدبر و کاردان و استراتژیستی بی مانند است. بلکه از نظر درک و فهم اوضاع و احوال روزگار و شناخت امور اجتماع و سیاسی و اقتصادی عصر نیز کم نظیر است. هنوز به تاج و تخت پادشاهی نرسیده بود که پیمان‌هایی که طهماسب دوم با همسایگان تجاوزگر بسته بود را غیر قانونی اعلام کرد و متذکر شد که اعتباری ندارد.

براستی در راه تأمین استقلال ایران با دستهای توانای خود «پایه‌های حکومت‌های سلطنتی شرق را به لرزه درآورد» این مرد«حیرت انگیز» که «مرهون عزم راسخ» خود بود در زمینه‌های رفاع از سرزمین خود روحی فعال در کالبد نیمه جان جامعه آن روز ایران دمید.

در امور مذهبی نادر هیچگونه تعصب نداشت و شاید در ایام جوانی به مذهب شیعه اعتقاد داشت.

در سیاست خارجی نادرشاه افشار با درایت و عاقلانه رفتار می‌کرد و در عقد قراردادها با دول خارجی روس و عثمانی کاملاً منافع ایران را در نظر می گرفت .

نادرشاه در شب یکشنبه یازدهم جمادی جمادیالآخر سال هزار و صد شصت هجری، قمری در قتح آباد خبوشان (قوچان) به تحریک علی قلی خان و توسط محمد قلی خان افشار را رومی و عده‌ای از پاسبانان سراپردة دولت نادرشاهی، با همدستی صالح خان قرطوی ابیوردی، نیمه شب داخل سراپردة پادشاه (نادر) شدند، و او را بقتل رسانیدند.

عادلشاه هنگامی که به قدرت رسید. 24 ساله بود. صورتی زیبا و اندامی ورزیده داشت. زور بازوی او بحدی بود که سینی بزرگ مسی را مانند و رق کاغذ از هم می درید. عادلشاه در اعلامیه‌ای که صادر کرد، صریحاً مسئولیت قتل نادر را بر عهده گرفت. او می خواست به شیعیان تکیه کند، لذا در اعلامیه‌اش، فریبکارانه نوشت: چون نادرشاه مذهب شیعه را واگذاشت و اهلش را ذلیل داشت، و جور و ظلمش از حد گذشت، چنانکه خوانخواری گشت که، نشاطش خونریزی بود و از سر بندگان خدا و دوستان علی مرتضی، کله منارها ساخت، پس حکم دادیم که محمد قلی خان افشار، آن غدار را گرفته، از تخت کشید و این عمل را خدمت به عموم مردم و موجب رفاه ملک و ملت دانستیم.

شیوه‌هایی که عادلشاه برای تثبیت خود به کار می گرفت طوری نبود که در نهایت به سودش تمام شود. زمینه هم در آشفته بازار سیاسی و اجتماعی این دوران برای او مساعد نبود. لذا کمتر از یکسال نتوانست به سلطنت ادامه دهد. اما مرگ نادر برای ایران موهبت نبود. میراث خواران نادر در درندگی و شبعیت و بی رحمی، دست کمی از خود نادر نداشتند. آنها به جان هم افتادند. انگیزه این جنگ خانوادگی البته عمدتا ربودن عنوان پادشاهی و جاذبه سلطنت بود، اما بیم جان و صیانت نفس هم روی دیگر این سکه بود، آنها از همدیگر می ترسیدند و شدیداً نسبت به هم بدبین بودند، و حق هم داشتند. بدعتی بود که نادر، خود در سلامه خویش به ارث گذاشته بود.

ضمن تشکر و سپاسگذاری از استاد راهنما جناب آقای دکتر جعفرپور و استاد مشاور جناب آقای دکتر امامی که در این پایان نامه مرا یاری فرمودند و تجربیات خودشان را در اختیار بنده قرار دادند.

مقدمه:

فهرست مطالب:

چکیده

معرفی منابع

مقدمه

فصل اول:

1-1- مسئله تحقیق

1-2- ضرورت و اهداف تحقیق

1-3- فرضیه‌ها

1-4- روش تحقیق

فصل دوم:           

2-1- اوضاع ایران قبل از روی کار آمدن نادر    

2-2- سابقة ایل افشار و تبار نادر

2-3- ایران در عصر نادرشاه (بطور خلاصه)

2-4- بحرانها و شورش‌های دوران نادرشاه

2-5- مرگ نادر و علل آن

2-6- اوضاع ایران بعد از نادر و آشفتگی اردوی نادری

فصل سوم: جانشینان نادر

3-1- اوضاع سیاسی و اجتماعی در ایران در زمان علی شاه

3-2- اوضاعسیاسی و اجتماعی در زمان ابراهیم شاه

3-3- اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران در زمان شاهرخ میرزا

3-4- اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران در زمان میر سید محمد (شاه سلیماشانی)

3-5- علل فروپاشی سلسله افشاریه

نتیجه گیری

فهرست منابع و مآخذ

ضمایم

منابع و مأخذ:

1- استرآبادی، میرزا مهدی خان، جهانگشای نادری، به اهتمام سید عبدالله انواه، تهران، انتشارات انجمن آثار ملی، 1341

2- استرآبادی، میرزا مهدی خان، دره نادره، به تصحیح دکتر سید جعفر شهیدی، تهران، انتشارات انجمن آثار ملی، 1341

3- اوتر، ژان، عصر نادرشاه افشار، ترجمه، دکتر علی اقبالی، تهران، سازمان انتشارات جاویدان، 1363

4- اشرفیان، آرونوا، دولت نادرشاه افشار، ترجمه، حمید امین، تهران، انتشارات شبگیر، 1356

