پایان نامه بررسی میزان تأثیر شن بازی درمانی در درمان کودکان بیش فعال ۷-۵ سال
فصل اول ۱
مقدمه ۲
بیان مسئله ۵
ضرورت و هدف پژوهش ۷
فرضیه‌ی پژوهش ۹
سوال پژوهش ۹
تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها ۹
فصل دوم ۱۱
اختلال مربوط به کمبود توجه (بیش فعالی) ۱۲
نشانه های کمبود توجه – بیش فعالی درکودکان ۱۲
عوامل مؤثر در بروز بیماری ۲۱
شیوع ۲۵
بیش فعالی و رابطه آن با جنسیت ۲۶
سبب شناسی ۲۷
خصوصیات بالینی (ADHD) 28
درمان ۳۰
دارو درمانی ۳۱
رفتار درمانی ۳۴
روشهای عامل سنتی ۳۴
بازی چیست؟ ۳۶
عوامل مؤثر در بازی ۳۷
تأثیر جنس ۳۷
تأثیر هوش ۳۸
تأثیر سن ۳۹
تأثیر محیط ۳۹
بازی واهمیت آن ۴۰
ارزشهای بازی ۴۱
انواع بازی از دیدگاه پیاژه ۴۳
بازی تمرینی ۴۳
انواع بازیهای تمرینی ۴۵
بازی نمادین ۴۶
مراحل بازیهای نمادین ۴۷
انواع بازیهای نمادین ۴۸
بازی با قاعده ۵۱
نظریه های مربوط به بازی ۵۲
نظریه‌ی انرژی اضافی یا مازاد ۵۲
نظریه‌ی پیش تمرین ۵۳
نظریه‌ی استراحت و رفع خستگی ۵۳
نظریه‌ی تکرار فعالیتهای اجدادی ۵۴
نظریه‌ی تکرار فعالیتهای غریزی ۵۵
نظریه‌ی جبران ۵۵
نظریه‌ی اصل لذت ۵۶
کاتارسیس ۵۶
دیدگاه دکرولی درمورد بازی ۵۷
دیدگاه فروبل ۵۸
دیدگاه ژان شاتو ۵۸
دیدگاه پرز ۵۹
دیدگاه اشترن ۶۰
دیدگاه شارلوت بوهلر ۶۰
دیدگاه هارلوک ۶۱
دیدگاه اسپادگ ۶۲
طبقه بندی پارتن براساس میزان درگیری اجتماعی ۶۴
طبقه بندی لوون فلد ۶۶
بازیها از نظر اجرا ۶۶
اسباب بازی ۶۸
ویژگی های اسباب بازی ۶۹
انواع اسباب بازی ۷۰
ارزش درمانی بازی ۷۶
بازی درمانی چیست؟ ۷۷
بازی درمانی از نظر روش شناختی موضوع ۷۸
انشعاب بازی درمانی براساس نظریه روانکاوی ۷۹
بازی درمانی فعال ۷۹
بازی درمانی غیرفعال ۸۰
بازی درمانی گروهی ۸۱
مفاهیم و نظریه های بازی در قرن بیستم ۸۲
اتاق بازی درمانی ۹۰
شن بازی درمانی و تاریخچه آن ۹۱
اهمیت شن در تکنیک دنیا ۹۹
گستره‌ی نظریه کاف درشن بازی ۱۰۴
فرآیند بهبودبخشی و درمان شن بازی ۱۰۶
قدرت درمانی شن بازی از دیدگاه یونگ ۱۰۸
تعبیر وتفسیر با تأخیر ۱۱۰
از رمز درآوردن سینی های شن ۱۱۳
کودک از بازی با شن چه چیزهایی یاد می گیرد؟ ۱۱۵
مراحل رشدی پیاژه در شن بازی کودکان ۱۱۹
مروری بر تحقیقات انجام شده ۱۲۵
فصل سوم ۱۳۶
مقدمه ۱۳۷
جامعه آماری ۱۳۷
نمونه وروش نمونه گیری ۱۳۷
ابزار پژوهش ۱۳۸
مقیاس درجه بندی معلم کانرز ۱۳۹
روش آماری ۱۴۰
روش اجرا ۱۴۰
مشاهدات بالینی ۱۴۱
فصل چهارم ۱۴۳
فرضیه ی پژوهش ۱۴۴
جداول ۱۴۴
نمودار ۱۴۷
فصل پنجم ۱۴۸
بحث و نتیجه گیری ۱۴۹
لزوم آموزش والدین و آموزگاران ۱۵۱
درمان اختلال بیش فعالی-کم توجهی (ADHD) با رویکرد شناختی – رفتاری ۱۵۲
انتقادات ۱۶۱
پیشنهادات ۱۶۲
پیوست ۱۶۴
منابع ۱۶۷
۱٫ اکسلین، ویرجینیا.م.-بازی درمانی-ترجمه احمد حجاران-انتشارات کیهان-چاپ دوم ۱۳۶۹ تهران.
