چکیده
پایان نامه حاضر می کوشد شکل گیری و گسترش نظام حکومتی ایران دوره ای ساسانی را از سال 226تا 420 میلادی روشن سازد.محور این تحقیق توصیفی است پیرامون بخش های قضایی و اداری دیوانسالاری ساسانی. در این میان ، مقام های مربوط به این نظام مورد توجه قرار گرفته اند .فصل اول تحقیق که حکم مدخل را دارد ،روند قدرت یابی و استقرار حکومت ساسانی را در دوره ای اردشیر بابکان مورد بررسی قرارمی دهد ؛ سال های کوشش او در برقراری پیوندهای نزدیک میان دین و حکومت و به عبارت بهتر ، اتخاذ شکلی یگانه از دین به عنوان دین رسمی ، در جریان این روند مورد بحث قرار گرفته است . فصل دوم ،جزئیات مربوط به طبقات اجتماعی در این دوره گردآوری و تحلیل شده اند ، درفصل سوم تصویری کلی از نظام دیوانی ساسانیان ارائه می کند. فصل چهارم مشاغل دیوانی و درباری دیوانسالاری ساسانی را مورد بررسی قرار می دهد . بالاخره ،در فصل پایانی ،شخصیت های برجسته ای که در دیوانسالاری ساسانی ایفای نقش کردهاند ، مورد شناسای و تحقیق قرار گرفته اند .
روش تحقیق به کار رفته در این بررسی بیش از هر چیز روش کتابخانه ای است .داده های این بررسی از متن های نوشتاری گردآوری شده اند . در ارائه ای این داده ها از شیوه ی توصیفی – تحلیلی استفاده شده است و در مواقع لزوم ،کوشش شده است مباحث متناقض مورد تحلیل نیز قرار گیرند.
واژگان کلیدی : دیوانسالاری – ساسانیان- مشاغل دیوانی و درباری – طبقات اجتماعی – شخصیت های دیوانی .
مقدمه معرفی منابع فصل اول: تلاش اردشیر در جهت تشکیل حکومت و اتحاد دین و دولت
ساسانیان ادامه دهنده را هخامنشیانتلاش اردشیر در جهت تشکیل حکومتاتحاد دین و دولت در عصر ساسانیان– فصل دوم: مروری بر طبقات اجتماعی در عصر ساسانیان1-2 تعریف طبقه اجتماعی
2-2 طبقات اجتماعی
3-2 طبقه روحانیون
1-3-2 موبد
2-3-2 موبدان موبد
3-3-2 هیربد
4-3-2 زوت و راسی
5-3-2 دستور
4-2 طبقه جنگجویان:
1-4-2 وظیفه جنگجویان
2-4-2 تقسیم طبقات جنگجویان
1-2-4-2 سوار نظام
2-2-4-2 پیاده نظام
5-2 طبقه کشاورزان و صنعتگران
– فصل سوم: نظام دیوانی در عصر ساسانیان1-3 شناخت سازمانهای داخلی دوره ساسانیان
2-3 دیوان پیدایش دیوانها
3-3 دیوان ریاست طبقات جامعه وزرگ فرمذار یا بزرگ فرماندار – وظایف و اختیارات وزیر
4-3 دیوان سپاه – ایران سپاهید. ارتشیاران سالار – ارگبد
5-3 دیوان دادرسی (داد)
1-5-3 ارزش داد و دادگستری
2-5-3 منشا قوانین در عصر ساسانیان
3-5-3 خوزه قضات
4-5-3 ادله اثبات دعوی
5-5-3 پادشاه در منصب قضاوت
6-5-3 روحانیون در منصب قضاوت
6-3 دیوان رسایل (دیوان دبیران)
7-3 طبقهی متحخدمین ادارات (دبیران)
1-7-3 دبیر
2-7-3 دبیربد (ایران دبیربد)
3-7-3 اهمیت دبیران و دیدگاه شاهان به دبیران
4-7-3 چگونگی برگزیدن دبیران
5-7-3 وظایف دبیران
6-6-3 اصناف دبیران
1-6-6-3 دین دبیر
2-6-6-3 دبیران دیوان خراج
3-6-6-3 گذک آمار دبیر
4-6-6-3 واسپوهرگان آمازکار
5-6-6-3 روانیگان دبیر
6-6-6-3 آذربادگان دبیر
7-6-6-3 گنج آمار دبیر
8-3 دیوان سرای شمرهیا دیوان استیفا (اداره مالیه)
9-3 دیوان خراج
1-3-9 خسرو انوشیروان و اصلاح نظام مالیاتی
2-9-3 واستر پوشان سالار
3-9-3 آمار کار
4-9-3 دهقانان
5-9-3 جایگاه دهقانان
10-3 دیوان درآمدهای کل کشور – شهر آمار دبیر
11-3 دیوان خزائن
12-3 گهبد و ضرب مسکوکات
13-3 دیوان آتشکدهها – آتش آمار دبیر
14-3 دیوان برید
15-3 دیوان اشراف
16-3 دیوان ایران دربد – دربد
17-3 دیوان مهرشاهی (دیوان خاتم )
18-3 دیوان احشام – آخور آمار دبیر – آخورسالار
19-3 دیوان ویژگان
20-3 دیوان نوروز
21-3 دیوان کستبزود (دیوان آب) – وظیفهی دیوان آب
22-3 دیوان جامه خانه
23-3 ایوان درستبد
– فصل چهارممشاغل دیوانی و درباری
1-4 پادشاه
2-4 شاه ، وظیفه متقابل شاهان و پادشاهان
3-4 شهرب
4-4 مرزبان
5-4 اسپهبد
6-4 پادگوسپانان
7-4 بیدخش
8-4 اندرزبد
9-4 آموزگاران اسواران
10-4 درپوشان جادگ گو و دادور (مدافع درویشان و دادور)
11-4 خرم باش
12-4 پشتیگبان سالار
13-4 مهماندار
14-4 خوانسالار
15-4 پذشخوار
16-4 مردبذ
17-4 دیدهبان سلطنتی
18-4 گنجور
19-4 دواتدار
20-4 کاروانسالار
21-4 تغاربد
22-4 آیین بد
23-4 بازاربد
24-4 کیروگ بد – هنربد
5 - فصل پنجمشخصیتهای برجسته دوره ساسانیان
1-5 تنسر – تنسر شخصیتی تاریخی است
2-5 ابرسام – تنسر و ابرسام
3-5 کوتیر و تقویت روحانیت زرتشتی – کوتیر – کوتیر و شاپور یکم و ترقی مقام وی در شاهان بعدی – کویتر کتیبههای وی
4-5 آذرپاد مهراسپندان
5-5 مهرنرسی
6– نتیجه
7 – فهرست منابع و ماخذ