5- احمد پناهی سمنانی، محمد، نادرشاه بازتاب حماسه ملی، تهران، کتابخانه نمونه، 1368

6- افراسیابی، بهرام، عقاب کلات و نامه‌های طبیب نادر، تهران، انتشارات سخن، 1370

7- بازن، پادری فرانسوی، نامه‌های طبیب نادرشاه، ترجمه، دکتر علی اصغر حریری، تهران، انتشارات شرق، 1365

8- باستانی پاریزی، محمد ابراهیم، افشارها در کرمان، تهران، چاپ بهمن، 1367

9- پرایس، کریستین، تاریخ هند اسلامی، ترجمة، مسعود رجب نیا، تهران، بنگاه ترجمه نشر کتاب، 1356

10- پاکباز، تقوی، نادرشاه افشار، شامل پیراسته و کوتاهشدة درة نادره، تهران، انتشارات بنیاد، 1369

11- حذین، محمد علی، تاریخ حذین، اصفهان، انتشارات تأئید، 1332

12- دبیر سیاقی، سید محمد، سازمان اداری حکومت صفوی، ترجمه، مسعود رجب نیا، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1368

13- رضایی، عبدالعظیم، گنجینة تاریخ ایران، صفویان، افشاریان، زندیه و قاجار، (جلد دوازدهم)، تهران، انتشارات اطلس، 1378

14- ریاض الاسلام، تاریخ روابط ایران و هند، ترجمه، محمد باقر آرام،تهران، انتشارات امیر کبیر، 1373

15- سیوری، راجر، ایران عصر صفوی، ترجمه، کامبیز عزیزی، تهران، انتشارات سحر، 1363

16- شعبانی، دکتر رضا، تاریخ اجتماعی ایران عصر افشاریه، تهران، انتشارات قومس، 1375

17-شمیم، علی اصغر، از نادر تا رضا خان میر پنج، تهران، انتشارات مدبو، 1373

18- شفیع تهرانی، محمد، تاریخ نادرشاهی به اهتمام دکتر شعبانی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1369

19- شعبانی، دکتر رضا، تاریخ تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در دوره‌های افشاریه و زندیه، قم، چاپ دوم، انتشارات مهر، 1378

20- صنعتی زاده کرمانی، نادر فاتح دهلی، تهران، دنیای کتاب، 1368

21- فریزر، جیمز، تاریخ نادرشاه افشار، ترجمه، ابوالقاسم ناصر الملک، تهران، انتشارات توس، 1368

23- قزوینی، ابوالحسن، فواید صفویه در ذکر افشاریه، ترجمه، دکتر مریم احمدی، تهران، مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1368

24- کشیشان با ژوئیت فرانسوی، نامه‌های شگفت انگیز، ترجمه،‌دکتر بهرام فره‌وشی، تهران، مؤسسه اندیشه جوان، 1370

25- گلستانه، ابوالحسن محمد امین، مجمل التواریخ شامل وقایع و رویداد‌های سی و پنج سالة بعد از نادرشاه، به سعی و اهتمام مدرس رضوی استاد دانشگاه، تهران، انتشارات کتابخانة ابن سینا، 1344

 26- لارودی، نورالله، زندگی نادر پسر شمشیر، تهران، انتشارات ایران زمین، 1370

27- لوی، دکتر حبیب، تاریخ یهود ایران (جلد سوم)، تهران، انتشارات یهودابروخیم، 1334

28- لاکهارت، لارنس، نادرشاه، ترجمه، مشفق همدانی، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1357

29- لاکهارت، لارنس، انقراض سلسله صفویه و ایام استیلای افاغنه بر ایران، ترجمه، مصطفی قلی عماد، تهران، انتشارات مروارید، 1364

30- لاکهارت و دکتر غلامرضا افشار نادری، نادرشاه آخرین کشورگشای آسیا، ترجمه، دکتر اسماعیل افشار نادری، تهران، انتشارات دستان، 1377.

31-ملایری، محمد، سفرنامة حزین، و سخنرانی ایرانشناس و نویسندة معروف دکتر لاکهارت در انجمن همایونی آسیایی مرکزی لندن، تهران، انتشارات بنیاد، 1369

32- مینورسکی، ولادیمیر، تاریخچه نادرشاه، ترجمه، رشید یاسمی، تهران، کتابهای سیمرغ سیمرغ وابسته به انتشارات امیرکبیر، 1363

33- میر احمدی، دکتر مریم، دین و دولت در عصر صفوی، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1369

34- میر احمدی، دکتر مریم، تاریخ سیاسی و اجتماعی عصر صفوی، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1371

35- مروی، محمد کاظم، عالم آرای نادری، به تصحیح دکتر محمد امین ریاحی، تهران، انتشارات علمی، 1374

36- مرعشی صفوی، میرزا محمد خلیل، مجمع التواریخ، به توحیح و اهتمام دکتر عباس اقبال آشتیانی، تهران، انتشارات احمدی، کتابخانه طهوری، کتابخانه سنائی، 1362

37- وزیری، احمد علی خان، تاریخ کرمان، بکوشش دکتر محمد ابراهیم باستاین پاریزی، تهران، انتشارات علمی، 1340

38- نصیری، محمدرضا، مکاتبات تاریخی ایران دوره افشاریه، جهاد دانشگاهی دانشگاه گیلان، 1364.

39- نوائی، دکتر عبدالحسین، نادرشاه و بازماندگامش، تهران چاپ تک، 1368

40- هنوی، جونس، زندگی نادرشاه، ترجمه، دکتر اسماعیل دولتشاهی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1346