۲٫ آزاد، حسین-روانشناسی مرضی کودک براساس طبقه بندی DSMIV-انتشارات پاژنگ-۱۳۸۰تهران.
۳٫ احمدوند، محمدعلی – روانشناسی بازی-انتشارات دانشگاه پیام نور-چاپ اول ۱۳۸۳ تهران
۴٫ ایمان زاده، حمیرا-مقایسه ویژگی های شخصیتی مادران پسران بیش فعال و مادران پسران عادی مقطع ابتدائی-پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی –۱۳۷۷ تهران
۵٫ پیاژه، ژان/اینهلدر، بازبل-روانشناسی کودک-ترجمه دکتر زینت توفیق –نشر نی –چاپ سوم ۱۳۶۸ تهران
۶٫ جهانگرد، یدالله –نحوه رفتار والدین با فرزندان-انتشارات انجمن اولیاء و مربیان جمهوری اسلامی ایران-چاپ پنجم ۱۳۷۵ تهران
۷٫ خدایاری فرد، محمد-مسایل دوران کودکی و نوجوانی –انتشارات یسطرون –چاپ اول ۱۳۸۱ تهران
۸٫ دادستان ، پریرخ-روانشناسی مرضی تحولی-چاپ دریا-چاپ اول ۱۳۷۰ تهران
۹٫ دان، مری شری-بازی و رشد کودکان –مترجمان، رضا توکلی، هرمز سنایی نصب و فرید براتی سره –انتشارات رشد-۱۳۸۰ تهران.
۱۰٫ دلاور، علی-روش تحقیق در روان شناسی و علوم تربیتی –نشر ویرایش – چاپ یازدهم ۱۳۸۱ تهران.
۱۱٫ ریاحی، غلامحسین –رمز و راز دنیای کودک – کتابخانه دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی –نشر اشراقیه –۱۳۷۰ تهران
۱۲٫ سلحشور، ماندانا-تربیت، ماهنامه‌ی پرورشی وزارت آموزش و پرورش –۱۳۸۴ تهران .
۱۳٫شیرازی، الهام – تازه های علوم شناختی سال ۲، شماره ۳-۱۳۷۹ تهران.
۱۴٫شریعت زاده، مراد-هنجاریابی و بررسی اعتبار و پایایی پرسشنامه علایم مرضی کودک- پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبائی –۱۳۷۷ تهران
۱۵٫صالح خو، ندا- بررسی و مقایسه نقاشی کودکان بیش فعال و عادی ۷-۵ سال شهر تهران- پایان نامه کارشناسی –دانشگاه پیام نور ورامین –۱۳۸۴ تهران.
۱۶٫قائمی، پروین- روانشناسی کودک و بالغ – انتشارات حسام – چاپ اول –۱۳۷۵ تهران
۱۷٫کارسن، پل- با بچه های شیطان وبی قرار چه کار کنیم؟ –ترجمه هنگامه شهریاری –نشر مینا-چاپ دوم ۱۳۷۱ تهران
۱۸٫کاظمی-سید نورالدین –تربیت، ماهنامه ی پرورش وزارت آموزش و پرورش آبان ۱۳۸۴ تهران
۱۹٫کاپلان، سادوک و گرب- خلاصه روانپزشکی-ترجمه نصرت الله پورافکاری –۱۳۷۵ تبریز
۲۰٫ لندرث، گاری.ل. –بازی درمانی –ترجمه خدیجه آرین –انتشارات اطلاعات چاپ ششم ۱۳۸۱ تهران
۲۱٫للان ،مک –بازی و رشد کودک –ترجمه محمدعلی احمدوند – انتشارات آینده-چاپ اول ۱۳۷۱ تهران
۲۲٫محمدی، ربابه- بررسی تأثیر شن بازی درمانی برروی پرخاشگری دختران
(۷-۱۱) سال پایان نامه کارشناسی-دانشگاه پیام نور ورامین- ۱۳۸۴ تهران
۲۳ . نجاتی، حسین –روانشناسی کودک – انتشارات بیکران – چاپ پنجم ۱۳۸۰ تهران
۲۴٫ویکس ، ریتا، نلسون، الن سی، ایزرائل – اختلالهای رفتاری کودکان –ترجمه‌ی محمد تقی منشی طوسی-انتشارات آستان قدس رضوی –چاپ سوم ۱۳۷۱ تهران
۲۵٫هندی، پاول- جروم کیگان، آلتا کارون هوستون، جان جین وی کانجر –رشد و شخصیت کودک – ترجمه مهشید یاسایی-نشر مرکز-چاپ اول ۱۳۶۸ تهران.
منابع انگلیسی
- Abramowitz AJ (1999) Classroom interventions for disruptive behavior disorders. Child and addescent psychiatry clinics of north America. 3,343-360
- Barkley RA (1990). Attention Deficit hyperactivity Disorder: A Handbook for diagnosis and treatment. New york : Guilford.
- Barkely RA (1996). Attention- deficit / hyper activity disorder. In : EJ Mash & RA Barkley (Eds), child psychopathology. New york : Guilford.
-Hechtman L (1993) Aims and methodological problems in multimodal treatment studies. Canadian Journal of psychiatry 38,458-496
-.Kazdin AE, Bass D, siegel T & Thomas C (1989)
cognitive – behavioral therapy and relationship therapy of children referred for antisocial behavior. Journal of consulting and clinical psychology. 57,522-535
- Kelly ML & MC coin AP (1995) promoting academic performance in inattentive children: the relative efficacy of school – home notes with and without response cost. Behavior modification . 19,357-375
-kendall Pc & Braswell L (1993) cognitive – behavioral therapy for impulsive children , Znd (Ed) new york : Guilford/
-Pelham wE (1985) the effects of stimulant drugs on learning and achievement in hyperactive and learning disable children. In : Jk Torgesen & B wong (Eds) Psychological and Education perspectives on learning Disabilities. New york : Academic press,
-Pelham wE, Bender ME (1982). Relation ships in hyperactive children : description and treatment. Advances in learning and behavioral disabilities 1: 365-436
-Stokes TF & Baer DM (1977). An implicit technology of generalization journal of applied behavior analysis. 10,349-367
-Ziegler R & Holden L (1988) Family therapy for learning disabled and attention –deficit disordered children . American orthopsychiatry . 58, 196-210
پژوهش به بررسی میزان تأثیر شن بازی درمانی در درمان کودکان بیش فعال ۷-۵ سال استان تهران پرداخته است.
برای تشخیص کودکان بیش فعال از پرسشنامه کانرز استفاده شده و همینطور از سینی شن بعنوان ابزار استفاده شد.
ازآنجائیکه آزمودنیها دردو گروه آزمایش و کنترل قرار داشتند گروه آزمایشی مورد درمان قرارگرفتند اما گروه کنترل که از شیوه‌ی آموزش مهد کودک استفاده کرده بودند با افزایش بیش فعالی روبرو شدیم که در این پژوهش شیوه‌ی آموزشی مهد کودک‌ها مورد انتقاد قرار گرفت.
مقدمه
ما اکنون در زمانی زندگی می کنیم که تمام چیزها بسرعت درتغییرند و باورها، نظرات و عقاید مربوط به ماهیت کودکان از آن مستثنی نیستند، ولی امروزه، مثل همیشه والدین تأثیر قابل توجهی در دنیای کودک اعمال می نمایند.
(آزاد ۱۳۸۰ ص ۳۵۴).
سالهاست که پزشکان و متخصصان بهداشت بوجود پدیده ای به نام شیطنت افراطی پی برده اند. رفتارهای عجیب و افراطی در بچه ها که همیشه در بررسی و برخورد با آن گرفتار مشکلات فراوان بوده اند، طی سالهای متمادی فرضیه‌ی صدمات مغزی هنگام تولد که فرضیه‌ی کاملاً قابل قبولی می نمود و بیش تر پزشکان وقتی از یافتن توضیحی برای رفتارهای غیرعادی بچه ها عاجز می ماندند با توسل به اصطلاح صدمات مغزی خفیف از زیر بار برخورد مسئولانه شانه خالی می کردند
(پل کارسن ۱۳۷۱ ص ۹).
یکی از رایج ترین اختلالات دوران کودکی، اختلال کمبود توجه –بیش فعالی[۱] است که در اغلب موارد تا دوران بزرگسالی نیز ادامه پیدا می کند.
کودکان مبتلا به این اختلال بدون اینکه فکر کنند، مدام به اطراف حرکت می‌کنند. آن هاممکن است خواست ها و انتظارات اطرافیانشان را درک کنند ولی به دلیل اینکه قادر به توجه کافی نیستند و نمی توانند مدتی آرام بیشینند و تمرکز کنند، توانایی پیروی کردن از دستورهای آنان را ندارند (سلحشور ۱۳۸۴ ص ۴۱).
تاکنون برای اختلال کمبود توجه- بیش فعالی درمان قطعی و خاص پیدا نشده است ولی بنحوی میتوان با استفاده از روش های گوناگون، علائم آن را تحت کنترل درآورد (همان منبع).
درمانهایی که برای کاهش علایم اختلاف کمبود توجه- بیش فعالی توصیه می شود عبارتند از :
رژیم های خوراکی، تمرینات بدنی (مثل یوگا، آرام سازی عضلانی) تمرین تمرکز، آموزش های دیداری، گفت و گو دو به دو، بازی درمانی و روان درمانی های فردی (تای نن[۲]۲۰۰۵).
پژوهش حاضر بررسی میزان تأثیر شن بازی درمانی را در درمان کودکان بیش فعال ۷-۵ ساله استان تهران مورد بررسی قرار می دهد.
بازی راهی است که بزرگسالان رایاری می دهد تا انتظارات و تصویرهای اجتماعی کودکان را درک و اصلاح کنند. در بازی درمانی کودکان تشویق می شوند که بعضی از امور را اجرا کنند و درمانگر به آن واکنش نشان دهد یا درآن شرکت می کنند (پاول هنری ماسن و دیگران ۱۳۶۸ ص ۳۹۱).
بازی به کودک کمک می کند که خود را بشناسد و با کشف قابلیتهای ذهنی و فیزیکی و با به کارگیری قوه‌ی تخیل خود دنیای پیرامونش را شناسایی کند، افق دیدش را وسعت دهد و درذهن جهان پیرامونش را به مجموعه ای قابل اراده تبدیل نماید و درجریان قوی عواطف و احساساتی که از دنیای خارج به طرف او درحرکت است، اختیار هدایت ذهنش را به دست بگیرد. بازی وسیله ای است که کودک از طریق آن می تواند عواطف مثبت خود را بیان کرده و ازمیان احساسات منفی راهی بگشاید (قائمی ۱۳۷۵ ص ۴۶).
دراین میان بازی درمانی، روشی است که به یاری کودکان پرمشکل می‌شتابد تا هنگامی که بتواند مسایل خود را به دست خویش از طریق بازیهایشان حل کنند. درعین حال نشان دهنده‌ی این واقعیت است که بازی برای کودکان همانند یک وسیله طبیعی است، با این هدف که بتواند خویشتن و هم چنین ویژگی های درونی خود را بشناسد و به آن عمل کند دراین نوع درمان به کودک فرصت داده می شود تا احساسات آزار دهنده و مشکلات درون خود را ازطریق بازی بروز دهد و آنها را به نمایش بگذارد، همانند آن گونه از درمانهایی که افراد بزرگسال ازطریق آن با سخن گفتن، مشکلات خودرا بیان می کنند (اکسلاین ۱۳۶۹ ص ۲۰).
بازی[۳] و بازی درمانی[۴] از زمره‌ی روشهایی است که نتایجی مفید وقابل توجهی را ارائه نموده و به شیوه ای مثبت به رفتارهای هیجانی و تکانشی تعادل می‌بخشد بازی باعث کاهش تنش های ناشی از فشارهای محیطی، ایجاد احساس راحتی و آرامش در فرد بازی کننده می شود (هارویز ۱۹۷۹).
از زمره‌ی بازیهای درمانی، شن بازی درمانی، تکنیکی است غیرکلامی که درآن کودک با ساختن دنیای خود در سینی شن به بیان تعارضات، تمایلات و هیجاناتش می پردازد و درجریان خلق صحنه توسط کودک، درمانگر نقش مشاهده گر صامت را بازی می کند، تعبیر و تفسیر انجام می پذیرد تا زمانیکه چندین سینی توسط کودک در مدت زمان معینی ساخته می شود (محمدی ۱۳۸۴ ص ۱۰).
بیان مسئلهدرسالهای اخیر آگاهی ما، درمورد تحرک بیش از حد به میزان چشمگیری افزایش یافته و نیز توجه ها از میزان فعالیت، به نارساییهای توجه و سپس به مسایل گسترده تر رشد اجتماعی تغییر جهت داده است (بارکلی ۱۹۸۱).
این اختلال معمولاً اولین بار در دبستان تشخیص داده می شود یعنی زمانیکه سازگاری با مدرسه دچار اختلال شده است (انجمن روانپزشکی آمریکا ۱۹۹۴).
میزان شیوع این اختلال دربین پسرها و دخترها ۶ به ۱ است همچنین دخترها نسبت به پسرها علایم افسردگی، انزوای اجتماعی، اضطراب و پریشانی بیشتری از خود نشان می دهند (بارکلی ۱۹۹۶).
ازمهمترین علایم مورد نظر والدین در اوان کودکی آن است که فرزندشان فعالیت شدیدی دارد. نیازمند حمایت و مراقبت بسیاری جهت جلوگیری از حوادث یا صدمات احتمالی است. تندخویی، بدخوابی (که همیشه وجودندارد) سخت بودن، پرخاشگری یا تعامل ناپخته با خواهران و برادران یا بچه های دیگری که کودک ممکن است با آنها برخورد داشته باشد دیده می شود (ایمان زاده ۱۳۷۷ ص ۲۶).
همانطور که قبلاً درمقدمه عنوان شد، بازی درمانی از زمره‌ی روشهایی است که برای کاهش علایم اختلال کمبود توجه- بیش فعالی توصیه می شود.
بازی برای کودکان همانند کلام برای بزرگسالان است. بازی وسیله ای است برای بیان احساسات، برقراری روابط، توصیف تجربیات، آشکار کردن آرزوها و خودشکوفایی، فعالیت بازی در واقع تلاش کودک برای کنارآمدن با محیط است که ازطریق آن خود را می یابد و دنیا را درک می کند . مشکلاتی که کودکان تجربه می‌کنند جدای از آنهاست. بنابراین بازی درمانی با ساخت درونی پویایی کودک همراه با یک دیدگاه پویای متناسب با آن سازگار می باشد (لندرث ۱۳۸۱ ص ۹).
یک سوال قابل طرح دررابطه با کودکان بیش فعال این است که چرا درعده ای از این کودکان پرخاشگری بعنوان، یکی از علائم ثانویه وجود دارد که سبک وروش برخورد والدین (بعنوان ویژگی های فردی آنان) درمقابل رفتارهای کودک متفاوت می باشد (ایمان زاده ۱۳۷۷ ص ۶).
با این وجود، شن وسیله‌ی خوبی برای بازیهای تهاجمی کودک بشمار می‌رود، زیرا شن را می توان با ایمنی بیشتری پرتاب کرد. عروسکها و اسباب بازیهای دیگر را میتوان میان آن مدفون کرد ویا بعنوان آب، برف، زمین جهت دفن و یا بمب استفاده کرد. درحقیقت شن وسیله‌ی مناسبی برای پاسخگویی به طیف گسترده ی تخیلات کودک است (اکسلاین ۱۳۶۹ ص ۶۲).
ضرورت و هدف پژوهشدرعرصهی آموزش و پرورش امروزه متخصصین، صاحب نظران، حتی معلمین و مربیان با دانش آموزانی با مشکلات و اختلالات رفتاری و عاطفی بسیاری برخورد می نمایند. این اختلالات رفتاری تا حد زیادی وضعیت تحصیلی و رشد اجتماعی کودان راتحت الشعاع خود قرار داده تا آنجا که این کودکان نمی توانند به درستی مسیر سالم وتکاملی رشد را بپیماید. از این رو باید چاره ای اندیشید
(محمدی ۱۳۸۴ ص ۳).
اختلالات کمبود توجه –بیش فعالی و رفتار ایزایی یکی از شایعترین دلایل ارجاع کودکان به مراکز بهداشت روانی، پزشک اطفال، متخصصین مغز و اعصاب ودرمانگاههای روانپزشکی کودک است. برآوردهای حاصله میزان شیوع ۵ تا ۲۰ درصد کودکان دبستان را مبتلا به اختلالات کمبود توجه – بیش فعالی و رفتارایزایی نشان میدهد. بعلاوه مشکلات رفتاری و دیگری مانند پرخاشگری، نافرمانی، قشقرق راه انداختن، ناتواناییهای ویژه یادگیری، اختلالات گفتاری-زبانی، اختلالات سازگاری، شب ادراری، مشکلات خواب، علایم اضطراب و افسردگی نیز با ADHD و رفتارانه ای همراه است. با این که حدود ۸۰% کودکان مبتلا به اختلالات بیش فعالی با گذشت زمان بهبود می یابند، اما به نظر می رسد که کودکان مبتلا به این اختلال مشکل بتوانند خودرا سازگار کنند. لذا پیش آگهی این اختلال ضعیف بوده واغلب دربزرگسالی به بزهکاری و شخصیت های ضد اجتماعی می انجامد
(هینشو[۵] واندرسون[۶] ۱۹۹۷، بارکلی[۷] ۱۹۹۷).
ازطرفی رفتار بی قرار کودکان یکی از شکایات عمده اولیا مدرسه و والدین است و اختلالات مربوط به بیقراری، کمبود توجه، رفتار مقابله ای و اختلالات سلوک یکی از عمده ترین دلایل ارجاع کودکان به خدمات بهداشت روانی است. این کودکان دچار ناتوانایی یادگیری اند و احتمالاً درمدرسه شکست می خورند. از این رو شناخت و اصلاح این کودکان میتواند گام مثبتی درجهت کمک به والدین و معلمان و پیشگیری از مزمن شدن و تبدیل احتمالی آن به انواع دیگراختلالات باشد
(شریعت زاده ۱۳۷۷ ص ۲).
این مسائل می تواند از پیشرفت تحصیلی کم و اعتماد به نفس ضعیف دوران کودکی، همچنین از بعضی نقایص واقعی سر چشمه گرفته باشد. به هرصورت چون این اندیشه‌ی ابتدایی وجود داشته است که بیش فعالی نتیجه‌ی رشد نامناسب است فهم علل و توسعه‌ی درمان این اختلال بیشتر ضرورت می یابد (آزاد ۱۳۸۰ ص ۷۹).
فرضیه پژوهش : بین میزان بیش فعالی دردو گروه از کودکانی که برای درمان آنها از روش شن بازی درمانی استفاده شده است و کودکانی که از این روش استفاده نشده است تفاوت معناداری وجود دارد .
سوال پژوهش : آیا بین میزان بیش فعالی دردو گروه از کودکانی که برای درمان آنها از روش شن بازی درمانی استفاده شده است و کودکانی که از این روش استفاده نشده است تفاوت معناداری وجود دارد ؟
